Upowszechnienie rachunkowości w gospodarstwach rolnych

Głównym celem polityki rolnej po wejściu Polski do Unii Europejskiej jest poprawa efektywności gospodarstw rolnych i ich pozycji na rynku rolnym. Realizacja tego celu wymaga powstawania coraz większych i bardziej efektywnych gospodarstw rolnych, które mogą być istotnym graczem na rynku rolnym. Dominujące w latach 90-tych XX wieku w Polsce małe gospodarstwa rolne o powierzchni poniżej 1 ha przejmowane są przez większe z wykorzystaniem środków pieniężnych pochodzących z funduszy UE. Niektóre z tych gospodarstw rolnych posiadają tak dużą powierzchnię oraz osiągają tak duże obroty, że podlegają przepisom ustawy o rachunkowości.

Rolnicy, aby chronić swój majątek osobisty coraz częściej decydują się na prowadzenie działalności rolnej w ramach spółek kapitałowych, a w szczególności jako spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. W tabeli 2 przedstawiono dane dotyczące liczby spółek kapitałowych w latach 2004-2015 zajmujących się działalnością rolną z wyszczególnieniem liczby spółek z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółek akcyjnych. Zaprezentowano również liczbę przedsiębiorstw państwowych zajmujących się rolnictwem w badanym okresie.

Tabela 3. Liczba spółek kapitałowych oraz przedsiębiorstw państwowych prowadzących działalność rolną w latach 2004-2015 w Polsce

Wyszczególnienie ^{Spółki kapitałowe w tym: Przedsiębiorstwa} _państwowe

Razem a) Spółki z o.o. b) Spółki akcyjne

2004 3876 3806 70 23 2005 4012 3943 69 17 2006 4197 4127 70 17 2007 4347 4274 73 10 2008 4451 4378 73 8 2009 4612 4529 83 6 2010 4910 4835 75 6 2011 5339 5258 81 5 2012 5874 5787 87 5 2013 6265 6178 87 5 2014 6614 6521 93 5 2015 6945 6850 95 4

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z: [GUS 2005, GUS 2007, GUS 2009, GUS 2011, GUS 2013, GUS 2015].

63

Dane przedstawione w tabeli 3 potwierdzają tendencję zaobserwowaną po wejściu Polski do Unii Europejskiej. Liczba państwowych przedsiębiorstw rolnych spada z roku na rok. W 2015 roku działały już tylko 4 państwowe przedsiębiorstwa rolne. Większość przedsiębiorstw państwowych albo upadła albo przekształciła się w jednoosobowe spółki kapitałowe, w których głównym udziałowcem nadal jest skarb państwa. Liczba spółek kapitałowych prowadzących działalność rolną w latach 2004-2015 prawie się podwoiła. Od 3876 spółek w 2004 roku wzrosła do 6945 spółek w 2015 roku. Podobna tendencja utrzymuje się w przypadku spółek kapitałowych działających jako spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. W przypadku spółek akcyjnych nastąpił nieznaczny wzrost z 70 do 95 spółek w badanym okresie. Przedsiębiorcy prowadzący działalność rolną zdecydowanie częściej decydują się prowadzić działalność w ramach spółki z ograniczoną odpowiedzialnością niż jako spółki akcyjne.

Coraz więcej jednostek gospodarczych prowadzących działalność rolną podlega przepisom ustawy o rachunkowości, co implikuje wzrost znaczenia rachunkowości rolnej. Rosnąca liczba podmiotów rolniczych działających jako spółki kapitałowe, wynika m.in. ze wzrostu potrzeb informacyjnych polskich gospodarstw rolnych, jak i wzrostu świadomości ekonomicznej wśród rolników. Wzrost zapotrzebowania na informację w rolnictwie wynika również z oczekiwań odbiorców zewnętrznych przedsiębiorstw rolnych, takich jak dostawcy, odbiorcy, konsumenci, instytucje finansowe oraz instytucje sektora finansów publicznych.

Przepisy ustawy o rachunkowości zobligowane są stosować m.in. [Ustawa z 29 września 1994, art. 2]:

 spółki handlowe (osobowe i kapitałowe, w tym również w organizacji), spółki cywilne, a także inne osoby prawne, z wyjątkiem Skarbu Państwa i Narodowego Banku Polskiego,

 osoby fizyczne, spółki cywilne osób fizycznych, spółki jawne osób fizycznych oraz spółki partnerskie, jeżeli ich przychody netto ze sprzedaży towarów, produktów i operacji finansowych za poprzedni rok obrotowy wynosiły co najmniej równowartość w walucie polskiej 1 200 000 euro.

Zgodnie z zapisami ustawy o rachunkowości spółki prawa handlowego, a w szczególności spółki akcyjne i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością są zobligowane do prowadzenia ksiąg rachunkowych zgodnie z ustawą o rachunkowości. Ustawa o rachunkowości reguluje formę prezentacji oraz wycenę poszczególnych pozycji w sprawozdaniu finansowym. Instytucje państwowe, jak i instytucje finansowe wymagają przedłożenia przez podmioty podlegające

64

ustawie o rachunkowości sprawozdań finansowych za bieżący i poprzednie lata obrotowe. Niektóre z pozycji ujmowanych w bilansie przedsiębiorstwa rolnego są charakterystyczne wyłącznie dla jednostek z branży rolnej i wymagają uwzględnienia specyfiki prowadzenia działalności rolnej przy dokonywaniu wyceny.

Specyfika działalności rolnej wymaga zastosowania odrębnych, specjalistycznych przepisów regulujących prowadzenie rachunkowości. Jednak polskie prawo bilansowe nie przewiduje odrębnych, specyficznych regulacji dla działalności rolnej. Trudno w ustawie o rachunkowości doszukać się metod wyceny, czy sposobu ujmowania danych w sprawozdaniu finansowym adekwatnych dla działalności rolnej.

W przeciwieństwie do polskiego prawa bilansowego, międzynarodowe standardy rachunkowości starają się uwzględnić specyfikę działalności rolnej. W tym celu został opublikowany odrębny MSR nr 41 „Rolnictwo”. Zostały zawarte w nim definicje nieodłącznie związane z prowadzeniem rachunkowości rolnej oraz zasady wyceny aktywów biologicznych. Jednak zakres regulacji ujętych w MSR 41 „Rolnictwo” nie jest wyczerpujący. MSR 41 „Rolnictwo” nie reguluje wielu kwestii związanych z wyceną roślinnych aktywów biologicznych, a w szczególności wyceny rolniczej produkcji w toku16.

Wzrastająca liczba przedsiębiorstw rolnych podlegających ustawie o rachunkowości lub MSR 41 „Rolnictwo” implikuje wzrost znaczenia rachunkowości rolnej. Liczba podmiotów prowadzących działalność rolną i podlegająca prawu bilansowemu w ostatniej dekadzie podwoiła się. Spowodowane jest to postępującą konsolidacją gospodarstw rolnych oraz wzrostem zapotrzebowania na informacje dotyczące rolnictwa. Tendencja ta wymusza podjęcie działań mających na celu dostawanie przepisów ustawy o rachunkowości do specyfiki rolnictwa.

16 Więcej na temat regulacji zawartych w MSR 41 „Rolnictwo” w podrozdziale 3.3.2. Regulacje prawne dotyczące

65

ROZDZIAŁ II.