S WOBODNY PRZEPŁYW PRACOWNIKÓW

lat.

2. S

Jedną z czterech podstawowych wolności gwarantowanych w Traktacie o Unii Europejskiej i we wtórnym prawie wspólnotowym jest swoboda przepływu pracowników (oraz osób pracujących we własnym przedsiębiorstwie)⁸⁸ w ra-mach 27 ( od 01.2007 roku) Państw Członkowskich. Pracownicy niepełnosprawni mogą oczywiście korzystać z tych przepisów. Przyznano im pewne dalsze związane z tym prawa. Na mocy art. 2(1) Rozporządzenia 1251/70 „niezdolnym do pracy (mi-grującym) pracownikom” przyznano prawo do stałego pobytu na terytorium państwa członkowskiego jeśli przebywali w tym Państwie przez co najmniej dwa lata albo je-żeli ich niezdolność do pracy została spowodowana wypadkiem przy pracy albo chorobą zawodową, co uprawnia pracownika do państwowej renty. Art. 7 Rozporzą-dzenia 1612/68 również zapewnia migrującym pracownikom „takie same korzyści so-cjalne i podatkowe jakie mają pracownicy krajowi”. Uprawnia to niepełnosprawnych migrujących pracowników lub niepełnosprawnych członków ich rodziny do takich sa-mych korzyści jakie są dostępne znajdującym się w podobnym położeniu niepełno-sprawnym obywatelom danego kraju, np. specjalne wyposażenie używane w pracy lub w domu, świadczenia społeczne związane z niepełnosprawnością itd.. Art. 12 tego samego rozporządzenia zapewnia niepełnosprawnym dzieciom będącym na utrzymaniu migrującego pracownika taki sam dostęp do (specjalnego) kształcenia, praktyki zawodowej i kształcenia zawodowego, jaki mają obywatele danego kraju. Te uprawnienia uznaje się za niezbędne dla zapewnienia swobodnego przepływu pra-cowników. Dla niepełnosprawnych pracowników migrujących i niepełnosprawnych członków ich rodzin dostępne są tylko takie korzyści, jakie mają niepełnosprawni obywatele danego kraju, co oznacza, że kryterium stanowi tu traktowanie niepeł-nosprawnych obywateli własnego kraju.

Na gruncie sprawy z 1989 r.,⁸⁹ rozpoznanej przez Europejski Trybunał Sprawiedliwości wyjaśniono, że przepisy Wspólnoty odnoszące się do pracowni-ków nie mają takiego samego zastosowania do wszystkich osób

88Pracownikom oraz osobom pracującym we własnym przedsiębiorstwie mogą również towarzyszyć członkowie ich naj-bliższej rodziny.

89Sprawa 344/87 Bettray v. Staatssecretaris van Justitie, Wyrok z 31 maja 1989, (1989) ECR 1621.

sprawnych, zatrudnionych do wykonywania płatnej pracy w Państwie Człon-kowskim, ale na innej zasadzie niż ich własna wola. Nie mogą one przez

to dochodzić praw wynikających z tych uprawnień, w tym prawa swobodnego przepływu. Celem zapewnianym w jego ramach pracy jest „utrzymywanie, przy-wracanie lub rozwijanie zdolności do wykonywania pracy” przez osoby, które są w stanie wykonywać pewne rodzaje działań gospodarczych, ale które nie są (jeszcze) w stanie podjąć publiczne zatrudnienie. Plan miał, zatem przede wszystkim społeczny charakter, a jego celem było popieranie reintegracji osób zatrudnionych w jego ramach.

Poza wymienionymi krokami dotyczącymi swobodnego przepływu pracow-ników, Wspólnota podejmowała działania mające na celu zapobieganie niepełno-sprawności, zwłaszcza przez rozwijanie opieki zdrowotnej oraz regulacji w zakresie bezpieczeństwa, których celem jest poprawa warunków pracy. Zmiany wprowadzo-ne przez Jednolity Akt Europejski ułatwiły uchwalanie przepisów w tym zakresie, co spotkało się z właściwą reakcją Wspólnoty.⁹⁰

3. Z

Bardzo ważnym i fundamentalnym dokumentem odnoszącym się do nie-pełnosprawności była Rekomendacja i Wytyczne o Zatrudnieniu. Rekomendacja, przyjęta w lipcu 1986, jest dokumentem niewiążącym, który jedynie doradza pań-stwom członkowskim podjęcie działań w celu wspierania zatrudniania osób niepeł-nosprawnych. Sama rekomendacja jest dokumentem nieprecyzyjnym, odwołującym się do potrzeby wspierania „sprawiedliwych możliwości dla osób niepełnospraw-nych”. Aneksem do Rekomendacji są „wytyczne co do zakresu stanowczych działań wspierających zatrudnianie i kształcenie zawodowe osób niepełnosprawnych”. Treść wytycznych jest dość precyzyjna i określa jasno, co państwa członkowskie powin-ny uwzględnić w zakresie np. tworzenia miejsc pracy, pracy chronionej,

90 Dyrektywy Wspólnoty w zakresie zdrowia i bezpieczeństwa, z których większość przyjęto po wejściu w życie

Jednolitego Aktu Europejskiego, zawiera Aneks II "Zielonej Księgi", Europejska Polityka Socjalna, Możliwości dla Unii, Komisja Wspólnot Europejskich, 17 listopada 1993, COM (93)551

twa, opodatkowania i lokat, organizacji pracodawców i organizacji pracowników oraz ubezpieczenia społecznego.

W 1991 r. Komisja wystąpiła z projektem dyrektywy o minimalnych wymaganiach co do usprawniania ruchowego i bezpiecznego transportu do pracy pracowników z ograniczeniami ruchowymi. Projekt dyrektywy obejmuje trzy rodzaje przewozu do pracy: transport publiczny, transport zapewniany przez pracodawcę oraz specjalne usługi przewozowe dla osób niepełnosprawnych.

Celem dyrektywy jest zapewnienie bezpieczeństwa każdego z tych rodzajów transportu. Krótki aneks do projektu zawiera pewne niezbyt jasne wytyczne jak to osiągnąć. Choć wskazuje się trzy rodzaje transportu, Komisja w sposób wi-doczny preferuje transport publiczny. Jeśli transport publiczny byłby dostosowa-ny do przewożenia niepełnosprawdostosowa-nych pracowników do i z pracy, byłby również wykorzystywany przez osoby niepełnosprawne przemieszczające się w celach niezwiązanych z zatrudnieniem. Komisja nie może niestety zaproponować dyrek-tywy, aby bezpośrednio osiągnąć ten ogólniejszy cel wobec braku w Traktacie odpowiedniej podstawy prawnej.

W lipcu 1996 r. Komisja wydała oświadczenie o równości szans dla osób niepełnosprawnych. Jest to pierwsza ogólna strategia Wspólnoty Europejskiej stworzona przez Komisję. Inspiracją dla niej były Wzorcowe Reguły Naro-dów Zjednoczonych o Wyrównywaniu Szans Osób Niepełnosprawnych,⁹¹ któ-rych stroną Są państwa członkowskie. Dokument bazuje na społecznym pojmowa-niu niepełnosprawności, co oznacza olbrzymi krok naprzód w ewolucji poglądów Komisji. Jego celem jest nadanie „nowego przyspieszenia w podchodzeniu do problemu niepełnosprawności w oparciu o prawne zagwarantowanie rów-ności szans”. Oświadczenie zakłada obywatelski dialog z organizacjami poza-rządowymi. Nie definiuje ona precyzyjnie tego pojęcia, ale używa go w zna-czeniu obejmującym ogólną ideę integrującej polityki wobec niepełnospraw-ności oraz potrzeb osób niepełnosprawnych w ramach ogólnej polityki Wspólno-ty i jej programów.

W grudniu tego samego roku Rada przyjęła również Rezolucję o równości szans osób niepełnosprawnych. W dokumencie tym Rada jeszcze raz potwierdza

91Rezolucja 48/95 Zgr. Ogól. NZ (20 grudnia 1993).

przyjęcie zasad i wartości Wzorcowych Reguł Narodów Zjednoczonych oraz zasad równości szans oraz eliminowania dyskryminacji z powodu niepełno-sprawności, a także wzywa Państwa - członków, Komisję i inne instytucje Wspól-noty do podjęcia działań w związku z rezolucją. Niestety również ten dokument jest niewiążący. Można jednak twierdzić, że skoro przedstawiciele rządów Państw-Członków przyjęli tę rezolucję, to jest to wyrazem zgody wobec świeżo powstałego europejskiego standardu prawnego.

Niektóre z projektów włączonych do wczesnych programów działania były finansowane przez Europejski Fundusz Socjalny. Fundusz ten, będący jednym z tak zwanych Funduszy Strukturalnych, wykorzystuje się do wspierania zatrud-nienia i przedsięwzięć szkoleniowych. Jest on przeznaczony zwłaszcza dla regio-nów Wspólnoty znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji, ale wszystkie obszary otrzymują jakąś część środków. Większa część Europejskiego Funduszu Socjal-nego przeznaczona jest wyłącznie na projekty krajowe. Zwykle nie rezerwuje się pieniędzy ściśle na projekty wspierające osoby niepełnosprawne, choć takie pro-jekty mogą się o nie zwracać, i niekiedy rzeczywiście otrzymują wsparcie. Około 10% Funduszu jest inwestowana w projekty ponadnarodowe,⁹² obejmujące co naj-mniej trzy Państwa-Członków. Jeden z takich ponadnarodowych projektów, HORIZON⁹³ został ukierunkowany na problemy osób niepełnosprawnych.

Celem niektórych innych przedsięwzięć finansowych są również osoby niepełnosprawne, jak na przykład TIDE (Technology Ihitiative for Disabled and Eldery People - przedsięwzięcie Technologiczne dla Osób Niepełnosprawnych oraz w Podeszłym Wieku). Jednakże większość programów finansowania nie jest wyłącznie zarezerwowana dla tej grupy osób. Projekty wspierające osoby nie-pełnosprawne muszą rywalizować z innymi wnioskami, aby otrzymać środki fi-nansowe.

Nowy Traktat o Unii Europejskiej, który został przyjęty w Amsterdamie w 1997 roku, po raz pierwszy uwzględnił problemy niepełnosprawności. Największe znaczenie ma ich powołanie w kontekście ogólnej klauzuli niedyskryminacji, która brzmi:

92Przedsięwzięcia Wspólnoty

93Inne przedsięwzięcia Wspólnoty to ADAPT (adaptacja siły roboczej do zmian przemysłowych) oraz cztery przedsięwzię-cia zatrudnieniowe; HORIZON, Start młodzieży, NÓW (kobiety) oraz INTEGRA (inne grupy w trudnym położeniu).

„Nie naruszając innych przepisów tego Traktatu w granicach uprawnień przeka-zanych Wspólnocie, Rada, działając zgodnie z propozycjami Komisji i po konsul-tacji z Parlamentem Europejskim, może podejmować stosowne działania, aby zwalczać dyskryminację z powodu płci, pochodzenia rasowego lub etnicznego, religii lub wyznania, niepełnosprawności, wieku lub orientacji seksualnej”.

Ruch na rzecz osób niepełnosprawnych od pewnego czasu prowadził kampanię o klauzulę niedyskryminacji. Nowa klauzula niedyskryminacji nie jest jednak doskonała. Sama w sobie nie przyznaje żadnych dodatkowych upraw-nień niepełnosprawnym Europejczykom, a jedynie zezwala Wspólnocie na podjęci

„zwalczania niepełnosprawności”.

Traktat zawiera również zupełnie nowy rozdział o zatrudnieniu. Zakłada on współpracę pomiędzy państwami członkowskimi w odniesieniu do wspierania zatrudnienia i zezwala Komisji na uzupełnianie działań krajowych. Rada może stworzyć wytyczne, które państwa członkowskie powinny brać pod uwagę w swojej polityce zatrudnienia, państwa członkowskie muszą też składać ra-porty o swojej polityce zatrudnienia. Rada może podjąć „kroki będące bodźcami dla współpracy pomiędzy Państwami - Członkami oraz wspierania ich działań w sferze zatrudnienia, przez inicjatywy, których celem jest wymiana informacji oraz najlepszych wzorów praktyki, jak również przeprowadzanie analizy porów-nawczej, poradnictwo jak wspieranie innowacyjnych praktyk i oceniania doświad-czeń, w szczególności do projektów pilotażowych”.

1 października 1997 r. Komisja opublikowała Oświadczenie przedstawiają-ce projekt wytycznych polityki państw członkowskich w kwestii zatrudnienia.⁹⁴ Komi-sja pracuje również nad dokumentem odnoszącym się do sytuacji zatrudnienia osób niepełnosprawnych.

4. M