Naginanie prawa przez sędziów NRD

Omówienie zasad, na których oparta została odpowiedzialność karna sędziów za niesprawiedliwe orzekanie w okresie istnienia NRD wymaga uprzedniego przedstawienia wybranych, jako

5 A. Eser, [w:] A. Schonke, H. Schröder, Strafgesetzbuch. Kommentar, München 1997, s. 87. Dyskusję nad zagadnieniem ujęcia przestępstwa naginania prawa w niemieckim prawie karnym jako opartego na kontynuacji opisu trzonu bezprawia (Unrechtskontinuität) referuje szczegółowo A. Rost, Rechtsbeugung, [w:] A. Eser, J. Arnold (Hrsg.), Strafrecht in Reaktion auf Systemunrecht, Bd. 2, Deutschland, Freiburg im Breisgau 2000, s. 121 i n. Odnotować trzeba pogląd, według którego w NRD nie tylko posługiwano się „słusznym prawem w złej intencji”, tj. naginając je, lecz tworzono prawo w duchu takiej właśnie ideologii, nadając mu przy tym rzeczywi-stą moc wiążącą organy państwa, które stosowały je wprost, tj. nie wypaczając jego treści. G. Jacobs, Untaten des Staates – Unrecht im Staat. Strafe für die Tötungen an

der Grenze der ehemaligen DDR?, „Goltdamer`s Archiv für Strafrecht” 1994, s. 1 i n.

Z tego stwierdzenia wyprowadzano wniosek, że karanie prokuratorów i sędziów za „naginanie” tak ukształtowanego i wiążącego ich prawa koliduje z zakazem retro-akcji, wyrażonymw art. 103 ust. 2 Konstytucji Republiki Federalnej. B. Schlink,

Odpowiedzialność karna sędziów NRD po zjednoczeniu Niemiec 141 styczne i typowe, wypadków naginania prawa w sądowych postępo-waniach karnych, mających różnego rodzaju konteksty polityczne, które decydowały o zapadających wyrokach skazujących. W piśmien-nictwie przedmiotu wskazuje się, że we wschodnich Niemczech, pod komunistyczną władzą, wydanych zostało łącznie około 250 tys. wyroków w sprawach o charakterze politycznym6. Liczbę więźniów politycznych szacuje się w sumie na 200 tys.7 Zwraca uwagę fakt stosunkowo rzadkiego sięgania przez sądy po karę śmieci, którą wymierzono w 72 wypadkach skazań o charakterze politycznym (wykonano 52 wyroki)8.

W latach 1950–1958 wydawano wiele wyroków skazujących na wieloletnie kary więzienia, a w poszczególnych wypadkach także na karę śmierci, za przestępstwo określane jako „podburzanie do bojkotu przeciwko demokratycznym instytucjom i organizacjom” (Boykotthetze). Obowiązujący wówczas nadal kodeks karny Rzeszy (StGB z 1871 r.) nie znał takiego typu rodzajowego przestępstwa, dlatego „naginając prawo” powoływano, jako podstawę karalności tak określonych zachowań, przepis art. 6 ust. 2 Konstytucji NRD, który stanowił, że owo podburzanie „jest zbrodnią w rozumieniu kodeksu karnego”9. Pomimo tego, że konstytucyjny przepis nie określał znamion prze-stępstwa Boykotthetze ani kary grożącej za jego popełnienie, to jednak wykorzystywany był dla sądowych prześladowań obywateli wykazują-cych w jakikolwiek sposób brak poszanowania dla władzy i jej ideo-logii, a także przedstawicieli opozycji z kręgów kościelnych, oraz dysydentów wewnątrz partyjnych i świadków Jehowy10.

6 F. Werkentin, Instrumentalisierung der Strafjustiz durch die SED, [w:] J. We-ber, M. Piazolo (Hrsg.), Justiz im Zwielicht, München 1998, s. 211.

7 Vide: S. Zimmerman, Historisches und Politisches Vorverständnis, [w:] A. Eser, J. Arnold (Hrsg.), Strafrecht..., Bd. 2, Deutschland, Freiburg im Breisgau 2000, s. 20.

8 Łącznie za przestępstwa polityczne i pospolite wydano 373 wyroki śmierci, z których wykonano 208 (brak informacji o wykonaniu 8 wyroków). F. Werkentin,

Souverän ist, wer über den Tod entscheidet, [w:] R. Engelmann, C. Vollnhanls,

Clemens (Hrsg.), Justiz im Dienste der Parteiherrschaft. Rechtspraxis und

Staatssi-cherheit in der DDR, Berlin 1999, s. 184.

9 Przepis ten głosił: „Podburzanie do bojkotu (Boykotthetze) przeciwko demokra-tycznym instytucjom i organizacjom, podburzanie do morderstwa (Mordhetze) demokratycznych polityków, rozpowszechnianie propagandy nienawiści z powodów wiary, rasy lub narodowości, propaganda militarna, a także podburzanie wojenne (Kriegshetze) i wszystkie inne zachowania skierowane przeciwko równouprawnieniu, są zbrodniami w rozumieniu kodeksu karnego”.

10 W uzasadnieniu wyroku skazującego akademickiego kapłana napisano, że „Ciężką postacią Boykotthetze jest wykorzystywanie instytucji kościelnych dla wichrzy-cielskiej działalności przeciwko państwu robotników i chłopów”, nie określając bliżej

Przykładem sądowego zastosowania pojęcia Boykotthetze, którym objęta została także „zagrażająca pokojowi propaganda faszystowska”, było skazanie przez Sąd Okręgowy w Dreźnie 28 maja 1953 r. na karę 8 lat więzienia oficera skoszarowanej policji ludowej, który „wielo-krotnie słuchając podżegającej zachodniej rozgłośni radiowej coraz bardziej odstępował od postępowych celów ludu pracującego naszej NRD i stał się wrogiem klasy robotniczej”. Popełnione przez niego przestępstwo przejawiało się w wypowiedzi na obowiązkowym szkole-niu politycznym kwestionującej potrzebę posiadania przez skoszaro-waną policję uzbrojenia, a także w wypowiedziach do kolegów, w których negował wiarygodność prasy w NRD, kulturę ludzi sowiec-kich, wątpił w wyższość sowieckiej techniki uzbrojenia, wywodząc nieprawdziwie, że zwycięstwo Armii Czerwonej w II wojnie światowej było wynikiem pomocy udzielonej przez Amerykę twierdził, iż granica pokoju na Odrze i Nysie przebiega przez tereny niemieckie, a także pochwalał muzykę taneczną nadawaną przez zachodnie rozgłośnie, określając ją jako „dobrą i postępową”. W uzasadnieniu skazania sąd napisał, że oskarżony przyznał się „w istocie” do popełnienia czynu zabronionego, próbując przy tym nadać inne znaczenie poszczegól-nym, wrogim wobec państwa wypowiedziom, któremu to tłumaczeniu sąd nie dał wiary i przypisał skazanemu zamiar bezpośredni osłabie-nia siły uderzeniowej policji ludowej i dyskredytowaosłabie-nia przyjaźni ze Związkiem Sowieckim w interesie zachodnich imperialistów11.

Jako jeden z typowych wyroków skazujących za to przestępstwo przytacza się w piśmiennictwie skazanie 26 czerwca 1953 r. przez Sąd Okręgowy we Frankfurcie n. Odrą sześciu członków komitetu straj-kowego robotników budowlanych, wybranych na zebraniu 17 czerwca 1953 r., którego uczestnicy „wzywali do strajku solidarnościowego z kolegami z alei Stalina, obalenia rządu NRD, likwidacji skoszarowa-nej policji ludowej i uwolnienia wszystkich jeńców wojennych i więź-niów politycznych”. Zdaniem sądu, skazani na kary od 9 miesięcy do 8 lat więzienia dopuścili się zbrodni z art. 6 Konstytucji przez to, że

zakresu karalności takiego zachowania. S. Zimmerman, Historisches und Politisches

Vorverständnis, s. 22. W wyroku „w sprawie świadków Jehowy” z 04.10.1950 r.

(Zeugen Jehovas Urteil) wskazał Sąd Najwyższy, że art. 6 Konstytucji NRD jest „bezpośrednio stosowalnym prawem karnym”, a wyliczone w nim zachowania nie stanowią odrębnych czynów zabronionych, lecz formy popełnienia jednego czynu zabronionego” – Boykotthetze. Entscheidungen des Obersten Gerichts der DDR in

Strafsachen, 1950, Bd. 1, s. 35 i n.

11 Wyrok opublikowany w: J. Weber (Hrsg.), Der SED-Staat: Neues über eine

Odpowiedzialność karna sędziów NRD po zjednoczeniu Niemiec 143

działając wspólnie pobudzali robotników prowokacyjnymi sloganami, rozpowszechnia-li anarchistyczne kłamstwa i posługując się prowokacyjnymi żądaniami zmuszarozpowszechnia-li innych do porzucenia pracy, a także usiłowali uwolnić więźniów z zakładu karnego12.

Aby określić krąg potencjalnych sprawców, podlegających ukara-niu na podstawie art. 6 Konstytucji NRD, sądy posługiwały się przepisami dyrektywy nr 38 Rady Kontroli Niemiec, która wskazywa-ła m.in., że

aktywistą jest ten, kto po 8 maja 1945 r., poprzez propagowanie narodowego socjali-zmu lub militarysocjali-zmu, albo wymyślanie i rozpowszechnianie tendencyjnych pogłosek, spowodował zagrożenie dla pokoju niemieckiego narodu lub pokoju światowego albo nadal im zagraża.

Jako „zagrażająca pokojowi faszystowska propaganda” została za-kwalifikowana wypowiedź skierowana 17 czerwca 1954 r. do załogi przedsiębiorstwa przez oskarżonego – za którą wymierzono mu karę 4 lat więzienia – wzywająca do zaprzestania pracy i zażądania wpro-wadzenia nowego czasu pracy i jej norm, rozbrojenia straży przemy-słowej, obniżenia cen, zmiany rządu i wolnych wyborów13. Z powoła-niem obu przepisów, tj. konstytucji i dyrektywy, zapadały liczne wyroki skazujące m.in. za słowne wypowiedzi traktowane jako prze-stępcze „podburzające pogłoski”, wśród których odnotować trzeba wyrok skazujący na10 lat więzienia wydany 9 czerwca 1953 r. przez Sąd Okręgowy w Karl-Marx-Stadt za wypowiedź mistrza fryzjerskie-go w związku ze śmiercią Stalina, że „kazał zabić tysiące polskich oficerów w Katyniu”14.

Te same przepisy przytoczone zostały w wyroku skazującym na taką samą karę 10 lat więzienia za przywiezienie z Berlina Zachod-niego i posiadanie przez prywatnego przedsiębiorcę wielu powszech-nie dostępnych tam czasopism i publikacji z informacjami ekono-micznymi, co do których sąd stwierdził, że w rękach sprawcy „dążą-cego tylko do maksymalizacji swego zysku, stwarzają szczególne zagrożenie”15.

Cechą charakterystyczną uzasadnień wyroków skazujących było posługiwanie się przez wyrokujących sędziów frazeologią polityczną, która zastępowała wywód co do prawnych racji skazania w tym

12 F. Werkentin, Recht und Justiz im SED-Staat, Bonn 1998, s. 32.

13 W. Pfister, Die Aufhebung von Willkürurteilen, [w:] J. Weber, M. Piazolo, Eine

Diktatur vor Gericht, München 1995, s.188.

14 J. Weber, M. Piazolo (Hrsg.), Justiz..., s. 194. 15 F. Werkentin, Instrumentalisierung..., s. 194.

sensie, że poza stwierdzeniem, iż sprawca dopuścił się czynu zabro-nionego zarzucanego mu w akcie oskarżenia, brak było argumentacji uzasadniającej subsumcję, tj. podciągnięcie wypowiedzi pod przepis prawnokarny opisujący przestępstwo, za które sąd skazywał. Jedyne w swym rodzaju orzeczenie kasacyjne Sądu Najwyższego (das Oberste

Gericht) NRD z 29 marca 1954 r. zawierające uzasadnienie

uwolnie-nia od odpowiedzialności karnej skazanego, „bez uwzględnieuwolnie-nia poli-tycznego tła sprawy”, znane jest pod określeniem „ballady o zamor-dowanym psie”16.

O skali prześladowań rolników sprzeciwiających się kolektywiza-cji, a także właścicieli średnich i małych przedsiębiorstw, z wykorzy-staniem jako podstawy skazań zarządzenia o gospodarczym prawie karnym (Wirtschaftsstrafverordnung), wprowadzonego w 1948 r. w sowieckiej strefie okupacyjnej, zdecydowała 2. konferencja partyjna SED w czerwcu 1952 r. uchwałą o „odbudowie podstaw socjalizmu” ze wskazaniem „państwa jako głównego instrumentu”. Na podstawie przepisów Wirtschaftsstrafverordnung nakładano na rolników często niewykonalne normy obowiązkowych dostaw, a za niewywiązanie się

16 Stan faktyczny sprawy przedstawiał się następująco: Sąd Rejonowy w Mühls-hausen wyrokiem z 08.12.1953 r. utrzymanym w mocy orzeczeniem Sądu Okręgowego z 31.12.1953 r. skazał za znęcanie się nad zwierzęciem (§ 145 b StGB) i zniszczenie cudzej rzeczy (§ 303 StGB) sprawcę – „starego komunistę” (Altkommunist) za zabicie w szczególnie okrutny sposób obcego psa (fremden Hund), który 21.10.1953 r. w późnych godzinach wieczornych zaatakował psa strzegącego państwowego przed-siębiorstwa (Wachhund). Sąd Najwyższy uwzględniając kasację prokuratora general-nego skonstatował, że „obcy pies odrywał psa wartowniczego od jego obowiązku strzeżenia, żeby żadna obca osoba nie wdarła się na teren zakładu pracy” i zarzucił sądowi rejonowemu, że „nie uwzględnił politycznego tła postępowania karnego w tej sprawie”. Sądowi rejonowemu bowiem – wywodziło orzeczenie kasacyjne – „musiało być wiadomym, że wrogowie naszego porządku posługują się różnymi metodami usiłując zahamować naszą odbudowę i nasz rozwój społeczny [...] a jedną z tych metod jest paraliżowanie działalności naszych uspołecznionych zakładów przemysłowych”, dlatego „ochrona naszych przedsiębiorstw musi wypełniać w możliwie wysokim stopniu swe obowiązki, aby zagwarantować bezpieczeństwo”. Z powodu zatem „błędów politycznych i prawnych” musi zostać dokonana kasacja wyroku skazującego sprawcę zabicia obcego psa, tym bardziej że „wrogowie naszego porządku posługują się tą sprawą [...] w wyrafinowany i podstępny sposób jako metodą walki przeciwko władzy robotników i chłopów”. Wywód wskazujący na obowiązek sądów zachowania „politycznej czujności”, która nakazywała uniewinnić sprawcę zabicia psa, zamyka zdanie: „Tylko dlatego, że sąd i prokuratura były politycznie ślepe, mogło dojść do wniesienia oskarżenia i przeprowadzenia postępowania sądowego, a przez to do nadużycia sprawiedliwości przeciwko oskarżonemu i przeciwko interesom naszego państwa”. Orzeczenie kasacyjne opublikowane w: J. Weber (Hrsg.), Der SED-Staat..., s. 27–30 (określenie „ballada o zamordowanym psie” ibidem – przyp. 6 na s. 27).

Odpowiedzialność karna sędziów NRD po zjednoczeniu Niemiec 145 z nich skazywano na kary więzienia i grzywny, a także orzekano przepadek gospodarstwa na rzecz państwa17.

Z końcem 1957 r. wydana została „ustawa uzupełniająca prawo karne” w celu „konkretyzacji” – jak to określono – art. 6 Konstytucji NRD, traktującego o Boykotthetze, ze wskazaniem, że nowe przepisy karne mogą być stosowane wstecznie18. Ustawa ta określała „zbrodnie przeciwko państwu i działalności jego organów”, „mieniu społeczne-mu” oraz „dyscyplinie wojskowej”. Zbrodnia zdrady państwa

(Staat-sverrat) opisana została w dwóch równorzędnych pod względem

karalności postaciach – jako „obalenie przemocą (gewaltsamen

Um-sturz) konstytucyjnego porządku państwowego i społecznego”, które

zrównane zostało z jego „planowym podkopywaniem” (planmäßigen

Untergrabung – § 13) i zagrożona w „ciężkich przypadkach”

dożywot-nim pozbawieniem wolności lub karą śmierci. Odrębnie od szeroko ujętej w zakresie karalności zdrady państwa opisano szpiegostwo (§ 14), zbieranie informacji w celu przekazania obcemu wywiadowi (§ 15) oraz utrzymywanie kontaktów ze „zbrodniczymi organizacjami lub służbami” (§ 16), do której to kategorii zaliczano różnego rodzaju instytucje i organizacje istniejące w państwach kapitalistycznych. Wypowiedzi objęte wprowadzonym wówczas pojęciem „dywersji polityczno-ideologicznej” miały podlegać karalności na podstawie przepisów o „zagrażającej państwu propagandzie i podburzaniu” (§ 19), a także „znieważeniu państwa” (§ 20).

Na podstawie nowo wprowadzonych przepisów karnych Sąd Okrę-gowy w Gera skazał w końcu 1958 r. 24 studentów i młodych pracow-ników na kary od półtora roku do 15 lat więzienia za „dokonaną zdradę państwa” („vollendendenten Staatsverrats”) oraz „podburzanie” („Hetze”), polegające na uczestniczeniu w spotkaniach, na których omawiano sposoby przeciwstawiania się polityce SED, oraz umiesz-czaniu w pociągach na linii kolejowej Jena–Gera ulotek i haseł inspirowanych wydarzeniami w Polsce i na Węgrzech w 1956 r.

Także za zbrodnię zdrady państwa (§ 13 ustawy uzupełniającej), popełnioną przez „planowe podkopywanie naszego konstytucyjnego porządku państwowego i społecznego” zostali skazani wyrokiem Sądu

17 Wkrótce po uchwale „o odbudowie podstaw socjalizmu” w 1953 r. liczba aresz-towanych i skazanych przez sądy rolników i drobnych przedsiębiorstw wynosiła łącznie 67 tys., co spowodowało przepełnienie więzień i wymusiło czasowe ogranicze-nie skali represji w stosunku do opornych wobec kolektywizacji, którą zakończono w 1960 r. F. Werkentin, Recht und Justiz..., s. 23–24.

18 Wypowiedź minister sprawiedliwości NRD Hildy Benjamin o „ ustawie uzupeł-niającej prawo karne” z 11.12.1957 r., cyt. za R. Engelmann, K. Vollnhals (Hrsg.),

Okręgowego w Halle z 15 sierpnia 1958 r. na kary 7 lat pozbawienia wolności dwaj studenci historii, którzy samookreślając się jako „socjaliści” wypowiadali się wobec świadków o reformie „realnego socjalizmu”19. W uzasadnieniu wyroku skazującego napisano, że bez znaczenia są wielokrotnie składane wyjaśnienia oskarżonych, w któ-rych zapewniali, iż „chodziło o otwartą dyskusję”, ponieważ „1 Sekre-tarz Komitetu Centralnego SED Walter Ulbricht określił, czym jest „prawdziwy naukowy spór i walka”. Ta kategoria pojęciowa miała wynikać zdaniem sądu z wypowiedzi 21 kwietnia1958 r. skierowanej do środowiska akademickiego:

Czytajcie naukowe dzieła Marksa i Engelsa, jak oni walczyli, jaką przeprowadzili walkę z ideologią burżuazji! To są wzory do naśladowania w walce, jaką oni musieliby przeprowadzić na uniwersytecie. Życzę, aby taka atmosfera panowała na wszystkich uniwersytetach, a jeżeli to wynika z dzieł Marksa i Engelsa, cóż dopiero powiedzieć o dziełach Lenina.

Cytat ten opatrzył sąd sformułowaniem określającym podstawę wyroku skazującego: „Miało to już moc obowiązującą, gdy oskarżeni rozpoczęli swe zbrodnicze czyny”20.

Wypowiedź skierowaną tylko do jednej osoby w trakcie prywatnej rozmowy sądy kwalifikowały jako zagrażającą państwu propagandę i podburzanie na podstawie § 19 ustawy uzupełniającej prawo karne. Typowym przykładem, jednym z wielu, zastosowania takiej kwalifika-cji, jest wyrok skazujący na karę trzech lat więzienia za ciężki przy-padek tego przestępstwa wydany 3 listopada 1961 r. przez Sąd Okręgowy w Halle, jaki zapadł za wypowiedzi

podburzające przeciwko naszemu Przewodniczącemu Rady Państwa Towarzyszowi Walterowi Ulbrichtowi, przeciwko środkom podjętym przez nasze państwo robotni-ków i chłopów z 13. sierpnia tego roku [1961 r. – ukończenie budowy muru berliń-skiego i zamknięcie przejść granicznych z Republiką Federalną], jak również przeciwko innym krajom socjalistycznym, w szczególności przeciwko Polskiej Republice Ludowej i Związkowi Sowieckiemu.

W obszernym uzasadnieniu skazania napisano, że oskarżony 41-letni majster szybowy w kopalni opowiedział swemu rozmówcy

19 W tej sprawie zachowały się dokumenty z narady przedstawicieli władz okrę-gowych partii SED, prokuratury, uniwersytetu i ministerstwa bezpieczeństwa, na której ustalono wysokość „proponowanej kary od 7 do 8 lat więzienia” oraz insceniza-cję procesu, w tym dobór publiczności, a także potrzebę sporządzenia „charakterysty-ki zachowań świadków po likwidacji grupy zdrajców państwa” F. Werkentin, Recht

und Justiz..., s. 46.

Odpowiedzialność karna sędziów NRD po zjednoczeniu Niemiec 147 (późniejszemu, jedynemu świadkowi w sprawie) „dowcip oszczerczy wobec Towarzysza Ulbrichta, [...] który w tym miejscu nie powinien być słownie powtórzony”. Wobec tego samego świadka powiedział, że

Rosjanie doprowadzili do tego na górze, że teraz jest NRD jednym wielkim wię-zieniem, teraz jesteśmy tak samo zamknięci jak wy. Nie mogę patrzeć na Rosjan, na te świnie. Nie będę więcej żadnemu z nich się kłaniał.

Pomimo, że oskarżony zapewniał sąd, że po 1945 r, przyjął naukę marksizmu- leninizmu, to jednak w uzasadnieniu jego skazania uznano tę deklarację za puste słowa stanowiące próbę obrony i wymówienia się od odpowiedzialności i stwierdzono, że oskarżony pod wpływem zachodnich rozgłośni radiowych stał się „narzędziem bońskich milita-rystów”, a jako „wróg zaatakował od tyłu interesy wszystkich miłują-cych pokój ludzi”. Jego przestępcze wypowiedzi „mogły wywołać zamęt i niepokój i oddziaływać na chwiejnych obywateli, którzy jeszcze nie stanęli mocno na gruncie polityki partii i rządu”21.

Wyrokiem tego samego Sądu Okręgowego w Halle z 1963 r. skazany został na karę 6 lat więzienia 40-letni robotnik za opowie-dzenie zmienionej przez siebie dziecięcej rymowanej modlitwy, która zakwalifikowana została jako antypaństwowe podburzanie

(„Sta-atshetze”), stanowiące postać przestępstwa z § 19 ustawy

uzupełniają-cej z 1957 r.22

21 W dalszym obszernym wywodzie sąd uzasadniał znaczenie wypowiedzi oskar-żonego w kontekście zagrożenia NRD, któremu miały przeciwdziałać „środki zastoso-wane przez nasz rząd 13 sierpnia 1961 r. [...], ponieważ bońscy militaryści zaplano-wali na jesień tego roku dokonanie agresji przeciw naszej Niemieckiej Republice Demokratycznej, w celu jej wcielenia do Republiki Federalnej, a przez to ponowne rozciągnięcie stosunków kapitalistycznego wyzysku na całe Niemcy”. Zastosowane środki „służące utrzymaniu i zabezpieczeniu pokoju spotkały się z uznaniem i zrozu-mieniem nie tylko wśród pracujących naszej Republiki, lecz także wśród wszystkich ludzi miłujących pokój”. Po przeprowadzeniu analizy przekreślonych zachodnich planów „skierowanych nie tylko przeciw NRD, lecz przeciwko całemu obozowi socjalistycznemu” sąd stwierdził, że w zaistniałej sytuacji „podburzanie i oszczerstwa kierują się szczególnie przeciwko towarzyszowi Walterowi Ulbrichtowi, ponieważ konsekwentnie prowadzi on politykę pokoju i posiada długie doświadczenie w walce przeciwko faszyzmowi i militaryzmowi”. Lektura całego wyroku pozwala na przy-puszczenie, że to właśnie niecytowany w jego uzasadnieniu dowcip o „towarzyszu Ulbrichcie” sąd uznał za najbardziej karygodny fragment wypowiedzi oskarżonego. Wyrok opubl. w: ibidem, s. 39 i n.

22 Przestępczy w ocenie sądu tekst miał (w wolnym przekładzie) brzmienie nastę-pujące „Dobry Boże uczyń mnie ślepym, abym nie widział muru, Dobry Boże uczyń mnie głuchym, abym nie wierzył zachodniemu radiu, Dobry Boże uczyń mnie niemową, abym nie poszedł do więzienia. Gdy stanę się ślepym, głuchym i niemową, będę

Po wejściu w życie k.k. NRD z 1968 r. praktyka sądowa uznawała opowiedzenie dowcipu o „1 Sekretarzu i Przewodniczącym Rady Państwa” za przestępstwo znieważenia państwa (Staatsverleumdung – jako postać wrogiego wobec państwa podburzania z § 106) bez względu na osobę sprawcy, okoliczności czynu i słuchaczy. W piśmien-nictwie przytaczany jest jako przykład wyrok skazujący na karę 1 roku pozbawienia wolności sprawcę odbywającego karę pozbawienia wolności, który opowiedział współwięźniom trzy niewinne dowcipy o Ulbrichcie23.

Trudno określić rodzaj wykładni przepisu § 106 StGB-DDR, jaką zastosował Sąd Okręgowy w Karl-Marx-Stadt, skazując 2 październi-ka 1978 r. na październi-karę 2 lat i 4 miesięcy 27-letniego teologa, pracownipaździerni-ka cmentarza, za „wielokrotne dokonane i usiłowane wrogie wobec państwa podburzanie”, jak głosiła sentencja wyroku, z którego uza-sadnienia wynika, że zachowanie oskarżonego polegało na przeczyta-niu książki Georga Orwella Rok 1984 otrzymanej od znajomego z Niemiec Zachodnich, a następnie wypożyczaniu jej kilku znajomym. Powieść Orwella została napisana na kilka lat przed powstaniem NRD, co mogło rodzić pytanie o rację uznania jej treści za podburzają-cą przeciw niej. Zawarty w uzasadnieniu wywód wskazuje, że sąd przeprowadził analizę dzieła Orwella, zakończoną wnioskiem, że „obiektywnie dyskryminuje ono państwowe, polityczne i ekonomiczne stosunki socjalistycznego porządku społecznego”. Pomimo, że dzieło to sąd określił terminem „ramota” (Machwerk), to jednocześnie stwier-dził, że

w ostatnich latach nacelowywane jest ono w ramach ideologicznej dywersji przeciwko NRD, co dowodzi raz jeszcze, że wrogowie socjalizmu wykorzystują wszystko, co służy realizacji ich celu podkopywania od wewnątrz socjalistycznego porządku społecznego24.

Kodeks karny NRD z 1968 r., obok przepisu § 106 o karalności „antypaństwowego podburzania” (zagrożonego w typie podstawowym karą od roku do 8 lat, a w przypadku „działania planowego” do 10 lat

ukochanym dzieckiem Ulbrichta”. H.-J. Grasemann, Die politische Strafjustiz als

Instrument von SED und Staatssicherheit, [w:] J. Weber (Hrsg.), Der SED-Staat..., s. 45.

23 W. Pfister, Die Aufhebung von Willkürurteilen, [w:] J. Weber (Hrsg.), Der SED-

-Staat..., s. 39 i n.

24 Wyrok opubl. w: J. Weber (Hrsg.), Der SED-Staat..., s. 41 i n. Wśród przykładów wypowiedzi stanowiących „antypaństwowe podburzanie” w rozumieniu § 106 StGB-DDR podaje się m.in. żartobliwe powiedzenie, że „bratnia partia komunistyczna w Republice Federalnej uzyskuje w wyborach tyle dziesiętnych procenta głosów, ile brakuje SED do 100%”. H.-J. Grasemann, Die politische Strafjustiz..., s. 39.

Odpowiedzialność karna sędziów NRD po zjednoczeniu Niemiec 149