Podstawowym celem przeprowadzonych badań był pomiar twórczości uczniów oraz sposobów jej stymulowania. Posłużono się Kwestionariuszem Twórczych Zachowań Stanisława Popka21 oraz przeprowadzono narracje z nauczycielami. Badaniami objęto 206 uczniów oraz 32 nauczycieli szkół gimnazjalnych województwa zachodniopomorskiego. Przechodząc do pre-zentacji, rozpocznę od przedstawienia wyników dotyczących zachowań twór-czych i odtwórtwór-czych przejawianych przez badanych uczniów. Model postawy twórczej w uczeniu i działaniu, na podstawie którego interpretowano wyniki badań obejmował:
Postawę odtwórczą = K (konformizm), A (zachowania algorytmiczne) Postawę twórczą = N (nonkonformizm), H (zachowania heurystyczne) W oparciu o przyjęty model w KANH22 zdiagnozowano wśród uczniów skalę nonkonformizmu N i zachowania heurystycznego H skupiających te właściwości, które przypisywane są jednostkom twórczym. Dzięki skali kon-formizmu K i zachowania algorytmicznego A, stanowiących przeciwieństwo postawy twórczej, zdiagnozowano te właściwości jednostki, które określane są jako odtwórcze. Chcąc sprawdzić słuszność postulatu współczesnej szko-ły, jakim jest kształtowanie twórczej i samodzielnej jednostki, sprawdzono, na ile uczniowie badanych szkół są twórczymi i odtwórczymi podmiotami podejmowanych wobec nich działań dydaktyczno-wychowawczych. Poniżej przedstawiam wyniki dotyczące zachowań twórczych i odtwórczych przeja-wianych przez badanych uczniów.
21 S. Popek, Kwestionariusz Twórczego Zachowania KANH, Lublin 2010, s. 24.
22 Ibidem.
178
Wykres 1. Zachowania algorytmiczne (odtwórcze) i heurystyczne (twórcze) uczniów
Źródło wszystkich wykresów w artykule: opracowanie własne.
Na zestawieniu widzimy, że zdecydowanie większa liczba cech uczniów należy do zachowań heurystycznych. Tylko nieliczne z nich, takie jak: spostrze-gawczość kierowana, myślenie konwergencyjne, czy też bierność poznawcza z grupy zachowań algorytmicznych występują w większym stopniu. Zdecydo-wana większość uczniów posiada cechy należące do zachowań heurystycznych, co świadczy o tym, że przejawiają oni postawę twórczą.
Oprócz badania cech zachowań twórczych i odtwórczych określono, na ile badani uczniowie przejawiają postawę twórczą. Wyniki obrazuje wykres 2.
179 Możliwości stymulowania aktywności twórczej uczniów we współczesnej szkole
Wykres 2. Postawa konformistyczna i nonkonformistyczna badanych uczniów
Z dokonanego porównania postaw konformistycznych i nonkonformi-stycznych wynika, że zdecydowanie przeważają te drugie. Badani uczniowie przejawiają wysoką samoorganizację, tolerancyjność, odpowiedzialność, nie-zależność, odporność i otwartość. Jedyną cechą postawy konformistycznej jest stereotypowość. Zatem przewaga cech odpowiadających zachowaniom heury-stycznym i postawie nonkonformistycznej stanowi podstawę do uznania, że co ósmy uczeń w badanych szkołach jest twórczy.
Wyniki badań dotyczących sposobów stymulowania twórczości uczniów przez nauczycieli w badanych szkołach prezentuje wykres 3.
180
Wykres 3. Sposoby stymulowania twórczości uczniów przez nauczycieli w badanych szkołach
Wywiady narracyjne z nauczycielami pozwoliły określić najskuteczniej-sze, ich zdaniem, zabiegi dydaktyczno-wychowawcze sprzyjające rozwijaniu twórczości uczniów w procesie kształcenia. Jak widać na powyższym wykresie, powszechnym i najbardziej popularnym sposobem stymulowania twórczo-ści uczniów jest praca obejmująca przygotowanie do konkursów i olimpiad oraz koła zainteresowań i przedmiotowe. Nauczyciele w swych narracjach podkreślali również znaczenie podmiotowego traktowania uczniów, pracę w grupach, aktywizujące metody pracy, wspólne rozwiązywanie problemów oraz współpracę z rodzicami. Najmniej działań podejmują w ramach organi-zacji zajęć pozaszkolnych, różnicowania zadań i przydzielania zadań dodatko-wych spoza programu nauczania. Uzyskane z narracji dane nie są zadawala-jące, ponieważ wskazane przez nauczycieli sposoby stymulowania twórczości uczniów nie obejmują swym zasięgiem wszystkich wychowanków. W takim ujęciu edukacji brakuje miejsca dla wszystkich jej uczestników, co stanowi istotną barierę w twórczym rozwoju ucznia, rozumianym jako nieskrępowa-ne dążenie do samorealizacji, pomnażanie własnych możliwości, twórczych sił, uczenie się kierowania własnym życiem. Zabiegi aktywizujące w ramach przygotowania do konkursów czy olimpiad nie mogą rekompensować strat ponoszonych przez pozostałych uczniów. Realizacja postulowanego od wielu
Możliwości stymulowania aktywności twórczej uczniów we współczesnej szkole
lat modelu kształcenia opartego na rozwiązywaniu problemów, stosowaniu aktywizujących metod pracy oraz różnicowaniu form i zdań stawianych przed uczniami stanowi w dalszym ciągu jedynie hasła niemające wiele wspólne-go z praktyką szkolną. Okazjonalne zabiegi aktywizujące twórczość uczniów zaprzeczają również deklarowanej przez badanych nauczycieli idei podmio-towego traktowania uczniów. Można zatem stwierdzić, mając na względzie wykazane przez uczniów, w wyniku badania KANH, zachowania i postawy twórcze, że możliwości ich stymulowania w warunkach współczesnej szkoły są raczej ograniczone.
Konkluzja
Biorąc pod uwagę potrzebę stymulowania aktywności twórczej uczniów, wynikającą z wymogów współczesnej cywilizacji, stwierdzić z przykrością należy, że współczesna szkoła nie tworzy warunków pobudzających rozwój twórczości, kreatywności, przedsiębiorczości, dociekliwości czy innowacyj-ności wśród uczniów. Dzisiejsze czasy niosą nowe wyzwania dla pokolenia, które dorasta i dojrzewa w środowisku bardziej otwartym i dynamicznym.
Jest to środowisko konkurencyjne, promujące ludzi aktywnych i pomysłowych.
Dlatego pomoc w rozwijaniu twórczości i kształcenie twórcze nie mogą być kolejnymi hasłami w teorii pedagogicznej, ale nakazem, wyzwaniem i jedno-cześnie koniecznością. Dziś nie wystarcza wyposażenie ucznia w odpowiednią wielozakresową wiedzę, lecz przygotowanie go do uczenia się przez całe życie, zdobywanie nowych kompetencji oraz dostosowywanie się do zmieniającego się świata. Zatem konieczność stymulowania twórczości uczniów nakłada na szkołę obowiązek tworzenia klimatu i atmosfery współpracy, wymiany my-śli oraz respektowania indywidualnych potrzeb podopiecznych. W związku z tym zachodzi konieczność podjęcia prób, które miałyby na celu stały moni-toring procesu dydaktyczno-wychowawczego w kontekście konkretnych za-biegów podejmowanych przez nauczycieli. Obecny kształt polskiego systemu edukacji nie jest w stanie osiągnąć zamierzonych efektów określonych przez politykę Unii Europejskiej, w której XXI wiek nazywany jest wiekiem kom-petencji i wzrastającego zapotrzebowania na ludzi o wysokich i jednocześnie wielostronnych kwalifikacjach.
182
Bibliografia
Amabile T.M., Growing Up Creative: Nurturing a Lifetime of Creativity, Buffalo 1989.
Denek K., Aksjologiczne aspekty edukacji szkolnej, Toruń 1999.
Denek K., O nowy kształt edukacji, Toruń 1998.
Góralski A., Twórcze rozwiązywanie zadań, Warszawa 1989.
Kozielecki J., Koncepcje psychologiczne człowieka, Warszawa 1997.
Kozielecki J., Psychologiczna teoria samowiedzy, Warszawa 1986.
Kujawiński J., Warunki i możliwości rozwijania aktywności twórczej w nauczaniu początko-wym, [w:] Rozwijanie aktywności twórczej uczniów klas początkowych. Zarys metodyki, red. J. Kujawiński, Warszawa 1990.
Nalaskowski A., Edukacja i twórczość, Warszawa 2000.
Nęcka E., Psychologia twórczości, Gdańsk 2001.
Nęcka E., TRoP…Twórcze rozwiązywanie problemów, Kraków 1994.
Okoń W., Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, Warszawa 1987.
Palka S., Pedagogika w stanie tworzenia. Kontynuacje, Kraków 1999.
Palka S., Teoria pedagogiczna a praktyczne doświadczenia nauczycieli, Warszawa 1989.
Pilch T., Spory o szkołę, Warszawa 1999.
Piotrowski E., Wielopoziomowe nauczanie problemowe jako czynnik rozwoju myślenia twór-czego u uczniów klasy II uzdolnionych matematycznie, [w:] Teoretyczne odniesienia i praktyczne rozwiązania w pedagogice wczesnoszkolnej, red. S. Palka, Katowice 1994.
Popek S., Kwestionariusz Twórczego Zachowania KANH, Lublin 2010.
Schulz R., Studia z innowatyki pedagogicznej, Toruń 1996.
Suchacka B., Zabawy badawcze w edukacji przedszkolnej, Kraków 2000.
Śnieżyński A., Dialog edukacyjny, Kraków 2001.
Możliwości stymulowania aktywności twórczej uczniów we współczesnej szkole
Możliwości stymulowania aktywności twórczej uczniów we współczesnej szkole
Streszczenie: Jednym z zadań edukacji jest przygotowanie uczniów do zmieniającego się świata. Koniecznością staje się zatem nauczanie o charakterze twórczym, obejmujące ta-kie zabiegi dydaktyczno-wychowawcze oraz organizację procesu kształcenia, które będą sprzyjały stymulowaniu rozwoju twórczości uczniów. Wymaga to organizowania w szeroko pojmowanym procesie edukacji takich sytuacji, które będą w maksymalnym stopniu aktywi-zowały ucznia. Zaproponowane w artykule rozwiązania w zakresie stymulowania twórczego rozwoju uczniów w niewielkim tylko zakresie można przełożyć na praktykę szkolną. Wyniki badań empirycznych dowodzą, że przejawiane przez uczniów zachowania i postawy twórcze nie mają większych szans na rozwój w warunkach współczesnej szkoły.
Słowa kluczowe: podmiotowość, dialog, twórczość, rozwiązywanie problemów, heurystyki
Possibilities of Stimulating Creative Activity of Students in the Contemporary School
Summary: One of the tasks of education is to prepare students for a changing world. Nec-essary become, therefore, teaching about the character of creativity, including didactical-educational activities and organization of the education process, which will be conducive to stimulating the development of creativity of students. This requires organizing in broadly understood education process such situations that will activate students to the maximum possible extent. However, solutions proposed in the article aiming to stimulate the creative development of students can be only partially introduced into school practice. The results of empirical studies show that types of behaviors manifested by the students as well as their creative attitudes do not have any chance to develop in the modern school environment.
Keywords: subjectivity, dialogue, creativity, problem solving, heuristics
185 Anna Biernacka