Ocena zaniechania osądzenia przewodniczącego sądu doraźnego w KL Auschwitz

Ocena działalności J. Thümmlera dokonana na gruncie prawa przyjętego w norymberskim procesie prawników w 1947 r. (ustawa Nr 10 Rady Kontroli Niemiec) nie pozostawia cienia wątpliwości prawnych ani faktycznych, w kwestii przypisania mu odpowiedzialno-ści za branie udziału w ludobójstwie26. Nie zostałoby mu zarzucone popełnienie morderstwa konkretnej osoby, ponieważ poszczególne

Wyrok ten zostanie omówiony w dalszej części pracy. 26 Vide rozdział I tej pracy.

przypadki zbrodni nie zostałyby uznane za decydujące o jego odpo-wiedzialności. Uznano by, że cała jego działalność musi zostać ocenio-na jako świadome branie udziału w zorganizowanym systemie okru-cieństw i niesprawiedliwości z naruszeniem praw wojny i praw ludzkości, także przy pomocy kierowanego przezeń sądu doraźnego w KL Auschwitz. Odrzucony zostałby argument Thümmlera, że sto-sował on wówczas obowiązujące prawo, ponieważ same jego przepisy stanowiły w swej treści zbrodnię wojenną i zbrodnię przeciwko ludz-kości, zaś przewodniczący policyjnego organu, jakim był Standgericht, nie działał jako sędzia, lecz jak organ administracji, według z góry ustalonych ścisłych dyrektyw. Jego działalność była nakierowana na wykonanie rządowego planu eksterminacji Polaków i Żydów. Z tego względu nie miałoby znaczenia dla jego odpowiedzialności karnej, czy decydując o mordowaniu osób naginał on Polenstrafrechtsverordnung, czy czynił to w zgodzie z jego przepisami.

Ocena działalności Thümmlera dokonana przez Ministerstwo Spra-wiedliwości Badenii-Würtembergii w 1999 r. w piśmie do D. Schenka oparta została na założeniu, że policyjny sąd doraźny w KL Auschwitz był „sądem”, a jego przewodniczący „sędzią” w rozumieniu przepisu statuującego odpowiedzialność karną za przestępne naginanie prawa. Przyjęto zatem, że pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej za morderstwa dokonywane przez skazywanie na karę śmierci wymaga udowodnienia, że w poszczególnych wyrokach naginał on prawo, popełniając w ten sposób sędziowski czyn zabroniony z § 336 StGB (Rechtsbeugung). Z ministerialnego pisma wynika tłumaczenie, że przed wydaniem przez Trybunał Federalny wyroku z 16 listopada 1995 r. nie było możliwe skazanie Thümmlera za morderstwa popeł-nione w jego sędziowskiej roli.

Odniesienie się do tak określonego stanowiska wymaga wskaza-nia, że przed sądami Republiki Federalnej zostały przeprowadzone w sumie 22 postępowania przeciwko sędziom i prokuratorom III Rzeszy. Nie zapadł żaden prawomocny wyrok skazujący sędziego sądu zwy-kłego ani specjalnego, ani Trybunału Narodowego, ani prokuratora występującego przed tymi sądami. Prawomocne wyroki skazujące zapadły natomiast w sprawach oskarżonych o zbrodnie sądowe (Justizverbrechen), którzy tak jak Thümmler decydowali o zabijaniu osób oskarżonych przed sądami doraźnymi. Sądy te wydawały wyroki śmierci do ostatnich dni wojny, a Standgericht w Auschwitz odbył ostatnie swe posiedzenie 18 stycznia 1945 r., tj. w dniu ewakuacji obozu. Dlatego wymienić trzeba te właśnie postępowania, które – inaczej aniżeli w sprawie Thümmlera – zakończone zostały prawo-mocnymi wyrokami skazującymi za współdziałanie w zabójstwach

Praktyka prokuratury Republiki Federalnej w sprawach zbrodni... 133 dokonywanych na Niemcach w wykonaniu wyroków Standgerichtów, wprowadzonych rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z 15 lutego 1945 r. „na obszarach Rzeszy zagrożonych przez wroga”.

Wyższy Sąd Krajowy w Norymberdze w wyroku z 2 listopada 1948 r. utrzymał wyrok skazujący na karę 5½ lat pozbawienia wol-ności J. J. Schwarza i 1½ roku pozbawienia wolwol-ności W. Weigerta za udział 24 kwietnia 1945 r. w skazaniu przez Standgericht NSDAP i publicznym powieszeniu dwóch mieszkańców Regensburga za opo-wiedzenie się na zebraniu za przekazaniem miasta bez walki27.

Wyższy Sąd Krajowy Bawarii wyrokiem z 15 marca 1950 r. skazał na karę 5 lat pozbawienia wolności Siegfrieda T. i na karę 1½ roku pozbawienia wolności Bernharda von B. za udział 24 kwietnia 1945 r. w Hausen w postępowaniu sądu doraźnego i straceniu urzędnika żandarmerii, który zdjął z munduru oznaczenia i wypowiedział się „defetystycznie”28.

Wyższy Sąd Krajowy Bawarii wyrokiem z 19 kwietnia 1950 r. skazał na karę 1 roku i 4 miesięcy pozbawienia wolności Josefa K. za udział 2 kwietnia 1945 r. w skazaniu przez sąd doraźny na karę śmierci lekarza dr. Branda za usiłowanie poddania bez walki miasta Lohr29.

Sąd Krajowy w Würzburgu wyrokiem z 3 grudnia 1949 r. skazał na karę 4 lat pozbawienia wolności Emila L. za udział w wydaniu w okresie 28 marca–1 kwietnia 1945 r. w Aschaffenburgu przez sąd doraźny wyroków śmierci i straceniu porucznika oraz inżyniera lotnictwa30.

Wyższy Sąd Krajowy Bawarii wyrokiem z 25 stycznia 1950 r. ska-zał na karę 1 roku i 3 miesięcy pozbawienia wolności Roberta J. i na karę 9 miesięcy pozbawienia wolności Wolfganga B. za udział w ska-zaniu w marcu 1945 r. przez sąd doraźny na karę śmierci porucznika Wehrmachtu „w warunkach niejasno określonych”31.

Trybunał Federalny w wyroku z 9 czerwca 1953 r. utrzymał w mo-cy karę 6 lat więzienia dla Waltera Fernau oraz 3 lat więzienia dla Engelberta M. – członków „latającego Standgerichtu” VII Armii za udział w skazaniach na karę śmierci i straceniu:

– w Zellingen, 28 marca 1945 r., członka Volkssturmu za nega-tywną wypowiedź o dowódcy;

– w Kronach, 8 kwietnia 1945 r., kaprala za rzekomą dezercję;

27 OLG Nürnberg, Ss 123/48, C. F. Rüter, W. de Mildt, Die Westdeutschen

Straf-verfahren wegen Nationalsozialistischer Tötungsverbrechen 1945–1997, Amsterdam,

München 1998, s. 14.

28 Bay ObLG, III4A-B/50, [w:] ibidem, s. 40. 29 Bay ObLG, III8/50, [w:] ibidem, s. 52. 30 LG Würzburg Ks8/49, [w:] ibidem, s. 41. 31 Bay ObLG, III35A-B/50, [w:] ibidem, s. 49.

– w Frühbuss, 20 kwietnia 1945 r., porucznika za udanie się bez odpowiedniego rozkazu ze swoją grupą marszową na nocną kwaterę32. Trybunał Federalny wyrokiem z 19 czerwca 1956 r. utrzymał w mocy skazanie W. Huppenkothena na karę 6 lat pozbawienia wol-ności za udział w roli oskarżyciela w skazaniu na karę śmierci aresz-towanych po zamachu na Hitlera (20 lipca 1944). przez Standgericht SS w KL Sachsenhausen, 6 kwietnia 1945 r. Hansa v. Dohnanyi i w KL Flossenbürg, 8 kwietnia 1945 r. admirała Canarisa, gen. Ostera, Sacka, kpt. Gehre i pastora Bonhoeffera33.

W świetle przywołanych wyroków skazujących członków sądów do-raźnych prawniczo nie pojęte pozostaje zaniechanie osądzenia prze-wodniczącego Standgerichtu w KL Auschwitz, masowego mordercy Thümmlera.

3. Uwagi o wymiarze sprawiedliwości w Republice