N IEWIDOMI W R OSJI

formach, a mianowicie w brajlu, w powiększonym druku i na kasetach. Wśród wy-dawnictw periodycznych znajduje się dwutygodnik „Biuletyn Informacyjny”, przed-stawiający życie i problemy niewidomych i słabo widzących. Jeśli chodzi o wy-dawnictwa nieperiodyczne, to każdego roku udostępnia się ludziom z uszkodzo-nym wzrokiem około 500 nowych pozycji książkowych. Początkowo biblioteka brajlowska prowadzona była przez Związek Niewidomych i Słabo Widzących. Kil-ka lat temu przejęły ją władze państwowe.

Od 1970 r. Związek prowadzi ośrodek szkolenia psów przewodników, które cieszą się dużą popularnością wśród norweskich niewidomych. Każdego roku szkoli się od 20-25 psów.

11. N

R

Rosja (federacja) to największe państwo na świecie położone w Europie Wschodniej i północnej Azji o powierzchni ponad 17 milionów kilometrów kwadra-towych. Państwo to zamieszkuje około 150 milionów ludności. ⁵⁷

Historia niewidomych w Rosji ma dość długą historię. Car Aleksander I, dowiedziawszy się o założeniu przez Walentego Hauy we Francji w 1874 r. pierw-szej specjalnej szkoły dla niewidomych dzieci, postanowił założyć również w Rosji tego rodzaju placówkę. Zaprosił więc do Petersburga W. Hauy, który pomógł zor-ganizować tam szkołę w 1807 r. Stanowiła ona wzór do naśladowania dla innych miast i w ten sposób zaczęły powstawać następne tego rodzaju placówki. Na po-czątku XX wieku było w Rosji 36 specjalnych szkół z około dwoma tysiącami nie-widomych uczniów. Zapewniały one nie tylko podstawowe wykształcenie, lecz również przygotowanie do pracy w tradycyjnych zawodach niewidomych, jak:

szczotkarstwo, koszykarstwo, dziewiarstwo, plecionkarstwo itp. Duże znaczenie przywiązywano też do wykształcenia muzycznego.

Po II wojnie światowej zaczęto organizować na terenie dzisiejszej Federacji Rosyjskiej oddzielne specjalne szkoły dla niewidomych i słabo widzących dzieci.

W latach 90 było 13 szkół dla niewidomych dzieci i aż 59 szkół dla dzieci słabo widzących.

57Popularna Encyklopedia Powszechna FOGRA, Oficyna Wydawnicza 1996, tom 6, s. 226 .

Pomimo że szkolnictwo specjalne dla niewidomych na terenie Rosji rozwi-jało się intensywnie, to już stosunkowo wcześnie zaczęto kształcić młodzież nie-widomą i słabo widzącą w systemie integracyjnym. W 1930 roku około 50 niewi-domych kształciło się na wyższych uczelniach oraz 43 w konserwatoriach mu-zycznych. Wówczas idea integracji dotyczyła głównie szkolnictwa ponadpodsta-wowego. Dzisiaj, podobnie jak w innych krajach, wiele dzieci z różnymi dysfunk-cjami wzroku uczy się razem z dziećmi widzącymi. W dużych miastach powstają też dla nich klasy przy zwykłych szkołach. Integracja szkolna postępuje jednak z dużymi oporami, gdyż te dzieci nie są łatwo akceptowane przez środowisko szkolne, zarówno przez nauczycieli, jak i dzieci i młodzież widzącą. Są one trak-towane jako ktoś, komu należy współczuć i pomagać, a nie jako kolega czy rów-norzędny partner w stosunkach szkolnych. Zaznacza się tutaj wysoka ranga szkolnictwa specjalnego, wypracowana na przestrzeni nieomal 200 lat.

Szkoły specjalne starają się również zmieniać swoje działania pod wpły-wem współczesnych tendencji w kształceniu dzieci i młodzieży niewidomej i słabo widzącej. Specjalna szkoła dla dzieci niewidomych w Swierdłowsku wprowadziła eksperyment, polegający na obejmowaniu opieką i pomocą dziecka niewidomego lub słabo widzącego od wieku przedszkolnego do całkowitego usamodzielnienia.

Dziecko przychodzi do specjalnego przedszkola w wieku 4 lat i przechodzi szkołę podstawową. Następnie idzie do specjalnej szkoły średniej o profilu humanistycz-nym lub medyczhumanistycz-nym (masaż i fizjoterapia). Dalej szkoła stara się o kontynuację studiów (o ile uczeń zda egzamin wstępny) na uniwersytecie lub w Wyższej Szko-le Medycznej. Jeśli chodzi o studia uniwersyteckie, to zwykSzko-le uczniowie niewidomi i słabo widzący wybierają sobie takie kierunki, jak: pedagogika, psychologia, nauki społeczne (pracownik socjalny), ekonomia, prawo. Przez cały czas nauki studenci otrzymują pomoc i wsparcie ze strony szkoły. Po zakończeniu studiów szkoła troszczy się również o zapewnienie im odpowiedniego zatrudnienia.

Najważniejszą organizacją niewidomych w Rosji jest Wszechrosyjski Zwią-zek Niewidomych, który został założony w 1925 r. Zrzesza on obecnie 274 tysiące osób. Siedzibą Zarządu Głównego jest Moskwa, a w terenie posiada on 74 orga-nizacje regionalne oraz 932 koła. Główne motto Związku to: „Równe prawa - rów-ne szanse”.

Do jego głównych zadań należy:

• wyszukiwanie, rejestracja i przyjmowanie na członków Związku osób niewi-domych,

• stwarzanie warunków do zapewnienia osobom niewidomym należnych praw obywatelskich i socjalnych oraz podejmowanie działań na rzecz ich społecznej integracji, we współpracy z władzami federalnymi i lokalnymi,

• współdziałanie w zapewnieniu niewidomym rehabilitacji medycznej, spo-łecznej i zawodowej,

• troska o ich zabezpieczenie społeczne,

• udzielanie niewidomym pomocy w zatrudnieniu, zarówno we własnych za-kładach pracy, jak również na otwartym rynku,

• rehabilitacja osób nowo ociemniałych,

• stwarzanie warunków i promocja działalności kulturalnej, społecznej i spor-towej,

• działalność wydawnicza i informacyjna - informowanie społeczeństwa o sprawach niewidomych i o działalności Wszechrosyjskiego Związku Nie-widomych,

• wymiana doświadczeń z innymi organizacjami osób niepełnosprawnych w Rosji i z zagranicą oraz udział w działalności międzynarodowych organi-zacji niewidomych.

Związek prowadzi 27 różnych placówek dla osób niewidomych. Są wśród nich zakłady rehabilitacji zawodowej, ośrodki wczasowo-rekreacyjne, szkoła dla psów-przewodników, ośrodek kształcenia personelu, muzeum związkowe itp.

Jedną z tych placówek jest Ośrodek Technologii Komputerowej w Moskwie, zało-żony w 1996 r. Jego zadaniem jest szkolenie osób niewidomych i słabo widzących w posługiwaniu się technikami komputerowymi i telekomunikacyjnymi, z perspek-tywą zatrudnienia absolwentów na otwartym rynku pracy. Z tego względu, obok szkolenia zawodowego, duży nacisk kładzie się na rehabilitację podstawową

i społeczną. Chodzi o dobre przygotowanie uczniów do pracy w zwykłych zakła-dach i do funkcjonowania wśród pracowników widzących. Pracownicy ośrodka troszczą się również o zapewnienie absolwentom pracy.

Procedura w tym względzie jest następująca:

• znalezienie potencjalnego pracodawcy,

• negocjowanie z nim warunków zatrudnienia osoby niewidomej lub słabo widzącej (ustalenie wymagań i oczekiwań od przyszłego pracownika),

• udzielanie przez pracownika ośrodka pomocy pracownikowi niewidomemu lub słabo widzącemu w przystosowaniu się do wykonywania zadań zawo-dowych oraz do fizycznego i społecznego środowiska pracy w początko-wym okresie zatrudnienia,

• doradztwo i pomoc kierownictwa zakładu pracy w adaptacji stanowiska pracy i miejsca pracy do potrzeb pracownika niewidomego lub słabo wi-dzącego.

Jednym z głównych problemów w pracy ośrodka jest przełamanie pewnych barier emocjonalnych u uczniów w odniesieniu do zatrudnienia na otwartym rynku pracy oraz negatywnych postaw pracodawców wobec zatrudniania osób z uszko-dzonym wzrokiem. W Rosji istnieje bowiem długa i mocno zakorzeniona historia zatrudniania niewidomych w specjalnych zakładach pracy. Mimo tych trudności w latach 1997-2000 ośrodek zatrudnił ponad 40 osób na otwartym rynku pracy.⁵⁸

Ważnym zadaniem Wszech rosyjskiego Związku Niewidomych jest prowa-dzenie działalności gospodarczej, a mianowicie specjalnych zakładów pracy za-trudniających inwalidów wzroku. Mają one swoją długą historię. Już po wojnie tu-recko-rosyjskiej w 1877-1878 zaczęły powstawać zakłady i warsztaty pracy dla ociemniałych żołnierzy. Obecnie na terenie Rosji działa 180 specjalnych zakładów pracy. Zatrudniają one łącznie 42 700 osób, w tym 23 tys. niewidomych. Prowa-dzą produkcję metalową, elektrotechniczną, elektroniczną, oświetleniową, papier-niczą, odzieżową i spożywczą. Znaczna część ich działalności to produkcja róż-nych elementów w ramach kooperacji z innymi dużymi zakładami przemysłowymi

58 Majewski T., Z zagranicy- Niewidomi w Rosji, Pochodnia nr 03/2003, s. 18.

z branży motoryzacyjnej i budownictwa. Tego rodzaju kontakty kooperacyjne za-pewniają zakładom pracę przez dłuższe okresy bez konieczności ubiegania się o rynek zbytu.