P OLITYKA ZATRUDNIENIA

ROZDZIAŁ VI.

POLITYKA ZATRUDNIENIA OSÓB

NIEPEŁNOSPRAWNYCH W UNII EUROPEJSKIEJ

1. P

Obowiązujący obecnie Traktat o Utworzeniu Unii Europejskiej (1992 r.) nie odnosi się do problemu niepełnosprawności, co niewątpliwie utrudnia Wspólnocie rozwijanie polityki w tej dziedzinie. Przekazując Wspólnocie kompetencje Państw Członkowskich, Traktat wymienia obszary w których Wspólnota jest władna podejmo-wać działania. Spowodowało to, iż Wspólnota nie ma prawa wydawania przepi-sów w dziedzinach nie przekazanych jej w Traktacie. Zdecydowanie większość uprawnień przekazanych Wspólnocie ma wymiar gospodarczy. Traktat o utwo-rzeniu Wspólnoty Europejskiej (Rzymski) podkreślał znaczenie czterech podsta-wowych wolności - swobody przepływu pracowników, kapitału, usług i towarów.

Jednolity Akt Europejski (1986), który znowelizował Traktat Rzymski, koncentro-wał się natomiast na wprowadzaniu jednolitego rynku. To ekonomiczne nastawienie sprawiło, że polityka Wspólnot wobec osób niepełnosprawnych dotyczyła przede wszystkim kwestii zatrudnienia i one głównie dotyczącą zatrudnienia osób niepeł-nosprawnych.

Wspólnotę Europejską utworzyło w 1957 r. Traktatem Rzymskim sześć państw.⁸³ W wyniku trzech nowelizacji Traktatu⁸⁴ oraz późniejszego przyjęcia

83 Belgia, Francja, Niemcy, Włochy, Luksemburg i Holandia

więciu nowych Państw Członkowskich,⁸⁵ powstała unikalna organizacja ponadna-rodowa, której zakres działania rozszerzył się poza jego pierwotną granicę celów gospodarczych. Traktat z 1957 r. określił tak zwane cztery podstawowe wolno-ści: swobodę przepływu towarów, osób, swobodę zakładania przedsiębiorstw i świadczenia usług oraz przepływu kapitału przez terytorium Wspólnoty Europej-skiej. Stworzył też zasady gwarantowania wolnej i otwartej konkurencji pomiędzy przedsiębiorstwami powstałymi na terenie Wspólnoty. Pierwsza nowelizacja Traktatu - Jednolity Akt Europejski z 1986 r., dała Wspólnocie dodatkowe uprawnienia niezbędne do urzeczywistnienia oryginalnego projektu wspólnego rynku. Dwóm kolejnym poprawkom przyświecało wiele celów, w tym stwo-rzenie Unii Europejskiej,⁸⁶ „przybliżenie Wspólnoty do obywateli”, uproszczenie procesu podejmowania decyzji oraz przygotowanie rozszerzenia na kraje Europy Środkowej.

Zgodnie z postanowieniami (znowelizowanego) Traktatu, Państwa Członkowskie przekazały Wspólnocie niektóre ze swoich suwerennych upraw-nień. Uprawnienia te dotyczą nadal w pierwszym rzędzie celów ekonomicz-nych, choć Wspólnota uzyskała również ograniczone uprawnienia dotyczące spraw socjalnych a nawet kompetencje odnoszące się do podstawowych praw człowieka. Właśnie ta grupa przepisów ma największe znaczenie dla osób niepełnosprawnych.

Poza instrumentami o charakterze niewiążącym, jak rekomendacje i opinie, Wspólnota może wydawać akty prawne, które są dla Państw Członkowskich wią-żące. Rozporządzenia Wspólnoty są wiążące w całości, a ich obowiązywanie nie wymaga ich wprowadzenia do krajowego systemu prawa wewnętrznego. Dyrek-tywy Wspólnoty natomiast określają wspólne cele, które Państwa Członkowskie zobowiązane są osiągnąć w sposób, jaki uznają za najodpowiedniejszy. Państwa Członkowskie zazwyczaj wprowadzają dyrektywy w życie poprzez krajowy system prawa wewnętrznego, co z kolei przyznaje prawa indywidualnym osobom.

84Jednolity Akt Europejski z 1986 r, Traktat o utworzeniu Unii Europejskiej z 1993 r. (tzw. Traktat z Maastricht) oraz projekt Traktatu Amsterdamskiego z czerwca 1997 r.

85Austria, Dania, Finlandia, Grecja, Hiszpania, Irlandia, Portugalia, Szwecja, Wielka Brytania

86Unia Europejska nie zastąpiła Wspólnoty Europejskiej. Ściśle mówiąc, Wspólnota Europejska jest częścią Unii Europej-skiej. Unia Europejska obejmuje również dwie inne Wspólnoty Europejskie (zajmujące się węglem i stalą oraz energią atomową) oraz współpracę międzyrządową w zakresie spraw zagranicznych, bezpieczeństwa, wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych.

nakże nawet w przypadku, gdy Państwo Członkowskie nie wprowadza w życie dyrektywy we wskazanym okresie czasu lub czyni to niewłaściwie, osoba wy-stępująca przed krajowym sądem może żądać uwzględnienia dostatecznie ja-snych i precyzyjnych przepisów zawartych w dyrektywach. To bezpośrednie obowiązywanie dyrektyw stosuje się tylko horyzontalnie, to znaczy, że jednostki mogą powoływać się na nie wprowadzoną w życie dyrektywę występując prze-ciwko Państwu lub organowi państwa, a nie przeciw innym jednostkom.⁸⁷ Kon-trastuje to z wertykalnym obowiązywaniem tych przepisów Traktatu, które są dostatecznie jasne i precyzyjne. Przepis Traktatu przyznaje, zatem jednost-kom prawa, na które mogą się one powoływać przed sądami w ich krajach tak w sprawach przeciw Państwu jak i przeciw innym jednostkom. W tym po-rządku prawnym, kluczową rolę odgrywają cztery główne instytucje Wspólnoty:

• Komisja która jest odpowiedzialna za projektowanie nowych przepisów (prawo inicjatywy) oraz kontrolowanie ich stosowania, a niekiedy wprowadze-nie w życie prawa Wspólnoty.

• Rada Ministrów, złożona z przedstawicieli rządów Państw członkowskich, pełni wiodącą rolę polityczną. Jest też dominującym aktorem jeśli chodzi o uchwalanie przepisów. Tę ostatnią rolę Rada dzieli jednak z wybieranym bezpośrednio Parlamentem Europejskim. Każda z poprawek Traktatu Rzymskiego przyznawała Parlamentowi coraz większą rolę w procesie podejmowania decyzji, przez co obecnie odgrywa już on niezwykle ważną funkcję.

• Parlament również odgrywa rolę polityczną, i często próbuje wywierać moralną i polityczną presję na inne instytucje.

• Europejski Trybunał Sprawiedliwości którego zadaniem jest interpretacja i stoso-wanie prawa Wspólnoty, dzieli on tę ostatnią rolę z sądami krajowymi. Trybunał Eu-ropejski, między innymi przez rozwinięcie wspomnianej wyżej doktryny bezpo-średniego stosowania i odpowiedzialności Państw Członkowskich, przyczynił się w wielkim stopniu do integracji europejskiej w ciągu minionych ponad czterdziestu

87Sprawa 152/84 Marshall (1986) ECR 72 i sprawa C-91/92 Facini Dori (1994) ECR 1-3325. Jednakże, kiedy osoba może wykazać, że odniosła szkodę w wyniku nieprowadzenia bądź niewłaściwego wprowadzenia w życie dyrektywy, może otrzymać odszkodowanie od Państwa Członkowskiego: Sprawa C-6/90 Francovich (1991) ECR 1-5357 i Połączone Sprawy C-46/93 i C-48/93 Brasserie du Pecheur and Factortame (1996) ECR 1-1029.

lat.