Istota roślinnej produkcji w toku

Z. Adamowski [1983] roślinną produkcję w toku definiuje jako wszystkie produkty, które w procesie produkcji nie przybrały jeszcze ostatecznej postaci. Podobna definicja zawarta jest w Encyklopedii Rolniczo-Przyrodniczej [1984], gdzie produkcja niezakończona rozumiana jest, jako wszystkie produkty, które na koniec okresu sprawozdawczego lub kalendarzowego nie uzyskały jeszcze swojej ostatecznej postaci Z kolei J. Bud-Gusaim [1997] rolniczą produkcję w toku określa jako wszystkie dobra, które na dzień dokonywania wyceny znajdują się na różnych fazach przekształcania się. Natomiast E. Laskowska [2013, s. 51] zwraca uwagę na przedmiot produkcji w toku. Są nim wszelkie dobra, znajdujące się na dowolnym etapie procesu produkcji, które nie osiągnęły jeszcze postaci produktu finalnego.

Autor niniejszej dysertacji pod pojęciem roślinnej produkcji w toku rozumie wszystkie roślinne aktywa biologiczne znajdujące się w trakcie przemiany biologicznej i przemiana ta nie została jeszcze zakończona [Obrzeżgiewicz 2015, s. 243-246].

W literaturze przedmiotu roślinna produkcja w toku ze względu na postać finalną dobra oraz ze względu na przyszłe pożytki jest klasyfikowana na [Laskowska 2006, s. 50]:

 dobra przekształcające się w produkt finalny – dobra stanowiące jednorazowy pożytek np. zasiewy i uprawy jedno- i kilkuletnie w okresie przed osiągnięciem postaci produktu finalnego oraz owoce w okresie dojrzewania;

 dobra przekształcające się w środek produkcji (środek trwały) – dobra mające przynosić w przyszłości wielorazowe pożytki np. sady i inne plantacje upraw i zasiewów wieloletnich przed osiągnięciem okresu dojrzałości gospodarczej.

Znaczenie rolniczej produkcji w toku jest spotęgowane jedną z cech charakterystycznych dla produkcji rolnej, czyli występowaniem wydłużonego cyklu produkcyjnego. W rolnictwie, jak w żadnym innym sektorze gospodarki proces produkcji, w szczególności w przypadku roślin jest bardzo długi. U większości roślin uprawnych trwa od kilku do kilkunastu miesięcy. Kilka miesięcy na przekształcenie w produkt finalny potrzebują plantacje roślin wysiewane na wiosnę. Są to zboża jare, buraki cukrowe, większość warzyw, kukurydza, roślinny uprawiane w celu uzyskania przypraw np. majeranek, tymianek, comber itd. Kilkanaście miesięcy potrzebują rośliny wysiewane późnym latem lub jesienią, a zbierane w lipcu i sierpniu

154

następnego roku. Są to zboża ozime, rzepak itd. Występowanie wydłużonego cyklu produkcyjnego powoduje powstawanie na koniec kolejnych, następujących po sobie okresów sprawozdawczych oraz na dzień bilansowy znaczącej ilości roślinnej produkcji w toku. Ponadto przemiana biologiczna zachodząca nieustannie u roślin w trakcie trwania okresu wegetacyjnego powoduje, że na koniec okresów sprawozdawczych wielkość roślinnej produkcji w toku nieustannie się powiększa aż do momentu zbioru/pozyskania.

Dobra roślinne w czasie trwania produkcji w toku znajdują się na etapie przekształcania i ich wartość zmienia się w sposób narastający z dnia na dzień. Sam przebieg zmian jest zróżnicowany w zależności od rodzaju przedmiotu produkcji. Wartość każdej rośliny może być zawarta zarówno lub wyłącznie w jej walorach niematerialnych (w jej predyspozycjach do danego sposobu użytkowania), jak i w nośnikach materialnych – walorach somatycznych. Najczęściej jednak na całkowitą wartość rośliny naraz wpływają obydwa te czynniki [Bud-Gusaim 1999, s. 232]. Na wykresie 5 przedstawiono przebieg zmian wartości zawartych w walorach materialnych i niematerialnych oraz ich udział w wartości całkowitej dla roślinnej produkcji w toku, przekształcającej się w produkt finalny. Z kolei na wykresie 6 przedstawiono przebieg zmian wartości oraz udział w wartości całkowitej dla roślinnej produkcji w toku przekształcającej się w środki trwałe.

Wykres 5. Przebieg zmian wartości zawartych w walorach niematerialnych i somatycznych dla roślinnej produkcji w toku przekształcającej się w produkty gotowe

Źródło: opracowanie własne na podstawie [Bud-Gusaim 1999, s. 234].

Wa rto ść d o b ra (Wb ) Czas (t) Wartość roślinnej produkcji w toku Wartość somatyczna roślinnej produkcji w toku

155

Wykres 6. Przebieg zmian wartości zawartych w walorach niematerialnych i somatycznych dla roślinnej produkcji w toku przekształcającej się w środki trwałe

Źródło: opracowanie własne na podstawie [Bud-Gusaim 1999, s. 235].

W okresie od początku produkcji do okresu t1 wartość roślinnej produkcji w toku wynika wyłącznie z jej walorów niematerialnych. Jest to okres wschodu zasianych roślin. Od okresu t1

rozpoczyna się okres wzrostu wartości zawartej w walorach niematerialnych (somatycznych). Od tego momentu wartość danego dobra tworzą dwa nośniki wartości. Udział nośnika niematerialnego w tworzeniu wartości zaczyna maleć, natomiast udział nośnika materialnego rosnąć. W przypadku roślinnej produkcji w toku przekształcającej się w produkt gotowy, udział walorów niematerialnych wraz z upływem czasu zanika, a jego wartość jest mierzona tylko walorami materialnymi np. zboża według wartości ziarna i słomy. Z kolei w przypadku roślinnej produkcji w toku przekształcającej się w środek trwały udział walorów niematerialnych w tworzeniu wartości przedmiotu nie zanika wraz z chwilą osiągniecia dojrzałości gospodarczej przez dane dobro. Wartość dobra, która staje się środkiem trwałym, składa się z walorów materialnych, jak i walorów niematerialnych. Walory niematerialne odzwierciedlają wartość przyszłych, spodziewanych korzyści z dalszego użytkowania danego dobra. W tym przypadku krzywa wartości dobra z krzywą wartości zawartą w walorach somatycznych zbiegną się dopiero w momencie zakończenia użytkowania danego środka trwałego. Biologiczny charakter roślinnej produkcji w toku wskazuje na zasadność stosowania metod uwzględniających wzrost ich wartości w czasie, będący skutkiem zarówno wzrostu fizycznego, jak i dojrzewania biologicznego [Laskowska 2013, s. 55-57].

Wa rto ść d o b ra (Wb ) Czas (t) Wartość roślinnej produkcji w toku Wartość somatyczna roślinnej produkcji w toku

156

Tak znacząca pozycja zapasów bilansu przedsiębiorstwa rolnego, jak roślinna produkcja w toku, nie może być pomijana w procesie wyceny bilansowej. Jednak często jednostki prowadzące działalność rolną rezygnują z wyceny roślinnej produkcji w toku. Wynika to z trudności jej wyceny. Do najczęściej wymienianych przyczyn trudności w wycenie roślinnej produkcji w toku zalicza się [Laskowska 2006, s. 53]:

 brak cen rynkowych,  problemy metodyczne,

 biologiczny charakter produkcji,

 trudności z określeniem poniesionych kosztów,  trudności z określeniem spodziewanych pożytków.

Najczęstszą przeszkodą w wycenie roślinnej produkcji w toku jest brak cen rynkowych. Wycena według ceny rynkowej stanowi najbardziej wiarygodną metodę wyceny. Jej brak powoduje konieczność poszukiwania innych, alternatywnych metod wyceny. Kolejną przeszkodą są problemy metodyczne. Literatura przedmiotu poświęcona wycenie rolniczej produkcji w toku jest niewystarczająca. W szczególności brakuje opracowań dotyczących metodologii wyceny, co prowadzi do rezygnacji z wyceny. Bardzo duże trudności w wycenie powoduje biologiczny charakter produkcji. Rośliny uprawne w trakcie trwania okresu wegetacyjnego podlegają nieustannie procesom przemiany biologicznej. Implikuje to wzrost roślin będących przedmiotem wyceny produkcji w toku, co wpływa na nieustanne zmiany ich wartości. Konsekwencją tego procesu jest stosunkowo szybka utrata aktualności dokonanych wycen. Dokonując wyceny metodami opartymi na koszcie historycznym niezbędne są dane dotyczące wysokości poniesionych kosztów. Brak możliwości ich wiarygodnego ustalenia przyczynia się do trudności w wycenie dokonywanej metodami kosztowymi. Podobny problem występuje w przypadku ustalania wysokości spodziewanych pożytków, niezbędnych do wyceny metodami bazującymi na wartości godziwej. Jeżeli jednostka prowadząca działalność rolną nie może w wiarygodny sposób ustalić przyszłych przepływów pieniężnych, to najczęściej rezygnuje z wyceny roślinnej produkcji w toku.