Stanisław Borowski urodził się 8 maja 1921 roku w Łasinie (powiat grudziądzki), w rodzi-nie chłopskiej, jako syn Floriana i Agrodzi-nieszki z Walendowskich. Tutaj w 1935 roku ukoń-czył szkołę podstawową, a w latach 1935–1939 uczęszczał do Gimnazjum Klasycznego w Bydgoszczy. Od początku okupacji niemieckiej pracował jako robotnik rolny. W listo-padzie 1941 roku za odmowę podpisania volkslisty z całą rodziną został wywieziony do obozu koncentracyjnego w Stutthofie. Do marca 1945 roku przebywał w filiach tego obozu (Potulice, Elbląg, Sophienwalde). Tam zginęli jego ojciec i młodszy brat. Po wy-zwoleniu pracował w gospodarstwie rolnym matki.
W 1947 roku, jako eksternista, Stanisław Borowski zdał egzamin dojrzałości w Miejskim Liceum Handlowym i uzupełniająco w Liceum Ogólnokształcącym im. Marii Magdaleny w Poznaniu. Rozpoczął studia na Uniwersytecie Poznańskim. Równocześnie w latach 1948–1951 pracował w Biurze Statystycznym miasta Poznania, którym wówczas kiero-wał prof. Stanisław Waszak. W czasie studiów uczestniczył w Seminarium Historii Go-spodarczej, prowadzonym przez prof. Jana Rutkowskiego. Obie te okoliczności miały wielki wpływ na zainteresowania naukowe i badania Stanisława Borowskiego.
Studia na Uniwersytecie Poznańskim ukończył w roku 1951 jako magister prawa oraz nauk ekonomiczno-politycznych (później uzupełnił tu jeszcze wykształcenie matema-tyczne). Rozpoczął pracę w Katedrze Statystyki Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Pozna-niu (obecnie Uniwersytet Ekonomiczny), kierowanej przez prof. Stanisława Waszaka. W 1954 r. zawarł związek małżeński ze Zdzisławą Pankowską, z którą wychowywał trzech przybranych synów (Henryka, Grzegorza i Andrzeja).
Doktoryzował się w 1960 roku na podstawie studium pt. Kształtowanie się rolniczego
rynku pracy w Wielkopolsce w okresie wielkich reform agrarnych 1807–1860 (PWN, Poznań
w 1963 roku po publikacji rozprawy Rozwarstwienie wsi wielkopolskiej w latach 1807–
–1914. Studium statystyczne nad społecznymi i ekonomicznymi następstwami włącze-nia wsi w orbitę rynku (PWN, Poznań 1962). Tytuł naukowy profesora nadzwyczajnego
otrzymał w roku 1970.
Pracując w największej poznańskiej uczelni ekonomicznej, Stanisław Borowski prze-szedł wszystkie stopnie kariery nauczyciela akademickiego, od asystenta do profeso-ra. Pełnił szereg funkcji we władzach tej szkoły: na Wydziale Ekonomiki Produkcji był prodziekanem do spraw studiów dla pracujących (1966–1969), a następnie dziekanem (1969–1972), po czym został prorektorem do spraw nauki (1972–1975). W Katedrze Sta-tystyki tej uczelni kierował Zakładem StaSta-tystyki Ekonomicznej, a następnie Zakładem Demografii i Statystyki Ekonomicznej. Po utworzeniu Instytutu Statystyki i Ekonometrii AE w Poznaniu (od 1969 r.) został zastępcą dyrektora. Wykształcił 14 doktorów i był pro-motorem ponad 300 prac magisterskich.
Profesor Stanisław Borowski był niekwestionowanym autorytetem naukowym w za-kresie statystycznych metod badania procesów ludnościowych, zwłaszcza w dziedzi-nie demografii historycznej i analizy czynników reprodukcji ludności. Opublikował po-nad 250 prac naukowych (Bibliografia prac prof. dr. hab. Stanisława Borowskiego..., 1983, w: S. Borowski, Szkice z teorii reprodukcji ludności, Ossolineum, s. 720–739). Jest wśród nich 13 monografii oraz blisko 50 obszernych studiów i rozpraw własnych, a także sporo recenzji oraz opracowań zbiorowych, których był redaktorem. Duża część tego dorobku piśmienniczego ukazała się w języku angielskim, francuskim i niemieckim. Przetłumaczył na język polski i recenzował wiele prac napisanych przez autorów zagranicznych.
Jako naukowiec Stanisław Borowski był przede wszystkim statystykiem badaczem. Po-dejmował szeroko zakrojone badania statystyczne nad czasowo-przestrzennymi tren-dami rozwoju społeczno-ekonomicznego, wykazując duże zdolności organizatorskie oraz świetne przygotowanie warsztatowe do prowadzenia zarówno analiz, jak i syntez naukowych, a także rzadko spotykane umiejętności łączenia kompetencji: statystyka, historyka, ekonomisty i demografa w jednej osobie. Interdyscyplinarność poszukiwań, wielokroć pionierski i odkrywczy charakter oraz nowatorstwo metodologiczne sprawi-ły, że uzyskane wyniki tych badań miały nie tylko wysoki poziom naukowy, ale również dużą użyteczność społeczną. Jego zainteresowania naukowe obejmowały kilka nurtów tematycznych, a szczególnie wyraźne są trzy z nich: ocena przydatności metod staty-stycznych w badaniu procesów ludnościowych, charakterystyka czasowo-przestrzen-nych trendów rozwoju demograficznego i ekonomicznego oraz studia nad czynnikami reprodukcji ludności. Przebijały się one z różną intensywnością i uzewnętrzniały w roz-maitych formach.
W dziedzinie metodologii badań Stanisław Borowski zajmował się zwłaszcza uwarun-kowaniami przejścia od informacji źródłowych do kategorii statystycznych. Twierdził, że nowe prawdy naukowe powstają przede wszystkim na podstawie badań empi-rycznych, w drodze indukcji statystycznej. Tym zagadnieniom poświęcił wiele miejsca
w swych pracach, tworząc podwaliny rozwoju źródłoznawstwa w badaniu procesów masowych, zwłaszcza w ujęciu historycznym (Charakter i kryteria oceny źródeł
staty-stycznych, 1964, 1965, 1967, „Studia Źródłoznawcze”, t. IX, X i XII). Prowadził studia nad
zasadami kwantyfikacji kategorii statystycznych oraz w zakresie porównywalności sta-tystycznej (zwłaszcza kauzalnej). Jednak nie zostały one doprowadzone do zwartego systemu twierdzeń, weryfikowanego na materiale empirycznym (Potrzeby i kierunki
studiów nad metodą statystyki historycznej, 1964, „Roczniki Dziejów Społecznych i
Go-spodarczych”, t. XXVI; Rola statystki ekonomicznej w badaniach nad rozwojem gospodarki
wiejskiej, 1966, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, t. XIV, nr 1).
W drugim nurcie zainteresowań naukowych Stanisława Borowskiego znajdują się sze-roko rozwinięte badania mechanizacji pracy w rolnictwie Wielkopolski (obejmujące wiek XIX i początki XX), a także studia empiryczne nad rozwarstwieniem wsi wielko-polskiej w okresie wielkich reform agrarnych (1807–1914), mierzeniem zasobów siły roboczej w rolnictwie i przeobrażeniami demograficznymi regionu wielkopolskiego. Dzięki tym badaniom Wielkopolska poszczycić się może szczegółowym opracowaniem stosunków ludnościowych w ujęciu sekularnym (Ludność Wielkopolski pod zaborami, 1973, w: Dzieje Wielkopolski, t. II; Rozwój demograficzny Wielkopolski, 1974, „Kronika Wielkopolski”, nr 1; Prognoza rozwoju demograficznego Wielkopolski do roku 2000, 1974, „Kronika Wielkopolski”, nr 2). To osiągnięcie, zdaniem prof. J. Topolskiego (1981), po-zwala uznać Stanisława Borowskiego za jednego z najwybitniejszych badaczy dziejów Wielkopolski.
Do trzeciego nurtu należą zakrojone na wielką skalę, ale niedokończone badania nad identyfikacją czynników determinujących proces reprodukcji ludności. Profesor Sta-nisław Borowski prowadził je równolegle na dwóch płaszczyznach: w odniesieniu do współczesnych struktur i procesów demograficznych oraz w ujęciu retrospektywnym, zmierzającym do rekonstrukcji rodzin w przeszłości, sięgając w wielu przypadkach do XVI w. włącznie. Studia te zmierzały w kierunku pogłębionych syntez naukowych o cha-rakterze longitudinalnym, obejmując sekularne trendy przeobrażeń wielkości i struk-tury rodziny polskiej oraz proces odtwarzania pokoleń, aby na tej podstawie możliwe było opracowanie teorii tak zwanego przejścia demograficznego na ziemiach polskich. Do tych badań wprowadził nowoczesną instrumentację statystyczno-matematyczną, w tym analizę czynnikową, taksonomię i analizę kohortową (Analiza czynnikowa w
za-stosowaniu do badań regionalnego zróżnicowania reprodukcji ludności w Polsce, 1976,
w: Nowe metody i techniki w planowaniu przestrzennym, PAN, Warszawa; Zastosowanie
analizy czynnikowej i metod taksonomicznych do delimitacji regionów reprodukcji lud-ności w Polsce, 1977, „Studia Demograficzne”, nr 47; Historia analizy kohortowej w Pol-sce, 1976, w: Analiza kohortowa i jej zastosowanie, PWN, Warszawa). Znalazło to wyraz
zwłaszcza w pośmiertnie wydanej monografii pt. Szkice z teorii reprodukcji ludności.
Pra-ce wybrane (1983, Ossolineum). Modernizując proPra-ces poznawczy w demografii, prof. S.
Borowski przyczynił się do rozwoju nowej dyscypliny – demometrii.
Od 1972 roku prof. Stanisław Borowski był przewodniczącym Komitetu Nauk Demo-graficznych PAN i redaktorem dwóch jego wydawnictw („Studia Demograficzne”,
„Prze-szłość Demograficzna Polski”). Doprowadził do utworzenia Podsekcji Demometrycz-nej KND, pracującej nad zastosowaniami matematyki i modelami matematycznymi w demografii. Należał do Rządowej Rady Ludnościowej i Międzynarodowej Unii Badań Ludnościowych. Wchodził w skład Rady Naukowej Głównego Urzędu Statystycznego i Komitetu PAN „Polska 2000”.
Profesor Stanisław Borowski aktywnie uczestniczył w pracach Sekcji Statystyki Po-znańskiego Oddziału PTE. Należał do bardzo zaangażowanych członków Poznańskie-go Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Był sekretarzem redakcji „Zeszytów Naukowych WSE w Poznaniu”, redaktorem działu ekonomicznego „Ruchu Prawniczego, Ekonomicznego i Socjologicznego” oraz współredaktorem „Poznańskich Roczników Ekonomicznych”. Profesor Stanisław Borowski był badaczem o wielorakich zainteresowaniach, dobrze wykształconym i przygotowanym warsztatowo do ich realizacji. Twórcze łączenie staty-styki, demografii, historii i ekonomii w poszukiwaniach naukowych dało nieprzeciętne wyniki i sprawiło, że stał się on autorytetem w tych dziedzinach oraz w zakresie inter-dyscyplinarnego traktowania procesu poznawczego. Jego przyjaciel, współpracownik i kontynuator badań, Stanisław Wierzchosławski tak pisał o prof. S. Borowskim:
Był pracownikiem nauki z powołania [...], ideały pracy naukowej realizował w sposób odpowie-dzialny, z podziwu godną konsekwencją [...]. Rozumiał doskonale cenę czasu w pracy naukowej [...]. Przejawiał talent organizatorski w kierowaniu dużymi zespołami badawczymi [...]. Uczniów inspirował [.] i wdrażał do tworzenia ich własnego warsztatu naukowego [...]. Rygorystycznie przestrzegał praw autorskich [...]. W kontaktach międzyludzkich [...] był bezpośredni, przyjaciel-ski, życzliwy, skromny, niewynoszący się nad otoczenie (Byli wśród nas, s. 78–80).
Nadwerężone zdrowie wskutek pobytu w obozie koncentracyjnym i późniejsza wręcz rabunkowa eksploatacja sił w czasie niezwykle intensywnej pracy zapewne sprawiły, że prof. Stanisław Borowski nie zdołał dokończyć wielu ambitnych zamierzeń badawczych. Zmarł nagle 10 lipca 1977 roku w miejscowości Ruda-Niciane, podczas terenowych ba-dań demograficznych. Jego grób znajduje się na Cmentarzu Miłostowskim w Poznaniu. W pamięci uczniów i współpracowników pozostawił niezatarte ślady i drogowskazy ży-ciowe, a także wzorce do naśladowania w działalności naukowo-badawczej.
Źródła
Akademia Ekonomiczna w Poznaniu 1926-1976. PWN, Warszawa-Poznań 1976, s.
116,313-318, 324-325.
Archiwum Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu.
Pracownicy naukowo-dydaktyczni i ich publikacje. Akademia Ekonomiczna w Poznaniu,
Poznań 1975, s. 63-64.
Rusiński W., Profesor Stanisław Borowski jako historyk gospodarczy. „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1981, z. 4, s. 27-33.
To-polski J., Profesor Stanisław Borowski jako badacz dziejów WielkoTo-polski. „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1981, z. 4, s. 33-49.
Wielka księga jubileuszu 85-lecia Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu.
Wydawnic-two HELION, Gliwice 2011, s. 15.
Wierzchosławski S., Borowski Stanisław, w: Wielkopolski słownik biograficzny. PWN, War-szawa-Poznań 1983, s. 74-75.
Wierzchosławski S., Kierunki działalności naukowej Stanisława Borowskiego;
Charaktery-styka dorobku naukowego Stanisława Borowskiego w dziedzinie demografii, w: S. Borow-ski, Szkice z teorii reprodukcji ludności. Ossolineum, Wrocław 1983, s. 5-29.
Wierzchosławski S., Profesor Florian Stanisław Borowski. „Poznańskie Roczniki Ekono-miczne” 1984, t. XXX, s. 284-287.
Wierzchosławski S., Profesor Stanisław Borowski jako statystyk i demograf. „Ruch Prawni-czy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1981, z. 4.
Wierzchosławski S., Stanisław Borowski, w: Byli wśród nas. Red. Z. Knakiewicz. Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Poznań 2006, s. 75-80.