Jednym z podstawowych tematów zainteresowań naukowych W. Kawalca była analiza regionalnego rozwoju kraju. Teoretycznym tego wyrazem było podjęcie przez niego wspomnianych tematów w pracy doktorskiej oraz rozprawie habilitacyjnej. Praktyczne dążenia do nadania większego znaczenia sprawom analiz regionalnych i stworzenia informacyjnych podstaw podejmowania decyzji w sprawie bardziej zrównoważone-go rozwoju poszczególnych regionów kraju było podstawą miesięcznika „Gospodarka i Administracja Terenowa”. Czasopismo to W. Kawalec założył w 1960 roku i został jego redaktorem naczelnym. Miesięcznik ten, po połączeniu się w 1972 roku z czasopismem „Rada Narodowa–Gospodarka–Administracja Państwowa” zmienił nazwę na „Gospo-darka–Administracja Państwowa”. Ze względu na trudności finansowe w lutym 1990 roku czasopismo to przestało się ukazywać.
Zainteresowanie się przez W. Kawalca statystyką znacznie wzrosło po uzyskaniu nomi-nacji na stanowisko Prezesa GUS. Podczas siedmiu lat pracy na tym stanowisku, dzięki ogromnej pracowitości, niespożytej energii, niewyczerpanej inicjatywie i umiejętności koncentracji na najważniejszych sprawach, W. Kawalec dokonał w statystyce wielu nie-zwykle ważnych zmian, zmierzających do przekształcenia jej w nowoczesny i otwarty na potrzeby społeczne system informacyjny. Zmiany te, przeprowadzone w drugiej po-łowie lat sześćdziesiątych nie tylko przyczyniły się do lepszego zaspokojenia bieżących potrzeb użytkowników informacji, ale ułatwiły także znacznie proces przekształceń sta-tystyki w latach dziewięćdziesiątych, jakie były niezbędne po przemianach zachodzą-cych w kraju w związku ze zmianą systemu politycznego, gospodarczego i społecznego. Do niewątpliwych osobistych zasług W. Kawalca w sprawach rozwoju i doskonalenia statystyki należą przede wszystkim: znaczne rozszerzenie całego systemu udostęp-niania informacji, stworzenie systemu statystyki regionalnej, pogłębienie podstaw naukowych statystyki, popularyzacja statystyki w społeczeństwie, poprawa systemu kształcenia kadr statystycznych, rozwój i unowocześnienie bazy technicznej statystyki (zwłaszcza na odcinku metod i techniki przetwarzania danych) oraz poligrafii. Mimo licznych trudności wysiłkom prof. W. Kawalca pracownicy służb statystycznych za-wdzięczają poprawę sytuacji materialnej oraz zaplecza socjalnego.
Jednym z pierwszych zadań postawionych przed służbami statystycznymi przez pre-zesa W. Kawalca było zapewnienie pełniejszego wykorzystania bogatych zasobów in-formacyjnych, które w przeszłości, zwłaszcza w latach pięćdziesiątych, nie były publi-kowane lub udostępniane tylko ograniczonej liczbie odbiorców, z zastrzeżeniem – „do użytku służbowego”. Realizację tego nowego podejścia do udostępniania informacji rozpoczęto od wydawania skróconych informacji niezwłocznie po ukazaniu się wyni-ków opracowań. Skrócono także terminy publikacji roczniwyni-ków statystycznych, począw-szy od danych za rok 1965. Mały Rocznik Statystyczny zaczął się ukazywać w połowie marca, a Rocznik Statystyczny (duży) 1 października, tj. o 40 dni wcześniej od wydań za poprzednie lata.
Z początkiem 1966 roku wprowadzono system operatywnych informacji dekadowych, miesięcznych oraz kwartalnych, zawierających nie tylko dane liczbowe, ale i
komen-tarze opisowe. Wprowadzono szereg publikacji działowych, zwanych „opracowaniami kompleksowymi”. Uruchomiono również opracowania bilansowe dotyczące: siły robo-czej, pieniężnych dochodów i wydatków ludności oraz podstawowych produktów ro-ślinnych i zwierzęcych. Rozszerzono opracowania charakteryzujące: postęp techniczny, koszty produkcji, usługi dla ludności, zapasy, wykorzystanie środków trwałych. Wpro-wadzono badania: nowoczesności wyrobów, efektywności nakładów inwestycyjnych, długości cyklów inwestycyjnych oraz cen nowości.
W 1969 roku uruchomiono specjalną serię wydawnictw, obejmujących publikacje wy-ników badań społecznych, w tym opracowań o charakterze socjologiczno-statystycz-nym. Wzbogacono znacznie publikacje w serii „Roczniki branżowe” o takie tematy, jak: demografia, dochód narodowy, inwestycje, środki trwałe, przemysł, rolnictwo, handel zagraniczny oraz szkolnictwo. Wzbogacono serię wydawnictwa „Statystyka regionalna” między innymi dzięki wydaniu nowych publikacji regionalnych w przekrojach okręgów i ośrodków przemysłowych, obszarów metropolitalnych oraz publikacji prezentujących międzynarodowe porównania dużych miast polskich. Rozszerzono znacznie publikacje serii „Studia i prace statystyczne” oraz „Zeszyty metodologiczne”.
Duże znaczenie dla wytyczenia kierunków rozwoju statystyki oraz jej unowocześnie-nia, opartych na wykorzystaniu bardziej nowoczesnej technologii opracowań, miała inicjatywa W. Kawalca w sprawie „Wieloletniego programu rozwoju statystyki na lata 1970–1975”. W lutym 1966 roku podstawowe założenia tego programu prof. W. Kawa-lec sformułował w opracowaniu Niektóre problemy pracy GUS (GUS, Warszawa 1966). Zasadnicze tezy tego dokumentu przedstawił na posiedzeniu Naukowej Rady Staty-stycznej w lutym 1966 roku. W dokumencie tym W. Kawalec dokonał krytycznej oceny istniejącej sytuacji w polskiej statystyce, nie ukrywając trudności, z jakimi borykały się służby statystyczne. Sformułował jednocześnie najważniejsze kierunki rozwoju progra-mu badań, akcentując szczególnie potrzebę usprawnienia oraz maksymalnie możliwe-go przyspieszenia przez GUS udostępniania informacji, zarówno przeznaczonych dla społeczeństwa, jak i dla władz oraz instytucji kierujących życiem gospodarczym. Za niezbędny warunek pomyślnej realizacji proponowanych kierunków rozwoju pro-gramu badań W. Kawalec uznał pogłębienie prac metodologicznych oraz porządkowa-nie ewidencji i sprawozdawczości. Szczególne znaczeporządkowa-nie dla dalszego rozwoju staty-styki powinno mieć:
– opracowanie jednolitego systemu klasyfikacji gospodarczych, zapewniających zgod-ność podstawowych zasad grupowania badanych kategorii gospodarczych i społecz-nych. Klasyfikacje te powinny być stosowane w ewidencji przedsiębiorstw i zakładów, w ewidencji produktów i materiałów, towarów i obrotu towarowego, środków trwa-łych, stanowisk pracy itd.;
– zapewnienie jednolitych zasad grupowania jednostek gospodarczych opartych na powszechnym systemie numerów statystycznych, zgodnie z projektowanym syste-mem identyfikacji podmiotów (REGON);
– szersze stosowanie badań reprezentacyjnych, także w statystyce gospodarczej; – pogłębienie analiz statystycznych, wykorzystujących metody ekonometryczne,
bada-nia szeregów chronologicznych, związku cech itd.;
– wyposażenie ośrodka obliczeniowego GUS w elektroniczną maszynę cyfrową przy-stosowaną do przetwarzania masowych materiałów statystycznych oraz realizacji ob-liczeń matematyczno-ekonometrycznych, a także przygotowanie kadry specjalistów zapewniających efektywne wykorzystanie nowej techniki.
Należy zauważyć, że realizacja na przełomie lat 1960 i 1970 przedstawionych przez prof. W. Kawalca kierunków zmian w statystyce, chociaż wypracowanych w istnieją-cym wówczas systemie planowania i zarządzania, to dzięki zastosowaniu bardziej no-woczesnych metod projektowania systemu badań i opracowań statystycznych, w tym wykorzystaniu elektronicznych środków przetwarzania danych, znacznie ułatwiło prze-prowadzenie 20 lat później dalszych zasadniczych zmian w systemie statystyki. Zmian stosownych do wymagań nowego systemu społecznego, gospodarczego i polityczne-go, jaki ukształtował się w naszym kraju oraz do podjęcia współpracy międzynarodo-wej w ramach ONZ oraz Unii Europejskiej.
Duże zasługi dla statystyki wniósł prof. W. Kawalec w dziedzinie szkolenia kadr i popu-laryzacji statystyki. Z jego inicjatywy Główny Urząd Statystyczny wziął udział w two-rzeniu programów nauczania elementów statystyki w szkołach średnich. Urucho-miono w ówczesnej Szkole Głównej Planowania i Statystyki studium podyplomowe statystyki dla pracowników służb statystycznych. Ważną rolę odegrał i odgrywa, wy-budowany dzięki usilnym staraniom W. Kawalca, Ośrodek Szkolenia Kadr w Jachrance koło Warszawy.
Dzięki staraniom prezesa W. Kawalca, od lipca 1970 roku zaczęła ukazywać się co mie-siąc specjalna wkładka do tygodnika „Polityka” pt. „Statystyka i Polityka”, popularyzują-ca wyniki ważniejszych badań statystycznych. W roku 1969 ogłoszono po raz pierwszy konkurs na najlepsze prace magisterskie i doktorskie z dziedziny statystyki oraz zasto-sowań informatyki. W. Kawalcowi statystyka zawdzięcza także pierwsze skuteczne kroki zmierzające do wzmocnienia bazy lokalowej i technicznej. Dzięki jego staraniom odda-no do użytku odda-nowe budynki biurowe, zapewniające niezbędne warunki pracy pracow-nikom urzędów statystycznych w: Olsztynie, Bydgoszczy, Opolu, Wrocławiu, Kielcach, Białymstoku, a następnie w: Katowicach, Poznaniu, Koszalinie i Lublinie. Dzięki bezpo-średniemu zaangażowaniu W. Kawalca, mimo znacznych trudności dewizowych, GUS uzyskał środki na zakup pierwszego komputera, który został uruchomiony w Ośrodku Elektronicznym GUS w Warszawie w październiku 1967 roku.
Wiele uwagi W. Kawalec poświęcał sprawom zwiększenia aktywności polskich statysty-ków na arenie międzynarodowej. Po objęciu funkcji Prezesa GUS za jedno z ważnych zadań służb statystycznych uznał nawiązywanie i rozszerzanie kontaktów ze służbami statystycznymi krajów Wschodu i Zachodu w sprawach rozwoju metod statystycznych. Dotyczyło to przede wszystkim statystycznych porównań międzynarodowych podsta-wowych kategorii ekonomiczno-statystycznych, w tym zwłaszcza w dziedzinie
rachun-ków narodowych oraz spożycia i cen. Prezes W. Kawalec sam również inicjował wymianę doświadczeń ze służbami statystycznymi wielu krajów, poprzez udział w konferencjach naukowych i organizowanie bezpośredniej wymiany doświadczeń z wieloma krajami. Jego aktywność została doceniona przez Konferencję Statystyków Europejskich, powo-łaną w 1953 roku w charakterze regionalnego organu Europejskiej Komisji Gospodar-czej ONZ. Wyrazem tego uznania był wybór W. Kawalca na wiceprzewodniczącego KSE na dwie kolejne kadencje w latach 1970 i 1971.
Bardzo ważną rolę w rozwoju metodologii porównań ważniejszych wskaźników rozwo-ju krajów w skali międzynarodowej odegrał podległy Prezesowi GUS Zakład Badań Sta-tystyczno-Ekonomicznych GUS. W latach sześćdziesiątych z aktywnym udziałem zakła-du przeprowadzono szereg dwu- i wielostronnych porównań. Najpierw porównań tych dokonano między Polską, Czechosłowacją, Bułgarią i NRD, a następnie, po rozpoznaniu ogromnych trudności metodologicznych, na jakie napotkano w procesie pierwszych porównań oraz po zgromadzeniu niezbędnych doświadczeń, rozpoczęto porównania między Polską i Austrią, a w 1972 roku między Polską i Francją. Przeprowadzono także porównanie spożycia i cen między Warszawą i Paryżem. Dwa lata później przeprowa-dzono porównanie poziomu i struktury spożycia między Polską i Francją. Polska zgłosi-ła również uczestnictwo w wielostronnych porównaniach dochodu narodowego i jego elementów oraz siły nabywczej walut w ramach międzynarodowego projektu ICP ONZ. W wyniku udziału w pracach, w ramach tego projektu, uzyskano bardziej realną bazę porównawczą między Polską i krajami z gospodarką rynkową, w szczególności w od-niesieniu do szacowania poziomu produkcji i siły nabywczej złotego.
Ważną pozycją dokumentującą dorobek polskich statystyków na odcinku porównań rozwoju społeczno-gospodarczego Polski z innymi krajami europejskimi było wydanie przez GUS obszernej publikacji opracowanej w ZBSE, pt. Gospodarka Polski na tle
wy-branych krajów europejskich. Porównaniami objęto: Czechosłowację, Jugosławię, NRD
i Węgry oraz Austrię, Francję, NRF, Norwegię, Wielką Brytanię i Włochy, a w zakresie nie-których kategorii również Danię i Holandię.
W 1968 roku zorganizowano w Polsce seminarium poświęcone problemom bilansów gospodarki narodowej z udziałem 12 krajów europejskich i Kanady. Warto odnotować, że w seminarium tym uczestniczył między innymi znany statystyk brytyjski – prof. Ri-chard Stone. Kilka lat później (1984) został on laureatem Nagrody Nobla za wkład w roz-wój systemu rachunków narodowych, co przyczyniło się do istotnego wzbogacenia empirycznych metod analiz gospodarki.
W 1969 roku GUS z wydziałem statystyki Europejskiej Komisji Gospodarczej zorganizo-wał w Polsce seminarium na temat statystyki regionalnej. Temat ten, jak wspomniano, był szczególnie bliski zainteresowaniom naukowym prof. W. Kawalca. W seminarium uczestniczyło 82 przedstawicieli z 22 krajów.
W latach 1960 i 1970 GUS organizował także międzynarodowe seminaria, w których uczestniczyli przedstawiciele służb statystycznych krajów RWPG, poświęcone
specy-ficznym zadaniom służb statystycznych w warunkach planowania i zarządzania gospo-darką narodową w krajach RWPG oraz warunkom rozszerzenia zastosowania metody reprezentacyjnej w badaniach statystycznych.
Zwiększona aktywność pracowników GUS w społeczności statystyków za granicą przy-czyniła się nie tylko do popularyzacji polskiej statystyki na świecie, ale stworzyła także przesłanki do zorganizowania w Polsce drugiego w historii, a pierwszego po II wojnie światowej, kolejnego (40.) Światowego Kongresu Międzynarodowego Instytutu Staty-stycznego (MIS).
Pragnąc zaprezentować dorobek polskiej statystyki szerszemu gronu przedstawi-cieli statystyki światowej oraz popularyzacji statystyki w Polsce, prezes W. Kawalec w roku 1969 zwrócił się do Prezesa Rady Ministrów z prośbą o wyrażenie zgody na wystąpienie do władz MIS z propozycją zorganizowania 40. kongresu tej organiza-cji w Warszawie. Na tej podstawie, po uzyskaniu zgody premiera, prezes Kawalec na ręce Zgromadzenia Ogólnego MIS złożył zaproszenie Rządu Polskiego do odbycia 40. sesji w Warszawie. Zaproszenie to zostało potwierdzone w czasie następnej – 39. sesji w sierpniu 1973 roku w Wiedniu. Termin 40. sesji ustalono na 1–9 września 1975 roku.
Mimo ogromnego zaangażowania w praktyczną działalność służb statystycznych W. Kawalec nie zaniechał owocnej pracy naukowej. Obszarem jego szczególnych za-interesowań naukowych były zagadnienia statystyki regionalnej oraz dostosowania systemu informacji statystycznej do potrzeb programowania rozwoju regionalnego kraju. Tematyka ta znalazła wyraz w jego pracy doktorskiej oraz rozprawie habilitacyj-nej. Została ona znacznie pogłębiona w kolejnych latach, zwłaszcza po podjęciu pracy na stanowisku Prezesa GUS.
Zagadnieniom statystyki regionalnej W. Kawalec poświęcił kilka obszernych publika-cji książkowych, w tym zwłaszcza Wybrane problemy struktury przestrzennej przemysłu, Komitet Przestrzennego Zagospodarowania Kraju PAN, Warszawa 1970 oraz Statystyka
regionalna na tle systemu statystyki państwowej, PWE, Warszawa 1970. Ta ostatnia praca
została wydana również w języku rosyjskim w Moskwie w roku 1972 oraz w języku an-gielskim w Paryżu w 1974 roku.
Swoje szczególne zainteresowania zagadnieniami regionalnymi W. Kawalec realizował również w praktyce poprzez rozwój publikacji GUS w układach regionalnych. Inicjował także rozwój publikacji wydawanych przez terenowe organy statystyczne na użytek władz i prasy terenowej. Ważniejsze problemy statystyki, podstawowe kierunki badań i opracowań oraz problemy powstające w toku realizacji bieżących zadań służb staty-stycznych prof. W. Kawalec omawiał w artykułach publikowanych na łamach „Wiado-mości Statystycznych”, między innymi w numerach: 2 i 8/1966, 6/1967, 1 i 5/1968 oraz 1/1969.
Źródła
Główny Urząd Statystyczny 1918–1993, 75 lat GUS, 200 lat statystyki polskiej. GUS, War-szawa 1993.
Gospodarka Polski na tle wybranych krajów europejskich. GUS, Warszawa 1971.
Krzecz-kowska E., Udział Polski w międzynarodowych porównaniach podstawowych kategorii
ekonomicznych.
Wiadomości Statystyczne 1975, nr 8.
Walczak T., Sesje Międzynarodowego Instytutu Statystycznego w latach 1929 i 1975 w
War-szawie.
Wiadomości Statystyczne 2008, nr 5.
Słownik bibliograficzny statystyków polskich. GUS, PTS, Warszawa 1998.
Mieczysław Kędelski urodził się 5 kwietnia 1946 roku w Gnieźnie, a zmarł 5 lipca 1998 roku w Poznaniu. Okoliczności jego śmierci były zadziwiająco podobne do tych, w ja-kich zmarł w roku 1977 jego mistrz oraz promotor pracy magisterskiej i doktorskiej – prof. Stanisław Borowski. Obaj zmarli w pierwszej dekadzie lipca w czasie nabożeństwa w kościele.
Z Akademią Ekonomiczną Mieczysław Kędelski był związany przez ponad 30 lat. Tu-taj, kiedy jeszcze nosiła nazwę Wyższej Szkoły Ekonomicznej, studiował w latach 1965–1969, otrzymał tytuł magistra ekonomii (1969) oraz odbywał studia doktoranc-kie (1970–1971). W 1971 roku uzyskał stopień doktora nauk ekonomicznych i podjął pracę w charakterze pracownika naukowo-dydaktycznego. Kolejno zajmował stano-wiska: starszego asystenta (1971–1973), adiunkta (1973–1983), docenta (1983–1991) oraz profesora nadzwyczajnego (od 1991 roku). Mieczysław Kędelski habilitował się w Akademii Ekonomicznej w Krakowie w roku 1983, a tytuł naukowy profesora uzyskał w 1993 roku. W 1997 roku został zatrudniony na stanowisku profesora zwyczajnego w Katedrze Statystyki.
Dorobek naukowy Mieczysława Kędelskiego obejmuje ponad 140 pozycji opublikowa-nych, w tym 9 współautorskich, a także 73 inne opracowania, niepublikowane projekty i prace w ramach problemów węzłowych i grantów naukowych.
Ewolucję zainteresowań badawczych Mieczysława Kędelskiego można ująć w trzech etapach. Pierwszy etap obejmuje okres przygotowywania pracy magisterskiej i roz-prawy doktorskiej. W tym czasie M. Kędelski podjął się opracowania metod analizy relacji cen wolnorynkowych w czasie i przestrzeni. Opublikował kilka znaczących ar-tykułów, a ukoronowaniem tego okresu badań jest monografia pt. Statystyczne
me-tody badania relacji cen na przykładzie cen wysoce elastycznych, PWN, Warszawa 1974,