IV. Główne rodzaje aktywności nauczycieli akademickich
4. Obowiązki wychowawcze wobec studentów
Każdy nauczyciel, jakpisze Z. Mysłakowski, jest także wychowawcą, bezwzględu na to, czy tego chceczy też odżegnujesię odswojej roli, czy jest tego świadomy, czy nie. Oddziaływaniewychowawcze na studentów ma charakter ograniczonyz racji ich dorosłości. Realizując tę rolę, nauczyciel akademickipobudza studentów do rozwoju ich osobowości wsferzemoralnej,społecznej, estetycznej,egzystencjalnej. Przekazuje ponadto ideały, wartości, zasady postępowania, umożliwia studentom poznawanie własnych możliwości wzakresiedoskonaleniawłasnej osoby.
Wprocesiekształceniana uniwersytecieodnajdujemy dwa typyoddziaływania na uczyciela akademickiego na studentów: oddziaływanie bezpośrednie - w trakcieprze kazywania wiadomości, oraz - pośrednie, poprzez organizowanie prac badawczych studentów.Według S.Palki, w relacjach zestudentami nauczyciele akademiccy wystę
pująw czterechpodstawowychrolach:
- nauczyciel akademicki jako wykładowca, przedstawiający przede wszystkim wzory postawyuczonego;
- nauczyciel akademicki jako osoba prowadzącazajęciao charakterze ćwiczenio
wym, pełniąca wtedy funkcję nauczyciela;
- nauczyciel akademicki jako inspirator i organizator nauki własnej studentów, (wzory postawuczonego i nauczyciela);
- nauczyciel akademickijako partner studentów w badaniach naukowych, (rów nież wzory postawuczonegoinauczyciela)12.
12 S. Palka,Etykapracydydaktycznej[w:] Etyka zawodowaludzinauki, red. J. Goćkowski, K.Pigoń, Wrocław-Warszawa-Kraków,Zakład Narodowy im.Ossolińskich, Wyd. PAN,Wrocław1991, s.214-215.
Do drugiej wojny światowej dominował pogląd, że adept nauki „terminuje u mi strza”, który stanowi dla niego wzór jako naukowiec i nauczyciel. Później nastąpił gwałtownyrozwój szkolnictwa wyższego i poprzez kształcenie rzesz studentów,ocze
kujących na „nauczanie”, relacje te uległy rozmyciu. Pojawiły się specjalne studia doskonalące nauczycieli akademickich, ale „terminowanie” jest dalej dominującąfor mą kształtowania młodego uczonego na nauczyciela akademickiego. Wiele badań z tego zakresu uświadamia poważne braki we współczesnym systemie doskonalenia pedagogicznegonauczycieli akademickich.
IV. Główne rodzaje aktywności nauczycieli akademickich na uczelnimacierzystej 83
Jak zauważa J. Goćkowski w książce Uniwersytet i tradycja w nauce, tradycyjny uniwersytecki układ „mistrz - uczeń” zostałw niektórych miejscachzastąpiony ukła dem „przełożony - podwładny” lub „patron - klient”, co odbija się bardzo negatywnie nauczelnianych relacjach.
Zbadań E. Wnuk-Lipińskiej prowadzonych wśród nauczycieliakademickichw latach osiemdziesiątychi dziewięćdziesiątychwynika, że więcej niż połowa badanychopowia
da się za obowiązkiem pełnienia funkcji wychowawczychprzez uczonych,z czego star szakadra naukowa przychylniej odnosiła się dotegorodzaju działań niż młodsza13. Wy
chowanie studentów sporadycznie wymieniane jest jako jedno z podstawowych zadań uczelni, a traktowane jest raczej jako indywidualny obowiązek. Najszerzej aprobowanym sposobem wychowania jest własny przykład, następnie osobisty kontakt i kształtowanie cech poprzez działalnośćdydaktyczną. Za najczęściej wymieniane cechy, jakie student powinien wynieść z uczelni, uznać można: odpowiedzialność, uczciwość, tolerancję, pracowitość, kulturę osobistą, życzliwość, odwagę obrony własnych racji, szacunek dla wiedzy, kreatywną postawę,poszanowaniedla prawdy, wysokie morale.
11 Patrz:H. Najduchowska,E. Wnuk-Lipińska,Nauczyciele akademiccy..., oraz E. Wnuk-Lipińska,In
nowacyjność akonserwatyzm, Wyd.CBPN iSW UW, Warszawa 1996.
Uczony w roli nauczycielawinien przekazywać studentom wiedzę i umiejętności jej poznawania. Winien zaznajamiać z teoriami i modelami obrazującymi świat wedle zasad „naukowej perspektywy świata”, z metodami dochodzenia do naukowych przed
stawień świata, a także uczyć studentów pojmowania i traktowania siebie jako kandy
datówdoroli inteligenta działającego w życiukulturalnymnarodu.
W grupiebadanych nauczycieli akademickich ponad 64% zadeklarowało, że pełniło w roku akademickim poprzedzającym badania funkcje wychowawcze wobec studen tów. Analiza, z wyszczególnieniem stopni naukowych oraz z rozbiciem na profil uczelni ipłeć badanych, zamieszczona została naponiższychwykresach.
Wykres nr 6
Zaangażowanie w pełnienie funkcji wychowawczych wobecstudentówwedługstopninaukowych
84 Nauczyciele akademiccy a popularyzacja wiedzy
Wykres nr 7
Zaangażowanie w pełnienie funkcji wychowawczych wobecstudentów według profilu uczelni
Wykresnr 8
Zaangażowanie w pełnienie funkcjiwychowawczych wobec studentów z podziałem na kobiety i mężczyzn
Najwięcej osób zaangażowanych w działania o charakterze wychowawczym wi dzimy w grupie uczonych ze stopniem naukowym doktora habilitowanego (wszyscy badani) i doktora (82% badanych). Ponad 70% profesorów pełni takie funkcje, a po śród magistrów jedynie 37,2%. Duże zaangażowanie w działaniatego typu doktorów habilitowanych i doktorów spowodowane jest zapewne tym, że są to osoby, które po siadajądoświadczenie zawodowe, ułatwiające im pełnienie funkcji wychowawczych.
Mniejszyodsetek wgrupieze stopniem naukowymprofesora spowodowany może być
IV.Głównerodzaje aktywności nauczycieli akademickich na uczelni macierzystej 85
tym, że osoby te angażowane są w tak wiele innych przedsięwzięć, że na pełnienie funkcji wychowawczychwobec studentów nie mają już czasu. Niewielki odsetek ma gistrów obciążanych tymi zadaniami wynikać może z kolei z faktu, że są to osoby celowo pomijane przy przydziałachczasami trudnych czynności wychowawczych, ze względu naswoje małe doświadczenie zawodowe iprzymus szybkiej realizacji pracy prowadzącej do uzyskania wyższego stopnia naukowego. Można się jednak zastana
wiać, czy taki stan rzeczy jest wpełni uzasadniony. Być może nałożenie na młodego adepta nauki obowiązków wobec studentów miałoby walor więziotwórczy, być może młodsza kadra naukowa miałaby dla studiujących więcej czasu, a dzięki świeżym wspomnieniom własnych studiów lepiejrozumiałaby nurtujące ichrozterki.
Pośród funkcji wychowawczych, jakie pełnią nauczyciele akademiccy, na czoło wysuwa się opiekun roku - 60,5% osób, które pełniąjakieś funkcje wychowawcze, wskazało tostanowisko. Na kolejnymmiejscu znajduje się funkcja opiekuna koła na
ukowego i opiekuna obozów naukowych organizowanych dla studentów - 32,5%.
Obrazuje toponiższa tabela.
Tabela nr 3
Rodzaje pełnionych funkcjiwychowawczych
Lp. Rodzaje pełnionych funkcjiwychowawczych liczba procent
1. opiekun roku 95 60,5
2. opiekun koła naukowego 51 32,5
3. opiekun grupy 13 8,3
4. opiekun specjalności 6 3,8
5. opiekun stypendystów zagranicznych 6 3,8
6. opiekun klubu uczelnianego 5 3,2
7. koordynator zajęć dydaktycznych 5 3,2
8. koordynator praktykstudenckich 4 2,5
Procent obliczono w stosunku do osób, które zadeklarowały pełnienie funkcji wychowawczych.
Pośród wymienianych funkcji znalazły się ponadto: opiekun grupy, opiekun spe
cjalności, opiekun stypendystów zagranicznych, koordynator zajęć dydaktycznych ikoordynatorpraktyk studenckich, a także opiekunsamorządu studenckiego i opiekun klubu uczelnianego(uczelnianegocentrumkultury bądź uczelnianegoklubu sportowe
go). Niektórzy uczeni wymieniali ponadtorolę promotora prac jako rolę wychowaw
czą. Nieulega wątpliwości, że prowadzenie rozwoju naukowego studenta jest działa
niem wychowawczym,ale jest towpisane,według autorki, w szeroko definiowaną rolę wykładowcyczy nauczyciela.
Wopiniach większościbadanychdziałaniatego typu nie są szczególnie absorbują
ce. Wwieluprzypadkachnauczyciele akademiccy mogąliczyć na szeroką współpracę ze studentami oraz napomoc innych pracowników. Funkcje wychowawcze wiążąsię ponadtonajczęściej zdziałaniami o charakterze okazjonalnym, bo wwiększości przy
padków studenci sami radzą sobie z różnorakimi trudnościami. Więcej pracy mają zapewne opiekunowie różnorodnychkół studenckich, które konstruując swoje działa
nia, wspierają się często radą opiekuna, licząc na poparcie projektów w wyścigu ofinansowe wsparcie tych działań przez osoby kierujące instytutami, wydziałami, czy
86 Nauczycieleakademiccy apopularyzacja wiedzy
nawet uczelniami.Przez wielu uczonych działania wychowawczeuznawane są za bar
dzo satysfakcjonujące. Współpraca z młodymi ludźmi dostarcza nowych inspiracji naukowych, a w wielu wypadkach stanowi ponadto istotny element kontaktu ze stu
dencką rzeczywistością.