mych przez pracę”. Pod opieką Towarzystwa znajdowało się około l 000 nie-widomych. Plan zbudowania domu z mieszkaniami dla niewidomych i ich ro-dzin nie został zrealizowany.20 Powstało natomiast schronisko dla niewido-mych samotnych. Od roku 1912 Towarzystwo miało drukarnię i wydawało czasopismo „Feierstunde”. Prowadziło także bibliotekę brajlowską.
3. NIEWIDOMI W POLSCE W LATACH 1918-1945
3.1. Ociemniali inwalidzi wojenni. Ich związki i instytucje pomocnicze
Państwo Polskie po 1918 roku organizowało się na nowo nie tylko po sześcioletniej wojnie, która przeszła przez wszystkie jego ziemie, ale i po 150-letniej niewoli, przetrwanej w trzech obcych organizmach państwowych.
Bezpośrednio też po wyzwoleniu, Okręg Wielkopolskiego Czerwonego Krzyża w Poznaniu stworzył Sekcję Opieki nad Ociemniałym Żołnierzem.
W ciągu stosunkowo krótkiego czasu okazało się, że utrata wzroku nie pozbawiła młodych i dzielnych ludzi umiejętności myślenia i działania, zdolno-ści stanowienia o sobie i troszczenia się o innych, co więcej nie przekształciła ich w bierną masę podopiecznych, oczekujących na opiekę i pomoc ze strony widzących.
Odpowiedzią ociemniałych żołnierzy w Wielkopolsce na akcję pomocy, niesionej im przez Czerwony Krzyż, było utworzenie własnej organizacji, która powstała już 18 grudnia 1919 r. Był to Związek Ociemniałych Wojaków na były zabór pruski z siedzibą w Poznaniu, liczący około 40 członków. W roku 1920 siedziba stowarzyszenia została przeniesiona do Bydgoszczy. W roku 1928 Zjazd Walny członków uchwalił zmianę nazwy organizacji na Związek Ociem-niałych Wojaków na Wielkopolskę, Pomorze i Górny Śląsk z siedzibą w Byd-goszczy. W rok potem w Związku zorganizowani byli wszyscy ociemniali inwa-lidzi wojenni, zamieszkali na tych terenach w liczbie 132 (Wielkopolska — 86, Pomorze — 25, Górny Śląsk — 21).
Związek nabył budynek w Bydgoszczy przy ulicy 3 Maja 13. Początkowo w domu tym otrzymywali zakwaterowanie i wyżywienie na koszt Czerwonego
20 Stróżyk A., …op.cit..s.28.
Krzyża ociemniali żołnierze, którzy w Wojewódzkim Zakładzie dla Dzieci Nie-widomych uczyli się rzemiosł i posługiwania się systemem Braille'a. Po pew-nym czasie szkolenie przeniesiono do warsztatów związkowych, zorganizo-wanych przez Czerwony Krzyż w Domu Ociemniałego Żołnierza. W ramach tej akcji przeszkolenie zawodowe w szczotkarstwie uzyskało do r. 1926 około 50% członków Związku, który następnie zaopatrywał ich w narzędzia, przy-dzielał bezpłatnie surowiec na pierwsze dwa miesiące i, założywszy własną hurtownię, zapewniał dostawę dobrego i taniego surowca. I po roku 1926, któ-ry uznany był przez państwo za datę końcową bezpłatnego szkolenia inwali-dów wojennych, Związek zapewniał utrzymanie członkom, szkolącym się w Wojewódzkim Zakładzie dla Dzieci Niewidomych.
Pełnym powodzeniem została również uwieńczona sprawa przydziału psów przewodników. W odpowiedzi na starania Związku, Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej powierzyło mu prowadzenie zakładu tresury psów dla ociemniałych żołnierzy z całej Polski. W latach 1927-1930 Związek przydzielił wytresowane psy 111 inwalidom, z których każdy był przedtem odpowiednio przeszkolony.
W dawnej Galicji ociemniali inwalidzi wojenni od pierwszej chwili mieli do swej dyspozycji państwowy zakład rehabilitacyjny w postaci przejętej przez władze polskie Szkoły Ociemniałych Żołnierzy we Lwowie, zorganizowanej z inicjatywy austriackiego Ministerstwa Wojny już w r. 1917.
W grudniu 1921 r. powstało Towarzystwo Pomocy Ociemniałym Ofia-rom Wojny w Polsce pod nazwą „Latarnia” z siedzibą w Warszawie i z oddzia-łem we Lwowie.
W lutym 1922 roku powstaje Małopolski Związek Ociemniałego Żołnie-rza „Spójnia”. Główny wysiłek nowej organizacji zwrócony był w kierunku zgromadzenia funduszy umożliwiających działalność. Dążąc jednak do uregu-lowania stałych podstaw materialnych, Zarząd zorganizował Spółdzielnię Handlową, która objęła prowadzenie przedsiębiorstw, opartych na państwo-wych koncesjach monopolopaństwo-wych, uzyskanych w wyniku usilnych starań Związku.
Rozpoczął się teraz drugi etap działalności „Spójni”: użytkowanie posia-danych funduszy i stałych dochodów dla bezpośredniej pomocy, udzielanej poszczególnym inwalidom ociemniałym, członkom Związku.
Na terenie Warszawy sprawą ociemniałych żołnierzy zajmowała się je-dynie „Latarnia”. Wkrótce po powstaniu „Spójni” uruchomiła ona w 1923 roku Szkołę Reedukacyjną dla Ociemniałych Żołnierzy.
Początkowo Szkoła mieściła się na Mokotowie przy ul. Olkuskiej.
Po dwóch latach została przeniesiona na Pragę, do gruntownie przebu-dowanych baraków przy ul. Zygmuntowskiej. W Szkole przebywało równocze-śnie 30 inwalidów. Kurs trwał 3 lata. Instruktorzy widzący uczyli szczotkar-stwa, trykotarstwa. Program obejmował nadto naukę brajla i historię Polski — przedmiotów tych uczył niewidomy absolwent Szkoły Opieki nad Ociemniały-mi, Feliks Woźniak.
W r. 1926, po uznaniu akcji szkolenia inwalidów wojennych za ukończo-ną, nastąpiło przekształcenie lwowskiej Szkoły Ociemniałych Żołnierzy i złą-czonego z nią Oddziału Inwalidów Ciężkich w Dom Inwalidów i jego przejęcie przez Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej.
Na Zjeździe Delegatów w dniu 11 maja 1929 nastąpiło zjednoczenie wszystkich inwalidów ociemniałych pod nazwą Związku Stowarzyszeń Ociem-niałych Żołnierzy R.P.
Zgodnie ze statutem, zatwierdzonym przez Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej, celem Związku było:
1) uzgodnienie i wzmożenie działalności przynależnych związków i ści-ślejsze ich zespolenie,
2) występowanie wobec władz państwowych i społeczeństwa we wszyst-kich sprawach zasadniczej i ogólnej natury, dotyczących interesów or-ganizacji związkowych w zakresie poszczególnych działań, przez nie podejmowanych,
3) inicjowanie nowych dróg działania w dziedzinie zadań ogólnych Związ-ku i organizacji związkowych,
4) czuwanie nad prawidłową działalnością i gospodarką organizacji związ-kowych.
W latach 1929-1939 Związek prowadził dla swych członków Letnisko w Wielkopolsce i Dom Zdrowia w Zakopanem. Ten ostatni został zlikwidowany w roku 1936, po wybudowaniu i uruchomieniu własnego Domu Leczniczo-Wypoczynkowego w Muszynie koło Krynicy.