ROZWÓJ SZKOLNICTWA INTEGRACYJNEGO W POLSCE
1. E WOLUCJA INTEGRACJI DZIECI NIEPEŁNOSPRAWNYCH W P OLSCE Pierwsze innowacyjne działania na rzecz dziecka niepełnosprawnego i
ROZDZIAŁ IV.
ROZWÓJ SZKOLNICTWA INTEGRACYJNEGO W POLSCE
1. E
WOLUCJA INTEGRACJI DZIECI NIEPEŁNOSPRAWNYCH WP
OLSCE Pierwsze innowacyjne działania na rzecz dziecka niepełnosprawnego i je-go rodziny podjęła grupa pedaje-gogów i innych specjalistów pracujących przy Sto-łecznym Zespole Rehabilitacji w Warszawie. Zaczęto mówić o tym, że rehabilita-cja, choć ważna, nie rozwiązuje jednak wszystkich istniejących problemów i nie ona jest celem samym w sobie dla dziecka.Pierwsza przedszkolna grupa integracyjna powstała w Warszawie przy pa-rafii św. Józefa na Woli. Opóźnienie Polski w tym zakresie w stosunku do innych krajów Europy Zachodniej wyniosło około 15 - 20 lat. Do tej pory istniejący system był raczej nastawiony na selekcję dzieci niepełnosprawnych do różnych form szkolnictwa specjalnego.
W latach 1989 i 1991 odbyły się w Konstancinie ogólnopolskie konferencje naukowo-szkoleniowe nt.: „Wychowanie i nauczanie integracyjne”. Organizacją konferencji zajęli się zaangażowani pedagodzy i aktywni rodzice z pierwszego In-tegracyjnego Przedszkola w Warszawie. Uczestniczyli w niej między innymi War-szawski Oddział TPD, Stołeczny Zespół Rehabilitacji oraz pierwsza Fundacja
„Dzieci - Dzieciom”. Konferencje te były ważnymi wydarzeniami na drodze zmian w podejściu do dziecka niepełnosprawnego i jego rodziny. Zgromadziły bardzo
liczne grupy specjalistów, pracowników oświaty, rodziców z całej Polski (w każdej konferencji uczestniczyło ponad 200 osób).
Korzystając z zagranicznych doświadczeń, prezentowanych przez H. Müll-era z Niemiec i P. Baylissa z Anglii, wypracowano podstawowe założenia tworze-nia grup integracyjnych:
• Grupy integracyjne składają się z dzieci zdrowych i niepełnosprawnych i po-wstają na zapotrzebowanie lokalnego środowiska.
• Grupy integracyjne są mniej liczne, przedszkolne – 15 -, 18-osobowe, szkolne 18 -, 20-osobowe.
• W każdej grupie jest w tej liczbie 3 - 5 dzieci niepełnosprawnych z różnym ro-dzajem i stopniem niepełnosprawności.
• Dzieci niepełnosprawne powinny pochodzić z najbliższego środowiska w pobliżu przedszkola lub szkoły, aby integracja miała miejsce poza pla-cówką: na spacerze, w sklepie, w kościele itp.
• Dzieci w grupach wymagają wsparcia ze strony dodatkowej osoby kadrowej.
Najlepiej, jeżeli równolegle z nauczycielem ogólnym (wychowawcą) pracuje nauczyciel specjalny.
• Wskazana jest ścisła współpraca z rodzicami.
Ożywienie i zainteresowanie tworzeniem grup integracyjnych było bardzo duże - zaczęły powstawać kolejne grupy przedszkolne, a następnie szkolne. Za-nim weszła w życie nowa ustawa o systemie oświaty w 1991 roku, było już osiem przedszkoli integracyjnych i trzy klasy integracyjne w szkołach warszawskich oraz jedna w Krakowie.
W latach 1993 i 1994 obradowały w Krakowie dwa Sejmiki Szkolnictwa Specjalnego, na których powołano zespoły ds. kształcenia integracyjnego. Wy-pracowały one istotne wnioski dla zmian w polityce oświatowej na rzecz dzieci i młodzieży niepełnosprawnej.
W lutym 1994 roku prof. Krystyna Ostrowska, dyrektor Centrum Metodycz-nego Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej MEN, powołała Zespół ds. Integra-cji pod kierownictwem Jadwigi Boguckiej.
Zadania realizowane przez zespół ds. Integracji przy CMPPP MEN na rzecz wspierania i upowszechniania wychowania i nauczania integracyjnego w przedszkolach i szkołach całej Polski:
1. Prowadzono intensywnie szkolenia w zakresie wychowania i nauczania inte-gracyjnego dla nauczycieli, dyrektorów, nadzoru pedagogicznego, psycholo-gów, pedagopsycholo-gów, pracowników naukowych i samorządowych na bazie funk-cjonujących placówek integracyjnych w Warszawie. Łącznie przeszkolono 2700 osób w Centrum i 700 osób w terenie.
2. Nakręcono pierwszy film o integracji w Polsce w oparciu o doświadczenia pierwszych polskich placówek integracyjnych.
3. Wydano dwie publikacje książkowe: Wychowanie i nauczanie integracyjne i Wychowanie i nauczanie integracyjne - nowe doświadczenia pod redakcją J.
Boguckiej i M. Kościelskiej (nakład 5 tys. egz.).
4. Wydawana jest seria książeczek „One są wśród nas” o dzieciach z różnymi rodzajami niepełnosprawności.
5. Opublikowano około 35 artykułów w różnych czasopismach.
6. Odbywały się lokalne konferencje i seminaria w całej Polsce na temat integra-cji jako nowej formy kształcenia i wychowania dzieci niepełnosprawnych.
7. Zorganizowano lub współzorganizowano konferencje i seminaria o zasięgu ogólnopolskim, także z udziałem gości zagranicznych.
Najważniejsze z nich to:
• I Ogólnopolskie Forum Integracyjne Warszawa - Konstancin 1996r.
• I Ogólnopolskie Forum Integracyjne Szkół Ponadpodstawowych - Szczecin 1997r.
• Seminarium „Integracja czy włączanie” - Warszawa 1997r.
• II Ogólnopolskie Forum Integracyjne Szkół Podstawowych - Zielona Góra 1997r.
• III Ogólnopolskie Forum Integracyjne Szkół Podstawowych - Legnica 1998r.
• Seminarium „Etyczne problemy integracji” - Warszawa 1998r.
• I Ogólnopolskie Forum Przedszkoli Integracyjnych „Integracja w świetle zmian ustrojowych i systemowych” - Chełm 1998r.
• Ogólnopolska Konferencja „Kształcenie uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych” - Zakopane - Kościelisko 1999r.
• Ogólnopolska Konferencja „Szkoła dla wszystkich. X-lecie integracji w Polsce”
- Konstancin 1999r.
8. Zorganizowano roczny pobyt eksperta ze Szwecji - Barbary Gagnelide w ra-mach wspierania „demokratycznych zmian w szkole”, która odbyła kilka wizyt w pięciu szkołach integracyjnych w Warszawie i w pięciu szkołach integracyj-nych w Polsce.
9. Od roku 1996 prowadzone są warsztaty UNESCO („Potrzeby specjalne uczniów w klasie”), które stanowią nową propozycję dla nauczycieli w kierunku zmian w stylu pracy z grupami zróżnicowanymi.
10. Odbywały się zajęcia super wizyjne na zaproszenie dyrektorów placówek inte-gracyjnych, które już wprowadziły zmiany zgodnie z propozycjami programu UNESCO.
11. Nakręcono film w Szkole Podstawowej Nr 20 w Legnicy „Potrzeby specjalne uczniów w klasie w świetle programu UNESCO”.
12. Przy współudziale Telewizji Edukacyjnej zrealizowano film „Inna szkoła - szko-ły integracyjne” oraz napisano przewodnik do pakietu multimedialnego.
13. Opublikowano Krajową Listę Liderów Integracji: przedszkola i szkoły.
14. Uczestniczono aktywnie w pracach związanych z reformą oświaty na rzecz dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych.
15. Prowadzony jest komputerowy bank informacji o placówkach integracyjnych, który umożliwia sporządzenie raportów o stanie tych placówek w kraju.
Integracja wiąże się z niezbywalnym prawem każdego dziecka
do edukacji i do życia wewnątrz własnej rodziny (Deklaracja Praw Człowieka ONZ, Konstytucja RP).
Konwencja o Prawach Dziecka w odniesieniu do dzieci niepełno-sprawnych mówi, iż powinny one otrzymywać edukację sprzyjającą osią-gnięciu przez nie możliwie najpełniejszej integracji społecznej i indywidual-nego rozwoju (art. 23).
Protokół 1. do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka gwarantuje prawo rodzi-ców do wypowiadania się o tym, gdzie i w jaki sposób ich dzieci powinny być edu-kowane, oraz prawo do wglądu w dokumenty dotyczące edukacji ich dziecka i otrzymania sprawozdań z postępów dziecka.
W Ustawie oświatowej z 7 września 1991r. (Dz. U. Nr 117, poz. 425) poja-wił się zapis w art. 1 o możliwości pobierania nauki we wszystkich typach szkół przez dzieci i młodzież niepełnosprawną zgodnie z ich indywidualnymi potrzebami rozwojowymi i edukacyjnymi oraz predyspozycjami.
Jednocześnie zapis wskazał na konieczność dostosowania treści, metod, organizacji nauczania do potrzeb tych uczniów, a także dał możliwość wsparcia poprzez opiekę psychologiczno-pedagogiczną.
Przygotowane w konsultacji z nauczycielami pierwszych placówek integra-cyjnych Zarządzenie Ministra Edukacji Narodowej Nr 29 z 4 października 1993r.
(Dz. Urz. MEN Nr 9, poz. 36) spowodowało bardzo szybki rozwój placówek gracyjnych w kraju. Podaje ono zasady organizowania opieki w oddziałach inte-gracyjnych.
Od 1991 roku placówki oświatowe - przedszkola, a od 1994 roku szkoły by-ły przejmowane przez administrację samorządową, w tym także te z oddziałami integracyjnymi. To również miało pozytywny wpływ na rozwój placówek integra-cyjnych. Władze samorządowe zobligowane „Rządowym programem na rzecz osób niepełnosprawnych w lokalnym środowisku” kontynuowały rozpoczęte dzia-łania traktując je jako nowe wyzwanie. Subwencja na zadania oświatowe ustalona od stycznia 1998r. Rozporządzeniem MEN (Dz. U. Nr 21 poz. 93) - czterokrotnie wyższa na dzieci niepełnosprawne uczące się w integracji - pomogła mniej za-możnym gminom w finansowaniu placówek integracyjnych.
W znowelizowanej Ustawie oświatowej z dnia 25 lipca 1998r. (Dz. U. Nr 17, poz.459) wprowadzono zapis w art. 2 pkt. 1.2 o oddziałach integracyjnych w przedszkolach, szkołach, gimnazjach, ze wskazaniem, iż tworzenie i prowa-dzenie należy do zadań własnych gmin (art. 5 ust.5). Organ prowadzący zatwier-dza programy integracyjne, zapewnia odpowiednie stanowisko pracy ucznia w szkole oraz zabezpiecza transport dzieci niepełnosprawnych do szkoły.
W dalszych pracach nad doskonaleniem warunków integracji korzystano
z wytycznych zawartych w międzynarodowych dokumentach odnoszących się do problemu kształcenia osób niepełnosprawnych, a w szczególności: „Standardowe Zasady Wyrównywania Szans Osób Niepełnosprawnych” – ONZ (1993), Deklara-cja z Salamanki (UNESCO, 1994) i Karta Praw Osób Niepełnosprawnych (1997).
Warunki te to przede wszystkim realizacja postulatów:
• programy nauczania odpowiadają potrzebom dzieci mających różne możliwo-ści i zainteresowania,
• dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych i rozwojowych powinny otrzy-mywać dodatkową pomoc w ramach obowiązującego nauczania, a nie reali-zować odrębny program,
• nauczanie należy powiązać z doświadczeniem uczniów i z zagadnieniami praktycznymi,
• do oceny postępów uczniów należy włączyć ocenę opisową uzależnioną od ich indywidualnych możliwości, zawierającą informacje o zakresie wiado-mości i umiejętności,
• szkoła powinna być wyposażona we wszystkie możliwe środki techniczne i dydaktyczne podnoszące poziom edukacji.
Reforma systemu oświaty uwzględnia te postulaty, a szczegółowe uregulowa-nia prawne