Dane wykorzystane w badaniu pochodzą z trzeciego badania jakości życia w Europie (European Quality of Life Survey) przeprowadzonego między wrześ-niem 2011 roku i początkiem lutego 2012 roku.
41J. Czapiński, t. Panek, Diagnoza społeczna 2013…
42CBOS, Postawy prokreacyjne kobiet, Warszawa 2013.
tabela 2. Konflikt praca zawodowa–rodzina. Dostosowanie czasu pracy do wykonywania obowiązków rodzinnych w Polsce
Godziny pracy pozwalają na wypełnianie obowiązków
rodzinnych i społecznych N
Tak, bardzo
dobrze dobrzeRaczej Niezbytdobrze pozwalająNie
Mężczyźni 552 17,9% 57,2% 16,4% 8,5%
Kobiety 462 21,2% 57,8% 16,7% 4,3%
Ogółem 1014 19,4% 57,5% 16,6% 6,6%
Niemal czterech na pięciu Polaków (77%) deklaruje, że godziny pracy po-zwalają mu na wypełnianie obowiązków rodzinnych i pozazawodowych. Należy jednak podkreślić, że sformułowanie pytania w EQLS nie pozwala stwierdzić, czy chodzi o liczbę godzin pracy, czy też o moment rozpoczynania i kończenia pracy zawodowej. Jeżeli jednak zestawimy odpowiedzi na pytanie dotyczące konfliktu czasu (tab. 2) ze średnią liczbą godzin spędzanych na wykonywaniu pracy zawo-dowej, możemy wnioskować, że to właśnie liczba godzin pracy zawodowej jest winna odczuwanemu konfliktowi. Osoby, które deklarują, że godziny pracy „bar-dzo dobrze” pozwalają na godzenie pracy z obowiązkami rodzinnymi, spędzają w pracy średnio 39,8 godziny tygodniowo. Dla porównania badani, którzy na to samo pytanie odpowiedzieli „niezbyt dobrze”, spędzali w pracy średnio 46,3 go-dziny tygodniowo, z kolei osoby odpowiadające „nie pozwalają”, pracowały śred-nio 49,1 godziny tygodśred-niowo.
Spoglądając na różnice między płciami, zauważamy, że konflikt praca
zawo-dowa–rodzina nieco częściej odczuwają mężczyźni; niemal co dziesiąty z nich
deklaruje, że godziny pracy nie pozwalają mu na wypełnianie ról rodzinnych i spo-łecznych, i jest to wynik dwa razy większy niż w przypadku kobiet. takie ustalenia są zgodne z tym, o czym pisaliśmy wcześniej – mężczyźni w Polsce pracują za wy-nagrodzeniem większą liczbę godzin niż kobiety, a ponadto, w porównaniu z męż-czyznami z innych krajów, pracują relatywnie dużo. Również w badanej grupie mężczyźni spędzają więcej czasu niż kobiety na wykonywaniu pracy zawodowej, średnio 44,3 godziny tygodniowo, podczas gdy średnia dla kobiet to 40,7 godziny.
Z danych przedstawionych w tabeli 3 wynika, że konflikt czasu wynikający
z ilości czasu przeznaczanego na pracę zawodową kilka razy w miesiącu lub częściej dotyka niemal połowy pracujących zawodowo Polaków. takie
usta-lenia idą w parze z danymi prezentowanymi w tabeli 1 wskazującymi, że zarówno Polki, jak i Polacy spędzają na wykonywaniu pracy zawodowej dużą liczbę godzin w ciągu tygodnia. Osoby kilka razy w tygodniu doświadczające braku czasu na wykonywanie obowiązków rodzinnych pracują średnio 48,8 godziny tygod-niowo. Podczas gdy osoby, które nigdy nie mają takich doświadczeń, spędzają w pracy średnio 40,4 godziny na tydzień.
Doświadczanie konfliktu czasu praca – rodzina idzie zwykle w parze z do-świadczaniem konfliktu zmęczenia. Dziewięć na dziesięć osób, które
stwier-dziły, że kilka razy w tygodniu z powodu zbyt dużej ilości godzin pracy nie może w pełni wypełniać ról rodzinnych, równie często przychodzi z pracy zbyt zmę-czona, by wypełnić domowe obowiązki.
Zbyt duża ilość czasu spędzanego na wykonywaniu pracy zawodowej utrudniała wypełnianie obowiązków rodzinnych N Kilka razy w tygod-niu Kilka razy w mie-siącu Kilka razy w roku Rzadko Nigdy Mężczyźni 552 13,8% 33,2% 18,8% 14,9% 19,4% Kobiety 462 10,4% 33,1% 22,9% 12,6% 21,0% Ogółem 1014 12,2% 33,1% 20,7% 13,8% 20,1% Było mi trudno skoncentrować się na pracy z powodu obowiązków rodzinnych N Kilka razy w tygod-niu Kilka razy w mie-siącu Kilka razy
w roku Rzadko Nigdy
Mężczyźni 553 4,7% 20,4% 19,2% 17,2% 38,5%
Kobiety 460 5,4% 22,2% 22,6% 20,2% 29,6%
Ogółem 1013 5,1% 21,2% 20,7% 18,7% 34,4%
tabela 4. Konflikt rodzina – praca. Wykonywanie obowiązków rodzinnych jako prze-szkoda dla wykonywania pracy zawodowej
tabela 3. Konflikt czasu praca – rodzina. Ilość czasu spędzanego na wykonywaniu pracy zawodowej jako przeszkoda do wypełniania ról rodzinnych
O ile zbyt duża liczba godzin pracy zawodowej nieco częściej powoduje kon-flikt praca – rodzina u mężczyzn, o tyle kobiety w Polsce relatywnie częściej niż
mężczyźni wskazują na rodzinę jako przeszkodę w wykonywaniu pracy za-wodowej (tab. 4).
zakończenie
Wyniki analizy danych i badań literaturowych wskazują, że:
(1) Polacy doświadczają konfliktu praca – rodzina z powodu dużej ilości czasu przeznaczanego na pracę;
(2) w Polsce mężczyźni częściej niż kobiety doświadczają konfliktu czasu praca – rodzina; innymi słowy z powodu długich godzin pracy brakuje im czasu na wykonywanie zadań rodzinnych;
(3) konfliktowi czasu praca – rodzina zwykle towarzyszy konflikt zmęczenia. A zatem nie tylko brak czasu, ale i zmęczenie przeszkadza osobom pracującym dużą liczbę godzin tygodniowo w wypełnianiu ról rodzinnych;
(4) kobiety w Polsce częściej niż mężczyźni deklarują, że obowiązki rodzinne przeszkadzają im w koncentrowaniu się na wykonywaniu pracy zawodowej;
(5) warunki makroekonomiczne – różnice w poziomie wynagrodzenia kobiet i mężczyzn w Polsce mogą sprzyjać czasowej specjalizacji w gospodarstwach domowych.
Z jednej strony porównania z innymi krajami pozwalają oczekiwać, że w przyszłości konflikt praca – rodzina straci na swej intensywności i będzie doty-czył mniejszej liczby osób. Należałoby się bowiem spodziewać, że spadnie zaan-gażowanie Polaków, a przede wszystkim Polek, w wykonywanie pracy płatnej (np. poprzez większe upowszechnienie zatrudnienia w niepełnym wymiarze czasu pracy), jak i pracy niepłatnej, której Polacy wykonują relatywnie dużo. Z drugiej strony w wielu krajach obserwuje się zwiększanie liczby godzin przeznaczanych na pracę zawodową wśród osób o najlepszej pozycji na rynku pracy. Możliwe zatem, że osoby chcące zająć taką pozycję będą konkurowały ze sobą m.in. zwięk-szaniem ilości czasu spędzanego w miejscu pracy, a to z kolei będzie skutkowało negatywnymi konsekwencjami dla WFB.
Bibliografia
Backett-Milburn K. i wsp., Family comes first or open all hours?: How low paid women
working in food retailing manage webs of obligation at home and work, „the
Sociological Review” 2008, 56(3).
Becker G.S., A Treatise on the Family, MA, harvard University Press 1981.
Bianchi S.M. i wsp., Is anyone doing the housework? Trends in the Gender Division of
Household Labor, „Social Forces” 2000, 79(1).
Brough P. i wsp., The ability of work – life balance policies to influence key
social/organ-isational issues, „Asia Pacific Journal of human Resources” 2008, 46(3).
Bulger C.A., Fisher G.G., Work and Quality of Life, [w:] Work and Quality of Life: Ethical
Practices in Organizations, International Handbooks of Quality-of-Life, red. N.P. Reilly,
M.J. Sirgy, C.A. Gorman, Springer Netherlands, Dordrecht 2012. CBOS, Postawy prokreacyjne kobiet, Warszawa 2013.
Clark S.C., Work/Family Border Theory: A New Theory of Work/Family Balance, „human Relations” 2000, 53(6).
Czapiński J., Panek t., Diagnoza społeczna 2013: warunki i jakość życia Polaków, „Quar-terly of University of Finance and Management in Warsaw” 2013, 7 (special issue).
Eurofund, Family life and work. Second European Quality of Life Survey, European Foun-dation for the Improvement of Living and Working Conditions, 2010.
Frone M.R., Work – family Balance, [w:] Handbook of Occupational Health Psychology, red. J.C. Quick, L.E. tetrick, American Psychological Association, Washington 2002, s. 143-162.
Fuwa M., Macro-level gender inequality and the division of household labor in 22
coun-tries, „American Sociological Review” 2004, 69(6).
Gershuny J., Busyness as the badge of honor for the new superordinate working class, „Social Research: An International Quarterly” 2005, 72(2).
Gershuny J., Increasing Paid Work Time? A New Puzzle for Multinational Time-diary
Research, „Social Indicators Research” 2011, 101(2).
Gershuny J., Robinson J., Historical changes in the household division of labor, „Demog-raphy” 1988.
Greenhaus J.h., Beutell N.J., Sources of Conflict between Work and Family Roles, „the Academy of Management Review” 1985, 10(1).
Greenhaus J.h., Collins K.M., Shaw J.D., The relation between work – family balance and
quality of life, „Journal of Vocational Behavior” 2003, 63(3).
GUS, Kobiety i mężczyźni na rynku pracy, Warszawa 2012.
hakim C., Key Issues in Women’s Work (2 ed.), Glasshouse Press, London 2004. hakim C., Work – Lifestyle Choices in the 21st Century. Preference Theory, Oxford
Uni-versity Press, Oxford 2000.
hochschild A.R., Machung A., The Second Shift 2nd ed., Penguin Books, New york 2003. Knecht M.K. i wsp., Persistent work – life conflict and health satisfaction – a representative
longitudinal study in Switzerland, „BMC public health” 2011, 11.
Lewis J., Work – Family Balance, Gender and Policy, Edward Elgar, Cheltenham 2009. Michoń P., Niepłatna praca matek z perspektywy ekonomicznej. Konsekwencje dla polityki
państwa, [w:] Praca w perspektywie ekonomicznej, red. h. Januszek, Wyd. Akademii
Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2006.
Michoń P., Praca matek w polityce krajów Unii Europejskiej, Wyd. Akademii Ekonomicz-nej w Poznaniu, Poznań 2008.
Michoń P., Woda czy diament, opieka nad dzieckiem w koncepcji obywatelstwa
społecz-nego, [w:] J. Sikora, D. Walczak-Duraj, Praca w perspektywie humanistycznej,
Aka-demia Ekonomiczna w Poznaniu, Szkoła Wyższa im. Pawła Włodkowica w Płocku, Poznań-Płock 2008.
Miranda V., Cooking, caring and volunteering: Unpaid work around the world, „OECD Social, Employment and Migration Working Papers” 2011 (116). Available at: http://dx.doi.org/10.1787/5kghrjm8s142-en (dostęp: 10.04.2014).
Nomaguchi, K., Change in Work – Family Conflict Among Employed Parents Between
1977 and 1997, „Journal of Marriage and Family” 2009, 71 (February).
OECD, Caring and Sharing, [w:] OECD Factbook 2013: Economic, Environmental and
Social Statistics, OECD Publishing, 2013.
OECD, Cooking and Caring, Building and Repairing: Unpaid Work around the World, [w:] Society at a Glance: OECD Social Indicators, OECD Publishing. Available at: http://dx.doi.org/10.1787/soc_glance-2011-3-en, 2011.
OECD, How’s life. Measuring Well-Being, OECD Publishing. Available at: http://scholar. google.com/scholar?hl=en&btnG=Search&q=intitle:hOW’S+life#2, 2011 (dostęp: 08.04.2014).
Voydanoff, P., The effects of work demands and resources on work-to-family conflict and
facilitation, „Journal of Marriage and Family” 2004, 66(2).
Bazy danych
Eurostat, Average number of usual weekly hours of work in main job, by sex, professional status, full-time/part-time and economic activity (from 2008 onwards, NACE Rev. 2) – hours, http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/ (dostęp: 11.04.2014).
Eurostat, Gender Pay Gap in unadjusted form, http://eeurostat.ec.europa.eu/tgm/ta ble.do? -tab =-table&init=1&plugin=1&language=en&pcode=tsdsc340 (dostęp: 15.04.2014). OECD, Better Life Index, Poland, http://www.oecdbetterlifeindex.org/countries/poland/
(dostęp: 04.04.2014).