bardziej zasadniczych pytań: jak się uzasadnia poglądy naukowe, jak można rozstrzygnąć spory między niezgodnymi teoriami, jaką rolę w nauce odgrywa doświadczenie, a jaką rozumowanie – i ostatecznie do pytania: co to jest nauka i jak się ją uprawia? Tego rodzaju pytania skłoniły mnie do podjęcia studiów z zakresu metodologii nauk [...]. Zdecydowałem się więc na podjęcie drugich studiów na Wydziale Humanistycznym, a następnie Filozoficzno-Historycznym Uniwersytetu Po-znańskiego.
W 1957 roku Zbigniew Czerwiński na podstawie rozprawy Zagadnienie prawomocności
indukcji w ujęciu probabilistycznym otrzymuje stopień naukowy doktora filozofii
(promo-tor prof. K. Ajdukiewicz). W roku akademickim 1958/59 odbywa roczne studia specjali-styczne na Uniwersytecie Harvarda w USA (u prof. W. Leontiefa). Stopień doktora habi-litowanego nauk ekonomicznych otrzymuje na Wydziale Ekonomicznym Uniwersytetu Warszawskiego w roku 1963, na podstawie pracy Problematyka planowania cen w ujęciu
matematycznym. Profesorem nadzwyczajnym (wówczas jednocześnie tytularnym)
zo-staje w roku 1973, a zwyczajnym – w 1977 roku. Na Uniwersytecie im. Adama Mickiewi-cza pracuje w latach 1949–1961, początkowo w Katedrze Nauk Ekonomicznych, później w Katedrze Logiki i Metodologii Nauk.
Od 1961 roku do ostatnich dni, to jest przez prawie 50 lat swojego niezwykle pracowitego życia, profesor związany był z obecnym Uniwersytetem Ekonomicznym (wcześniej Wyż-szą Szkołą Ekonomiczną i Akademią Ekonomiczną) w Poznaniu. Początkowo pracował w Katedrze Planowania, następnie w stworzonym przez siebie Zakładzie Ekonometrii, włączonym do Instytutu Cybernetyki Ekonomicznej, którym kierował nieprzerwanie od 1978 roku aż do przejścia na emeryturę. Prowadzony przez profesora w latach 1965–1991 Zakład Ekonometrii dał początek trzem katedrom zlokalizowanym obecnie na Wydziale Informatyki i Gospodarki Elektronicznej – Badań Operacyjnych, Ekonometrii i Ekonomii Matematycznej.
Profesor jest autorem 11 książek, ponad 100 artykułów naukowych oraz tłumaczeń wielu monografii i podręczników akademickich, głównie z języka angielskiego. Jego aktyw-ność zawodowa przypadła na lata początkowego rozkwitu zastosowań metod matema-tycznych w ekonomii na świecie. W Polsce był prekursorem badań nad matematyczną teorią optymalizacji gospodarczej. Zainicjował również dynamiczny rozwój polskiej eko-nomii matematycznej. Wspólnie z przyjaciółmi – prof. Z. Hellwigiem z Wrocławia, prof. Z. Pawłowskim z Katowic oraz prof. W. Welfe z Łodzi – stworzył polską ekonometrię. Mniej interesowały go jednak techniki ekonometryczne (które znał doskonale), bardziej zaś metodologia ekonometrii. W zakresie podstaw metodologicznych badań ekonometrycz-nych, dzięki wszechstronnemu wykształceniu i wrodzonemu talentowi, profesor był, jest i będzie dla nas niedościgłym wzorem, a jego publikacje stanowiły i ciągle stanowią bo-gate źródło twórczych inspiracji naukowych.
Praca Problematyka planowania cen w ujęciu matematycznym (PTPN, „Prace Komisji Nauk Społecznych” 1963, t. 12) była dziełem pionierskim, które zapoczątkowało w Polsce ba-dania z zakresu ekonomii matematycznej. Artykuł profesora Stopa inwestycji a
światowy-mi zrębaświatowy-mi teorii sterowania optymalnego i zainicjował w Polsce zastosowanie tego aparatu matematycznego w teorii wzrostu gospodarczego. Naturalnym rozwinięciem wymienionego nurtu badawczego była kolejna pionierska praca Podstawy
matematycz-nych modeli wzrostu gospodarczego (PWE, 1973), która utrwaliła pozycję profesora jako
niekwestionowanego lidera polskiej matematycznej teorii wzrostu. Do prac z ekono-metrii (sensu stricto), w których dominują zagadnienia metodologiczne, można zaliczyć artykuły: O interpretacji równań ekonometrycznych („Przegląd Statystyczny” 1966, nr 3),
Prognoza, plan, prawdopodobieństwo („Ekonomista” 1975, nr 1) czy O różnych koncep-cjach regresji („Przegląd Statystyczny” 1980, nr 3–4). Podobny charakter ma opracowana
przez profesora i wielokrotnie cytowana pierwsza część książki Prognozowanie
ekono-metryczne. Podstawy i metody (PWE, 1980). Autorem części drugiej jest prof. Bogusław
Guzik, uczeń profesora.
Ta twórcza cecha temperamentu badawczego profesora przejawia się również w jego zainteresowaniach dziedziną optymalizacji decyzji ekonomicznych, należącą do badań operacyjnych. Profesor jest autorem pierwszego w Polsce, oryginalnego podręcznika z programowania liniowego Wstęp do teorii programowania liniowego z elementami
al-gebry wyższej (PWN, 1961), w którym obok warstwy formalnej (metodycznej) zwraca
uwagę na interpretację ekonomiczną rozwiązań. Naturalną konsekwencją tego nurtu badań są prace związane z wyznaczaniem układu cen w ujęciu teorii dualności progra-mowania liniowego. Ma to wyraz między innymi w takich pracach, jak Programy liniowe
a ceny („Ekonomista” 1964, nr 3) oraz A Mathematical Model of Optimal Price System in Centraly Planned Economy („Colloquia Matematica Societatis Janos Bolyai”, 1974).
Niejako równoległym kierunkiem zainteresowań prof. Zbigniewa Czerwińskiego są problemy wykorzystania aparatu formalnego matematyki dyskretnej oraz progra-mowania matematycznego do modelowania i algorytmizacji złożonych zadań or-ganizacyjnych (przedsięwzięć): Sieci pert a programowanie liniowe („Przegląd Staty-styczny” 1967, nr 4, wspólnie z E. Ignasiakiem), O sposobie budowy sieci opisujących
przedsięwzięcie („Organizacja i Kierowanie” 1977, nr 2, wspólnie z W. Jurkiem i W.
Śledziń-skim) czy udział autorski i redakcja naukowa książki Optymalna organizacja złożonych
działań (PWE, 1983, praca zbiorowa, autorzy: W. Borucki, Z. Czerwiński, Z. Rzemykowski
i W. Sikora). Publikacja ta nadal jest inspiracją do rozwoju sztuki wspomagania decyzji menedżerskich.
Rzadko spotykana umiejętność syntezy wszystkich nurtów badawczych zastosowań metod statystyczno-matematycznych w ekonomii znalazła wyraz w powszechnie znanej pracy profesora pt. Matematyka na usługach ekonomii (PWN, sześć wydań w latach 1969– 1987), najwybitniejszej w Polsce i jednej z nielicznych na świecie prac metodologicznych, integrującej wszystkie kierunki nurtu ilościowego w ekonomii.
Taki całościowy charakter mają też książki: Modelowanie i planowanie gospodarki
narodo-wej (PWN, 1982, wspólnie z: B. Guzikiem, W. Jurkiem, E. Pankiem i in.), Matematyczne mo-delowanie procesów ekonomicznych (PWN, 1982) czy Ekonometria – nadzieje, osiągnięcia, niedostatki (PWN, 1987, wspólnie z W. Maciejewskim, A. Smolukiem i K. Zadorą).
O niespożytej energii i pasji twórczej profesora dobitnie świadczy jego książka
Dylematy ekonomiczne (PWE, 1992), za którą w 1993 roku otrzymał Nagrodę PTE
im. E. Lipińskiego. Jest to zbiór kilkunastu esejów poświęconych fundamentalnym problemom nurtującym zarówno teoretyków ekonomii, jak i praktyków gospodar-czych, których to problemów zadowalającego rozwiązania dotąd nie znaleziono. Jedynie uczony tego formatu, o tak rozległej wiedzy i tak gruntownym przygoto-waniu profesjonalnym, jak profesor Zbigniew Czerwiński mógł podjąć się napisa-nia książki nie o tym, co w nauce rozstrzygnięte, wiadome i niebudzące wątpliwo-ści, lecz o problemach nierozwiązanych, kontrowersyjnych, co do których zdania specjalistów są tak podzielone, że nie można odwoływać się do communis opinio
doctorum. Książka została wyróżniona również Nagrodą Prezesa Rady Ministrów
w roku 1994.
Kolejne dzieło profesora Moje zmagania z ekonomią (Wydawnictwo AEP, 2002) ob-razuje doskonale talent, wszechstronność zainteresowań naukowych profesora oraz jego drogę życiową w nauce – od logiki poprzez badania operacyjne, ekonomię ma-tematyczną, ekonometrię aż do filozofii.
Profesor wykładał: na Uniwersytecie Poznańskim, w Akademii Ekonomicznej w Po-znaniu i Katowicach, na Uniwersytecie w Lund, w Instytucie Inżynieryjno-Ekonomicz-nym w Charkowie, na Uniwersytecie w Glasgow, na Uniwersytecie w Aix-en-Provence, na Uniwersytecie w Tsukuba (Japonia) oraz na Uniwersytecie w Tizi-Ouzou (Algieria). Prowadził wykłady między innymi z: ekonometrii, badań operacyjnych, matematycz-nych modeli wzrostu gospodarczego, statystyki matematycznej, logiki i metodologii nauk ekonomicznych. Jego charyzma naukowa, dociekliwość i twórcza aktywność – połączone z głęboką wrażliwością na etykę zawodu nauczyciela akademickie-go – sprawiały, że zawsze był otaczany szczególnym szacunkiem i darzony wielkim zaufaniem. W publicznych dyskusjach na tematy: społeczne, gospodarcze, edukacji czy szkolnictwa wyższego potrafił rzeczowo, a gdzie było trzeba – krytycznie anali-zować wydarzenia, zachowując przy tym zawsze umiar, bezstronność i niezależność poglądów. Od początku aktywnie uczestniczył w działalności opozycyjnego wobec ówczesnej władzy ruchu „Solidarność”. Kierował pracami zespołu przygotowującego pierwszy po zmianie ustroju, w pełni demokratyczny statut Akademii Ekonomicznej w Poznaniu.
Na podkreślenie zasługuje duża aktywność profesora w pracach czasopism nauko-wych: „Studia Logica”, „Przeglądu Statystycznego” (redaktor naukowy w latach 1981– 1993), „Ekonomisty” oraz „Ruchu Prawnego, Ekonomicznego i Socjologicznego”. Profesor przez wiele lat był także członkiem: Centralnej Komisji ds. Tytułu Naukowe-go i Stopni Naukowych, Komitetu Statystyki i Ekonometrii PAN, Komitetu Nauk Eko-nomicznych PAN, Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk oraz Polskiego Towa-rzystwa Ekonomicznego. Jest promotorem siedemnastu ukończonych przewodów doktorskich. Z grona jego bezpośrednich uczniów ośmiu uzyskało stopień doktora habilitowanego, a czterech tytuł – naukowy profesora.
Profesor zawsze uczył szacunku dla niezależności poglądów naukowych i umiłowania prawdy. Praca naukowa i dydaktyczna były sensem jego życia. Miał wrodzone poczu-cie taktu i życzliwości, był bardzo tolerancyjny, umiał poczu-cierpliwie i uważnie wsłuchiwać się w odmienną argumentację. Skromność profesora dorównywała jego wielkości. Unikał „wielkich spektakli”, tłumów i taniego poklasku. Odznaczał się wyjątkową zdol-nością jasnego, logicznego i obiektywnego formułowania problemów naukowych, dzięki czemu zawsze w sposób niezwykle rzeczowy, a zarazem kulturalny potrafił bro-nić swoich poglądów. W dyskusji nigdy nie kierował się interesem własnym. W nauce za cel nadrzędny bezwzględnie uznawał poszukiwanie prawdy. Wysoko cenił prak-tyczne znaczenie osiągnięć nauki.
Istotą poznania naukowego, metodologią badań naukowych, znaczeniem postępu w nauce interesował się przez całe życie. Oto niektóre jego publikacje na ten temat:
W sprawie walki z nominalizmem („Myśl Filozoficzna” 1956, t. 24, nr 4), Zagadnienie „całości” („Zeszyty Problemowe Nauki Polskiej” 1956, t. 12), O pojęciu wnioskowania dedukcyjnego („Studia Filozoficzne” 1960, 4 (19)), O pojęciu przyczyny i kanonach Milla
(„Studia Logica” 1960, t. 9), O stosunku wnioskowania statystycznego do dedukcji i
in-dukcji matematycznej (w: Zagadnienia teorii nauki, PWN, Warszawa 1966), Cybernetyka a ekonomia na marginesie książki Oskara Langego, Wstęp do cybernetyki ekonomicznej
(„Roczniki Ekonomiczne” 1966/67, t. 19), Osiągnięcia i kierunki rozwoju ekonometrii („Biblioteka Wiadomości Statystycznych” 1973, t. 21), Nauka, modele
ekonometrycz-ne, prawda i prawdopodobieństwo (w: Przestrzenno-czasowe modelowanie i progno-zowanie zjawisk gospodarczych, KSiE PAN i AE w Krakowie, Kraków 1995), Statystyka a prawda („Biblioteka Wiadomości Statystycznych” 1995, t. 44), Czy ekonomia jest na-uką? („Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1996, z. 1), Informatyka a nauka ekonomii („Informan” 1999, nr 4), Nauka ekonomii pół wieku temu i dziś (wykład wy-głoszony z okazji uroczystej inauguracji roku akademickiego 2007/08 w AEP, w: Kapitał ludzki i wiedza w gospodarce. Wyzwania XXI wieku, Wydawnictwo AEP, Poznań 2007).
W kierowanym przez profesora przez ponad 25 lat Zakładzie Ekonometrii czwartkowe popołudnia zawsze były uświęconym czasem seminariów naukowych. Godziny po-południowe były wybierane świadomie, gdyż seminaria kończyły się czasami w póź-nych godzinach wieczorpóź-nych. Wielu moich przyjaciół i starszych współpracowników z wypiekami na twarzy wspomina je do dnia dzisiejszego. Ten dobry zwyczaj przejęli uczniowie profesora i mimo upływu czasu również obecnie czwartki są dniami semi-nariów naukowych Katedry Ekonomii Matematycznej. W pracach tej katedry – także po przejściu na emeryturę – profesor uczestniczył aktywnie do ostatnich dni swojego niezwykle twórczego, pięknego życia.
Za zasługi dydaktyczne i naukowe profesor był odznaczony Medalem Komisji Eduka-cji Narodowej, Krzyżem Komandorskim i Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.
Sięgając pamięcią wstecz, zawsze widzę w gabinecie profesora sentencje trzech wielkich ludzi:
poety K. I. Gałczyńskiego:
Nie wolno używać takich słów jak: zagadnienie i koncepcja. Trzeba pracować...
filozofa prof. T. Kotarbińskiego:
Człecze! Przez żywot cały, od koleb do siwizn, Szanuj względność w ocenach, alias – relatywizm... Oślej natury nie lżę, choć w jej wzgardzie wzrosłem, Dobrze, gdy osłem osioł, źle, gdy poseł osłem...
oraz szczególnie mu bliskiego matematyka i filozofa R. Kartezjusza:
Le premier (précept) était...
dene comprendre rien de plus en mes jugements,
que ce qui se présenterait si clairement et si distinctement á mon ésprit, que je n’eusse aucune occasion de la mettre en doute...
(Rene Descartes Discours, Discours de la Méthode, II, 7)
Zasady te przyświecały profesorowi przez całe życie, doskonale charakteryzując jego temperament, pasję, skromność i rzetelność badawczą. Służąc własnym przykładem za-szczepił je również swoim uczniom.
Regina C. Elandt urodziła się 22 listopada 1918 roku w Nowogrodzie – „pięknej miejsco-wości położonej na wzgórzu nad rzekami Narwią i wpadającą do niej Pisą” (wg jej słów). Gimnazjum kończyła w Łomży. Zawsze lubiła matematykę, w szkole podsta wowej owe „rachunki”. Wręcz „pokochała” matematykę w gimnazjum, „gdy zaczęła się algebra, potem funkcje”. Zdecydowanie wybrała matematykę jako przedmiot swo ich studiów, rozpoczę-tych w roku 1937 na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie, Wydziale Matematyczno--Przyrodniczym. Na Wydziale tym wykładali tacy wybitni ma tematycy, jak: S. Kempisty, M. Krzyżański, J. Marcinkiewicz i A. Zygmund. Nawiązu jąc do tego okresu swego życia, wspo-minała swoich nauczycieli i profesorów, pisząc:
Chciałabym [...] uczcić imiona i złożyć hołd moim nieżyjącym już nauczycielom i profesorom, którym zawdzięczam moją wiedzę [...]. Mojej nauczycielce matematyki w gimnazjum – pani Kędzierskiej, która nauczyła mnie organizacji myślenia w roz wiązywaniu problemów matematycznych; profeso-rom z Uniwersytetu Wileńskiego: prof. A. Zygmundowi, który umiał zafascynować mnie wykłada-mi z rachunku różnicz kowego i całkowego; doc. J. Marcinkiewiczowi, który zachwycał nas swoim nie zwykłym talentem matematycznym [W wieku lat 29 został mianowany profesorem, ale już nie doczekał tego zaszczytu – ciało jego gryzie ziemia Katynia.]; prof. K. Jantzenowi, który kierował mo-imi studiami i zainteresował mnie meteorologią. Po wojnie do statystyki wprowadził mnie prof. S. Barbacki. On też nauczył mnie podstaw genetyki mendlowskiej.
Wybuch wojny i zamknięcie Uniwersytetu Stefana Batorego w 1939 roku przerwały jej studia. Kończyła je po wojnie w Poznaniu na Uniwersytecie Poznańskim (obecnie Uniwer-sytecie im. Adama Mickiewicza), uzyskując w roku 1946 stopień magistra filo zofii w za-kresie matematyki (na podstawie pracy Całka Fouriera, wykonanej pod kie runkiem prof. Władysława Orlicza). Od początku swych studiów interesowała się zastosowaniami ma-tematyki. Już na drugim roku studiów w Wilnie rozpoczęła pracę w Katedrze Meteorolo-gii Uniwersytetu Stefana Batorego u prof. Kazimierza Jantzena, astronoma i matematyka