Paradygmat bazujący na konieczności finansowego wsparcia rolnictwa przez organy państwa organy państwa

Rolnictwo od zawsze było i jest szczególnym obiektem zainteresowania ze strony państwa. Wynika to z niedoskonałości i niekompletności rynków rolnych, niedoskonałości informacji oraz z problemów dochodowych rolnictwa [Stańko 2013, s. 26-27]. Rynek rolny cechuje się dużą specyfiką, na którą wpływa [Kiziukiewicz 2009, s. 28]:

 mała elastyczność podaży związana z wydłużonym cyklem produkcyjnym,

 zwiększona aktywność strony popytowej na rynku w porównaniu do strony podażowej,  szybszy rozwój produkcji rolniczej, wynikający z wyższego tempa produkcji rolniczej

niż globalnej w rolnictwie,

 sezonowość obrotu produktami rolnymi, jak i materiałami (środkami) produkcji rolnej,  krótki termin trwałości produktów rolnych,

 wysoki koszt magazynowania, transportu, przetwórstwa, a także bezpośredniej konsumpcji,

 zróżnicowanie jakościowe dostaw wynikające z istnienia wielu dostawców implikujących konieczność dokonywania odpowiednich czynności oraz kompletowania.

Wymienione powyżej czynniki wpływają na częste wahania cen płodów rolnych. Z kolei tak duże wahania cen płodów rolnych zmuszają państwa do regulowania niektórych rodzajów rynków rolnych. Wiele państw wchodzących w skład Unii Europejskiej, w tym również Polska posiadają regulowany rynek zbóż. Regulacje najczęściej dokonywane są poprzez interwencje państwa. Celem interwencji rynkowej jest zniwelowanie bądź osłabienie negatywnego wpływu mechanizmu rynkowego na realizację długofalowych celów gospodarki i rolnictwa [Obrzeżgiewicz 2015, s. 240-241]. Interwencja może być realizowana przy zastosowaniu różnych metod, tworzących spójny wewnętrznie system oddziaływania na sektor rolny. Literatura przedmiotu wyróżnia dwa rodzaje środków interwencji: środki interwencji wewnętrznej oraz ochrony zewnętrznej. Do najczęściej wykorzystywanych środków interwencji wewnętrznej zalicza się: zastosowanie określanych corocznie cen interwencyjnych, skup interwencyjny nadwyżek rynkowych przez instytucje państwowe, dopłaty do przetwórstwa, konsumpcji i magazynowania oraz regulacje administracyjne np. w postaci

39

kwotowania produkcji. Do środków ochrony zewnętrznej zalicza się: obciążenia importowe w postaci ceł, regulacje typu administracyjnego w postaci kontyngentów, standardów i przepisów sanitarnych oraz refundacje exportowe, umożliwiające dokonanie sprzedaży na rynkach światowych [Stańko 2005, s. 27].

W Polsce państwową instytucją powołaną do prowadzenia działań regulacyjnych w imieniu Skarbu Państwa jest Agencja Rynku Rolnego (ARR). Realizuje ona interwencyjną politykę rolną państwa w celu stabilizacji cen produktów rolnych oraz ochrony dochodów generowanych z rolnictwa. ARR realizuje następujące zadania [Goraj i in. 2004, s. 243-254, Kapusta 2012, s. 271-272]:

 przeprowadzanie interwencyjnego skupu płodów rolnych (głównie zbóż),  subsydiowanie eksportu,

 przeprowadzanie pomocy żywnościowej dla ubogiej ludności,  zarządzanie obrotem w handlu zagranicznym.

Najważniejszym zadaniem ARR jest dokonywanie interwencyjnego skupu płodów rolnych. Działanie to ma na celu „oczyszczenie” rynku z występujących nadwyżek. Dzięki interwencji państwa na rynku rolnym możliwa jest stabilizacja cen płodów rolnych. Brak interwencjonizmu organów państwowych na rynku rolnych mógłby spowodować duże wahania cen płodów rolnych, co niekorzystnie wpłynęłoby na polskie rolnictwo. Niskie ceny płodów rolnych zmniejszyłyby dochody gospodarstw rolnych lub nawet spowodowałyby generowanie strat przez rolników.

Badania przeprowadzone przez A. Czyżewskiego oraz P. Kułyka potwierdzają brak możliwości rezygnacji z pomocy finansowej państwa dla rolnictwa. Autorzy podkreślają, że brak subsydiów ze strony organów państwa doprowadziłby do wzrostu cen płodów rolnych o 20%. Skokowy wzrost cen skutkowałby zmniejszeniem konkurencyjności polskiego rolnictwa na świecie. W najbliższej dekadzie nie istnieje możliwość rezygnacji zarówno z dopłat bezpośrednich, jak i z interwencji państwa na rynku rolnym [Czyżewski i Kułyk 2010, s. 189-214].

Po wejściu Polski do Unii Europejskiej 1 maja 2004 roku Polska została objęta polityką strukturalną Unii Europejskiej. Celem polityki strukturalnej UE było i jest zwiększenie spójności gospodarczej i społecznej w państwach UE. Polityka UE dąży do zniwelowania różnic w rozwoju pomiędzy poszczególnymi regionami państw członkowskich. Duża część tych środków przeznaczona jest na Program Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW). Głównym celem PROW na lata 2014-2020 jest poprawa konkurencyjności rolnictwa, zrównoważone

40

zarządzanie zasobami naturalnymi, działania w dziedzinie klimatu oraz zrównoważony rozwój terytorialny obszarów wiejskich [Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi 2016].

Od wejścia Polski do UE w ramach funduszy unijnych dofinansowane zostały następujące projekty dotyczące rolnictwa: inwestycje w gospodarstwach rolnych, ułatwienie startu młodym rolnikom, szkolenia w postaci warsztatów, seminariów, kursów doskonalenia zawodowego, stażów, akcji wdrażania dobrych praktyk, wizyt studyjnych, wsparcie doradztwa rolniczego, program scalania gruntów należących do jednego gospodarstwa rolnego, gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi, różnicowanie działalności rolniczej i zbliżonej do rolniczej oraz rozwój i ulepszenie infrastruktury technicznej związanej z rolnictwem [Goraj i in. 2004, s. 295-304]. Wszystkie te programy przyczyniły się do rozwoju rolnictwa w Polsce. Tak duże środki pieniężne przeznaczone na dokapitalizowanie rolnictwa oraz program unijnych szkoleń wpłynęły na modernizację rolnictwa zarówno w ujęciu materialnym, jak i w wiedzy posiadanej przez rolników. Szkolenia przyczyniły się do zwiększenia wiedzy ekonomicznej i informatycznej rolników, a także zwiększyły obszar działania rolników w poszukiwaniu rynków zbytu dla wytworzonych w gospodarstwie produktów rolnych.

W ramach nowej perspektywy UE 2014-2020 pomoc finansowa zostanie skierowana przede wszystkim na rozwój gospodarstw rolnych w ramach następujących programów: modernizacja gospodarstw rolnych, restrukturyzacja małych gospodarstw rolnych, premie dla młodych rolników oraz płatności dla rolników przekazujących małe gospodarstwa rolne. Nowym programem będzie rolnictwo ekologiczne. Program ma na celu wzrost rynkowej produkcji żywności ekologicznej [Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi 2016].

Oprócz funduszy strukturalnych filarem wsparcia działalności rolnej przez UE są dopłaty bezpośrednie. Dopłaty bezpośrednie są formą dotacji, która charakteryzuje się przeniesieniem funduszy ze źródeł pozarolniczych na działalność rolną. Stanowią one zachętę do prowadzenia działalności rolnej przez rolników, która w normalnych warunkach (bez istnienia dopłat bezpośrednich) nie zostałaby podjęta [Kiziukiewicz 2009, s. 90-92]. Dopłaty bezpośrednie wspierają dochody podmiotów prowadzących działalność rolną oraz stanowią rekompensatę dla zmienności cen płodów rolnych. Na płatności bezpośrednie składają się jednolite płatności obszarowe12, uzależnione od powierzchni upraw oraz płatności uzupełniające, które stanowią

12 Płatności obszarowe – ich wielkość uzależniona jest od powierzchni areału zasiewanego przez jednostki prowadzące działalność rolną. Wypłatę otrzymują gospodarstwa rolne o łącznej powierzchni co najmniej 1 ha, na które składają się działki o powierzchni co najmniej 0,1 ha.

41

rekompensatę dla konkretnych rodzajów upraw np. buraków cukrowych, chmielu, tytoniu [Goraj i in. 2004, s. 262-271].

Zarówno środki pieniężne z funduszy strukturalnych, jak i z dopłat bezpośrednich stanowią podstawę obecnej formy interwencjonizmu realizowanej przez organy państwa. Doskonale wpisuje się to w paradygmat bazujący na konieczności finansowego wsparcia rolnictwa przez organy państwa. Rolnictwo jest tak specyficznym sektorem gospodarski, że bez pomocy państwa nie mógłby sprawnie i efektywnie funkcjonować.