Biorąc pod uwagę fakt, że studenci dysponują pokaźnym potencjałem sponta-niczności, energii, podjęliśmy wyzwanie, by przygotować i poprowadzić w cza-sie praktyk śródrocznych lekcje ćwiczeniowe, w których realizować będziemy zadania rozwijające kreatywność. Po zakończeniu cyklu zajęć porównamy za-chowania uczniów z lekcji tradycyjnych oraz tych zaprojektowanych wspólnie i wyciągniemy wnioski przydatne do dalszej praktyki. Pracując nad realizacją zadań, najtrudniej zaszczepić u studentów przekonanie, że nie mają nauczać, lecz pozwalać się uczyć. Z realizacją tego postulatu zmagam się od lat, bez względu na to, czy dotyczy to zajęć na studiach stacjonarnych, zaocznych czy podyplomowych.
Choć lekcji na razie było tylko kilka16, to zamierzenie od początku okaza-ło się celne – rozbudziokaza-ło wśród studentów zainteresowanie myśleniem i jego przełożeniem na działania praktyczne.
Przygotowania do lekcji zajęły trochę czasu. Przede wszystkim trzeba było przybliżyć teorię, zachęcić do lektury i z jej pomocą przekonać studentów do kreatywnego myślenia. Te zabiegi uzmysłowiły studentom, jak ważne w ucze-niu się są uzdolnienia twórcze, jak fundamentalne jest przekonanie, że każdy uczeń jest zdolny, tyle tylko że w swoim własnym zakresie. Pomocne okazało się omówienie teorii inteligencji wielorakich autorstwa Howarda Gardnera17; inteligencji emocjonalnej spopularyzowanej przez Daniela Golemana18 i teorii inteligencji sukcesu Roberta J. Sternberga19. Mocno wybrzmiało stwierdzenie, że w każdej klasie mamy przyszłych humanistów, matematyków, biologów, in-formatyków, ekonomistów, architektów, prawników, artystów, projektantów, sportowców i przełożyło się na zrozumienie różnicowania zajęć, szanowanie zainteresowań uczniów, które obecna szkoła raczej tłumi, niż rozwija.
Po przeprowadzonych lekcjach przyszli nauczyciele języka polskiego stwierdzali, że były to zajęcia, z których czerpali przyjemność i zadowole-nie, dawały satysfakcję z wykonanego zadania. Czy mogło być inaczej, kiedy
16 Dotychczas przeprowadzono lekcje: „Konflikt rozumu i wiary w Zbrodni i karze Fiodora Do-stojewskiego”; „Na scenie teatru elżbietańskiego”, „Współczesne wprowadzenie do dramatu szekspirowskiego”, „W hołdzie XIX-wiecznemu rycerzowi. Bema pamięci żałobny rapsod Cy-priana Norwida”; „Lady Makbet – kobieta fatalna”; „O czym mówi pamiętnik starego subiekta?”.
17 H. Gardner, Inteligencje wielorakie. Nowe horyzonty w teorii i praktyce, przeł. A. Jankowski, Warszawa 2009.
18 D. Goleman, Inteligencja emocjonalna, przeł. A. Jankowski, Poznań 2007.
19 R. Sternberg, Próba weryfikacji teorii inteligencji sprzyjającej powodzeniu życiowemu poprzez operacje konwergencyjne, „Przegląd Psychologiczny” 2001, t. 44, nr 4, s. 375–403.
100
uczniowie oklaskami nagradzali przebieg lekcji, kiedy na twarzach liceali-stów gościł uśmiech, ale nie z powodu dzwonka na przerwę, lecz z satysfakcji uczestniczenia w ciekawym doświadczeniu? Jednoznaczne w ocenie okazały się także komentarze uczniów:
Dzięki tym lekcjom zaangażowani w zajęcia byli wszyscy, co jest rzadkie na co dzień.
Lekcja była świetna. Zupełnie inna niż dotychczasowe. Dużo z niej wyniosłem.
Pomimo atmosfery zabawy, musieliśmy do wszystkiego dochodzić sami. I to właśnie było najfajniejsze.
To nie były zwykłe nudne lekcje, na których mówi tylko nauczyciel, a my nawet nie słuchamy, bo po co i tak podyktuje nam notatkę.
Podobało mi się również to, że panie samodzielnie przygotowały materiały do pracy – ciekawe, inspirujące, zachęcające nas do pracy. A nie gotowe karty pracy, na które już nie mogę patrzeć.
Ciekawe lekcje – więcej w głowie bez zakuwania.
Zapamiętałem więcej niż z jakiegoś suchego wykładu wspomaganego niecie-kawą prezentacją.
Wzmacniały i dopingowały studentów komentarze nauczycieli, przekazy-wane po lekcjach: „Ma pani świetne pomysły, mnie brakuje takiej świeżości./
Gratuluję niezwykłych pomysłów”.
To wszystko powodowało, że z lekcji na lekcje wzrastała jakość pracy stu-dentów, co w świetle badań psychologów nie dziwi, gdyż działania powodowa-ne wewnętrznymi przekonaniami o wartości tak właśnie działają.
Wymyślone przez studentów zadania stymulowały twórczą aktywność uczniów. Studenci czerpali zadowolenie z tego, że udało im się aktywizować wiele operacji umysłowych: abstrahowanie, kojarzenie, metaforyzowanie, transformowanie, indukowanie i dedukowanie, że uczniowie zaczęli rozma-wiać, a nie wypowiadali się monosylabami. Nie mieli żadnych problemów z zachęceniem uczniów do wykonywania zadań, a ci chętnie prezentowali wy-niki swojej pracy – konieczność wystąpienia publicznego nie okazywała się przeszkodą nie do przejścia. Przygotowali i wykorzystywali niezwykle inte-resujące pomoce, które od razu intrygowały uczniów i zachęcały ich do pracy (np. słomki plastikowe z zadaniem, karty do gry Dixit, kości obrazkowe, kości wielościenne, memy, demotywatory). Przekonali się, że wykorzystanie
wielo-101 Kreatywność w szkole. Spostrzeżenia po praktykach studenckich
zmysłowości w procesie edukacji wprowadza interpretację tekstu na wyższy poziom, wiedzie ku niebanalnym wnioskom, wzbogaca refleksję, inspiruje do poszukiwania nieoczekiwanych rozważań.
Co najbardziej urzekło w tych lekcjach? Przede wszystkim to, że studenci zapomnieli o pośpiechu, nie spieszyli się z realizacją ćwiczenia; na lekcjach samoistnie pojawiał się humor i dowcip, unikali ocen i krytyki w trakcie reali-zowania zadania przez uczniów i stosowali pracę w grupach. Krótko mówiąc – uciekli od marazmu i nudy na lekcjach.
Jakie pojawiły się problemy? Nauczeni absolutnej ciszy w klasie tłuma-czyli się z rozmów toczących się między uczniami pracującymi w grupach.
Z biegiem czasu mniej było upominania i dyscyplinowania uczniów ze strony prowadzącego lekcję. Studenci nabrali pewności, że kiedy uczeń jest zafascy-nowany tym, co robi, jest wówczas zainteresowany i na pewno nie pomyśli o zakłócaniu przebiegu lekcji.
Rozważania na temat prowadzonych lekcji przeniosły nas w świat Lewi-sa Carrolla – do Krainy Czarów. Studenci przyrównali swoje poszukiwaniu dobrych pomysłów z wędrówką Alicji przez wielki i tajemniczy Wonderland.
Sygnalizowali, że po powrocie do swojego świata Alicja już nie jest tą samą osobą. Wróciła zmieniona – doświadczyła czegoś, co ją zmieniło, prawdopo-dobnie na zawsze. Dopowiadali, że to samo dzieje się z nimi, po rozpoczęciu przygody z myśleniem twórczym i kreatywnym. Radość, jaką może dostarczyć przemyślany sposób nauczania jest niecodzienna, wyszukana i niewyczerpal-na. Nawet wówczas, gdy obok pojawi się „inny”, który zareaguje tak jak siostra Alicji, kiedy wysłuchała opowieści dziewczynki o wszystkich zadziwiających przygodach i odrzekła: „To był rzeczywiście niezwykły sen, moja miła! Ale teraz biegnij na podwieczorek, bo już robi się późno”. Nie boją się już takich opinii. W tym stanowisku przyszłych polonistów odzwierciedla się zwycię-stwo kreatywności.
Konkluzja
Trzeba budować lekcje ciekawe dla uczniów, ale także dla prowadzącego, i trzeba przestać bać się ryzyka. Na każdym etapie nagradzać niezależność w myśleniu, eksponować walory współczesnych uczniów, którzy jeśli są za-aferowani zadaniem, lubią pracować i uczestniczyć w lekcji, dzielić się swo-imi pomysłami, chcą mówić, mają poczucie humoru, są serdeczni i szczerzy w swoich opiniach, doceniają okazywane im zainteresowanie.
Ostatnie z zadań realizowanych przez studentów dotyczyło przejrzenia zasobów internetowych i wyszukania aforyzmów, bo te „ceni się między
in-102
nymi dlatego, że zawierają pół prawdy. To już jest bardzo wysoki procent”20, które uznają za dobrą wskazówkę do realizacji zadań w czasie praktyki ciągłej.
W czasie dyskusji wybrali te, które ich zdaniem najlepiej spełniają ten warunek.
– „Kto nie idzie do przodu, ten się cofa”. (Johann Wolfgang von Goethe) – bądź odważny i otwarty.
– „Otwierając umysły, nie przeciążaj ich. Włóż tam tylko iskrę”. (Anatole France) – doceń myślenie twórcze uczniów.
– „Nie mam specjalnego talentu – jestem tylko nadzwyczajnie ciekawy”.
(Albert Einstein) – zadbaj o twórczą atmosferę w klasie.
– „Na wykształcenie powinno składać się żywe życie, a nie martwa nauka”.
(Mikołaj Gogol) – unikaj sztywnych schematów poznawczych.
– „Sposobem na szczęście jest skończenie mówienia i podjęcie działania”.
(Walt Disney) – organizuj sytuacje wymagające zarówno aktywności, jak i spokoju.
– „Jeśli nie jesteś gotowy, aby popełniać błędy, to nigdy nie stworzysz nic oryginalnego”. (Ken Robinson) – pozwól uczniom na błąd.
– „Co należy zrobić po upadku? To, co robią dzieci: podnieść się”. (Aldous Huxley) – pozwól uczniom podążać za własnymi zainteresowaniami.
– „Prawdziwa nauka bardziej polega na zadawaniu odpowiednich pytań, aniżeli na dawaniu odpowiedzi”. (Josef Albers) – zachęcaj uczniów do zadawania pytań.
Czy kreatywność zostanie wyparta, czy też wpisze się na stałe w naszą edu-kację – nie wiem. Ale jedno jest pewne. Dziś może przyciągnąć uczniów do nauki. I trzeba z tej okazji skorzystać. Podobnie jak to uczynili autorzy przywo-łanego wcześniej doświadczenia, które udowodniło, że dobrze zaprojektowane wydarzenie skupia uwagę wielu, którzy współdzieląc czas i ideę, są w stanie przenosić góry.
Bez względu na to, jakich słów będziemy używać: „kreatywny, innowacyjny, twórczy” – to są działania, bez których dobra edukacja nie miała, nie ma i nie będzie miała racji bytu.
20 Leksykon złotych myśli, wyboru dokonał K. Nowak, Warszawa 1998.
103 Kreatywność w szkole. Spostrzeżenia po praktykach studenckich
Bibliografia
Arends R.I., Uczymy się nauczać, przeł. K. Kruszewski, Warszawa 1998.
Bortnowski S., Jak uczyć poezji?, Warszawa 1993.
Braun D., Podręcznik rozwijania kreatywności: sztuka i twórczość pracy z dziećmi, Kielce 2009.
Covington M.V., Motywacja do nauki, przeł. S. Pikiel, Gdańsk 2004.
Day Ch., Nauczyciel z pasją. Jak zachować entuzjazm i zaangażowanie w pracy, przeł. T. Ko-ściuczuk, Gdańsk 2008.
Dobrołowicz W., Psychodydaktyka kreatywności, Warszawa 1995.
Edukacja kreatywna, red. E.A. Zwolińska, Bydgoszcz 2005.
Gloton R., Clero C., Twórcza aktywność dziecka, przeł. I. Wojnar, Warszawa 1985.
http://www.psfk.com/2013/06/nike-laser-beam-city-soccer-field.html, [dostęp:
29.04.2015] i http://mashable.com/2013/07/02/nike-laser-soccer-fields-spain/, [do-stęp: 29.04.2015].
Karwowska-Struczyk M., Uczenie się twórcze dziecka, „Życie Szkoły” 1982, nr 1.
Malinowski M., Gra w klasy kreatywności – czyli, gdy możliwe staje się możliwe, „Dyrektor Szkoły” 2010, nr 7.
Maslow A.H., Motywacja i osobowość, przeł. P. Sawicka, Warszawa 1990.
Nęcki E., Psychologia twórczości, Gdańsk 2003.
Schejbal M., W poszukiwaniu kreatywności, Bielsko-Biała 2010.
Stasiakiewicz M., Twórcza aktywność dziecka jako czynnik jego rozwoju, „Życie Szkoły” 1980.
Sternberg R., Próba weryfikacji teorii inteligencji sprzyjającej powodzeniu życiowemu po-przez operacje konwergencyjne, „Przegląd Psychologiczny” 2001, t. 44, nr 4.
Szmidt K.J., ABC kreatywności, Warszawa 2010.
Szmidt K.J., Pedagogika twórczości, Gdańsk 2007.
Szmidt K.J., Wstęp: po co ludziom kreatywność?, [w:] Twórczy nauczyciel zdolnego ucznia, [za:] www.ore.edu.pl/index.php?…nauczyciel-zdolnego-ucznia…, [dostęp 2.05. 2015].
Taraszkiewicz M., Metody aktywizujące proces uczenia się, czyli jak uczyć lepiej, Warszawa 2002.
W stronę kreatywności, red. W. Dobrołowicz i M. Karwowski, Warszawa 2002.
Warsztaty edukacji twórczej, red. E. Olinkiewicz i E. Repsch, Wrocław 2001.
Włoch S., Kreatywność i transgresja w edukacji dziecka, [w:] Pedagogika kreatywna wyzwa-niem edukacji XXI wieku, red. E. Smak i S. Włoch, Opole 2012.
Zborowski J., Rozwijanie aktywności twórczej dzieci, Warszawa 1986.
Żylińska M., Neurodydaktyka. Nauczanie i uczenie się przyjazne mózgowi, Toruń 2013.
Kreatywność w szkole. Spostrzeżenia po praktykach studenckich
Streszczenie: Dokonujące się dynamiczne zmiany społeczne wyznaczają dla edukacji nowe zadania i role. Na pracę nauczyciela wpływa szereg zmiennych uwarunkowań. Istotne staje się odpowiednie przygotowanie zawodowe studentów i rozwój ich kompetencji. Warto więc o tym mówić i pisać, pokazywać walory tego typu edukacji, doskonalić studentów w tym zakresie.
Słowa kluczowe: edukacja, przygotowanie zawodowe, zmiana, twórczość, aktywność twórcza
Creativity in school. Observations on student practice
Summary: Occurring dynamic social changes determine new task and roles for education.
The work of a teacher is influenced by numerous variable conditions. Therefore, the proper professional preparation of students and the development of their competences become the issue of key interest. Hence, it is worth to discuss the issue and to show the advantages of this type of education and improve both, students and teachers in this regard.
Keywords: education, professional preparation, change, creativity, creative activity
105 Kazimierz Żegnałek