Praca i jej szczególne znaczenie w hierarchii wartości są akcentowane zarówno w podejmowanych analizach badań autorskich, jak i danych pozyskiwanych przez ośrodki zajmujące się ogólnopolskimi badaniami opinii społecznej. Źródła te wskazują jednak, że jeszcze do niedawna wiodąca rola pracy odsuwa się na rzecz innych wartości, w tym głównie rodziny18.
W ramach przeprowadzonych przez autorki w styczniu 2013 roku badań son-dażowych, dotyczących problematyki równowagi praca – życie analizowano mię-dzy innymi wątek wartościowania pracy i jego wpływ(u) na kształtowanie WLB. Podjęte badanie zostało oparte na losowym doborze próby i stanowiło wstęp do opracowania szerszych eksploracji w zakresie tematyki równowagi praca – życie. Badaniami ankietowymi objęto 875 osób aktywnych zawodowo z województw: śląskiego, małopolskiego, łódzkiego i mazowieckiego, pracujących w firmach produkcyjnych, handlowych i usługowych o różnej wielkości (tab. 1). Pozyskane dane zostały poddane analizie statystycznej z wykorzystaniem programu Stati-stica 9,0. Opisywane w tekście zależności opierają się na wskaźnikach korelacji liniowej istotnych statystycznie na poziomie p<0,05.
15R. Snir, I. harpaz, Work – leisure Relations. Leisure Orientation And The Meaning Of Work, „Journal of Leisure Research” 2002, 34, s. 178-202.
16A. Wrześniewski, J.E. Dulton, G. Debebe, Interpersonal Sensmaking And The Meaning Of
Work, „Research in Organizational Behavior” 2003, 25, s. 93-135.
17D. Schultz, S.E. Schulz, Psychologia a wyzwania dzisiejszej pracy, Wyd. Naukowe PWN, War-szawa 2006, s. 23.
18R. Boguszewski, Rodzina – jej współczesne znaczenie i rozumienie, CBOS komunikat z badań BS/33/2013, Warszawa 2013.
tabela 1. Charakterystyka uczestników badania dotyczącego równowagi praca – życie
Zmienne Ogółem Kobiety Mężczyźni
L % L % L % Płeć 875 100 534 61,0 341 39,0 Wiek 875 100 534 100 341 100 do 24 291 33,3 175 32,8 116 34,0 od 25 do 34 247 28,2 145 27,2 102 29,9 od 35 do 44 158 18,2 117 21,8 41 12,1 od 45 do 54 154 17,6 81 15,2 73 21,4 55 i więcej 25 2,7 16 3,0 9 2,6 Wykształcenie 875 100 534 100 341 100 podstawowe 8 0,9 4 0,7 4 1,2 zasadnicze zawodowe 129 14,7 57 10,8 72 21,1 średnie 391 44,7 233 43,6 158 46,3
niepełne wyższe i wyższe 347 39,7 240 44,9 107 31,4
Sytuacja rodzinna 875 100 534 100 341 100
wolny(a) 264 30,1 153 28,6 111 32,6
żonaty/zamężna 424 48,5 278 52,1 146 42,8
pozostający(a) w związku partnerskim 187 21,4 103 19,3 84 24,6
Liczba dzieci 875 100 534 100 341 100 0 473 54,1 275 51,5 198 58,1 1 176 20,1 113 21,2 63 18,3 2 184 21,0 119 22,3 65 19,2 3 39 4,5 26 4,8 13 3,8 4 i więcej 3 0,3 1 0,2 2 0,6 Zajmowane stanowisko 875 100 534 100 341 100 kadra kierownicza 83 9,5 51 9,6 32 9,4 samodzielni specjaliści 168 19,2 103 19,3 65 19,1 pracownicy szeregowi 430 49,1 274 51,3 156 45,7 kierownicy liniowi/brygadziści 61 7,0 26 4,9 35 10,3
pracujący na własny rachunek 85 9,7 44 8,2 41 12,0
Źródło: badania własne
Jedno z pierwszych pytań przeprowadzonej ankiety dotyczyło świadomości badanych odnośnie do ich głównych wartości życiowych. W odpowiedzi na to pytanie w większości respondenci stwierdzili, że wiedzą, co w ich życiu jest naj-ważniejsze (87,65%). Płeć i wiek nie różnicują odpowiedzi na to pytanie, nato-miast osoby nieposiadające dzieci na utrzymaniu częściej wyrażały wątpliwości w tej kwestii. Spośród osób, które zdecydowanie stwierdziły, że nie wiedzą, co w ich życiu jest najważniejsze, większość (64,10%) stanowiły właśnie osoby bez-dzietne. trzy czwarte osób bezdzietnych nie miało także w ogóle opinii na ten temat. Elementem różnicującym odpowiedzi badanych była jednak forma ich za-trudnienia. Pracownicy posiadający stałą umowę o pracę wykazywali większą świadomość w zakresie tego, co jest dla nich ważne w życiu, natomiast w grupie osób pracujących na umowę zlecenie lub o dzieło oraz prowadzących własną dzia-łalność gospodarczą około 17% badanych nie potrafiło jednoznacznie określić, co jest najważniejsze w ich życiu.
Kolejne pytanie dotyczące posiadania hierarchii własnych wartości życio-wych jest pytaniem uszczegóławiającym i pogłębiającym pytanie odnoszące się do tego, czy respondenci wiedzą, co w ich życiu jest najważniejsze. Posiadanie hierarchii wartości życiowych oznacza bowiem, że człowiek potrafi nazwać te
Staż pracy ogółem 875 100 534 100 341 100
do 2 223 25,5 150 28,1 73 21,4
3 do 10 328 37,5 192 35,9 136 39,9
11 do 20 149 17,0 103 19,4 46 13,5
21 i więcej 175 20,0 89 16,6 86 25,2
Miejsce pracy (liczba zatrudnionych) 875 100 534 100 341 100
1 do 9 254 29,0 154 29,0 100 29,3
10 do 49 282 32,2 183 34,2 99 29,0
50 do 249 165 18,9 92 17,2 73 21,5
powyżej 250 169 19,3 101 18,8 68 19,9
dwa miejsca pracy 2 0,2 1 0,2 0 0
brak wskazania 4 0,4 3 0,6 1 0,3
Rodzaj zatrudnienia 875 100 534 100 341 100
umowa o pracę 608 69,5 359 67,2 249 73,0
umowa o dzieło/umowa zlecenia 178 20,3 124 23,2 54 15,9
inne 89 10,2 51 9,6 38 11,1
wartości i uszeregować je. W większości (83,31%) badani wyrażali opinię, iż po-siadają własną hierarchię podstawowych wartości życiowych. żadna z kategorii społeczno-demograficznych różnicująca badanych nie wpływała jednak w sposób istotny statystycznie na ich wybory.
Porównanie odpowiedzi na pytania o posiadanie wiedzy na temat tego, co jest ważne w życiu, z pytaniem o posiadanie hierarchii podstawowych wartości życiowych wskazuje, że respondentom trudniej było o jednoznaczne odpowiedzi odnoszące się do skali własnych wartości życiowych. Można zatem przypuszczać, iż ankietowanym łatwiej było zadeklarować posiadanie ogólnego stosunku do priorytetów życiowych niż hierarchizować je w oparciu o uświadomioną re-fleksję.
Kolejną kwestią, podniesioną w badaniu, było zapytanie o umiejętność prze-łożenia wartości na codzienne wybory życiowe implikujące zachowania i postawy. Było to pytanie zmuszające respondentów do dalszej pogłębionej refleksji doty-czącej analizowanej problematyki. Na podstawie uzyskanych danych można stwierdzić, że odpowiedzi badanych odnoszące się do przełożenia deklaratywnych wartości na codzienne zachowania wskazują na ich większe trudności w tym względzie. Wprawdzie 73,37% badanych potwierdziło, że dokonuje codziennych wyborów zgodnie z przyjętą skalą wartości życiowych, jednak porównując deklaracje badanych odnośnie do omawianych wcześniej pytań, można zaobser-wować znaczny spadek odsetka respondentów wyrażających zdecydowanie po-zytywne opinie w tym względzie. I tak, w odniesieniu do pytania o posiadanie wiedzy, co jest najważniejsze w życiu, 59,31% badanych wyraziło się zdecydo-wanie pozytywnie w omawianym zakresie, natomiast na pytanie dotyczące posiadania własnej skali podstawowych wartości życiowych jedynie 49,26% ba-danych wykazywało zdecydowanie twierdzące opinie. W odniesieniu do pytania o przełożenie skali wartości życiowych na zachowania i wybory życiowe już tylko 28,31% badanych wyraziło takie stanowcze deklaracje.
Rozważając wypowiedzi badanych na temat struktury ich hierarchii war-tości, należy stwierdzić, iż wszystkie zaproponowane przez badaczki warwar-tości, na postawie analizy wartości średnich (tab. 2), okazały się ważne lub bardzo ważne.
Respondenci w hierarchii wartości życiowych na czołowym miejscu usytuo-wali rodzinę, co wskazuje, iż dla większości badanych jest to bardzo ważny ele-ment życia. Na podstawie wskaźnika korelacji liniowej równego 0,0938 (dla p<0,05) należy stwierdzić, iż kobiety wskazywały wysoką pozycję tej wartości relatywnie częściej niż mężczyźni. Znaczenie rodziny rosło również wraz z faktem pojawienia się dzieci (-0,1133 dla p<0,05). Przy czym ważność rodziny szczegól-nie eksponowana była przez osoby posiadające jedno dziecko, bo aż 93% z nich określiło, że rodzina jest dla nich bardzo ważna. Kolejną kategorią, która wpływała
Lp. Wartość na skali dla N=875Wartości średnie
1 Rodzina 1,1805
2 Zdrowie 1,3862
3 Partner/związek 1,4342
4 Praca 1,7531
5 Doskonalenie wiedzy i umiejętności zawodowych 2,1417
6 życie towarzyskie 2,2788
7 Zainteresowania 2,3737
8 Obejmowanie nowych stanowisk 2,4434
na znaczenie rodziny, był wiek badanych (-0,1176 dla p<0,05). Na uwagę zasłu-guje fakt, iż rodzina jest szczególnie ważna dla osób w wieku 35-44 lata oraz osób powyżej 55. roku życia. Przy czym, w tej ostatniej kategorii wszyscy badani okre-ślili rodzinę jako bardzo ważną (96%) lub ważną (4%). Natomiast w odniesieniu do kategorii wiekowej 35-44 lata, aż 91% badanych uznało, że rodzina jest dla nich najważniejsza, co może wynikać z faktu posiadania małych dzieci.
tabela 2. Miejsce pracy zawodowej wśród wartości życiowych
Respondenci zaznaczali poziom ważności na skali 1-5, gdzie:
1 – oznacza wartość bardzo ważną; 2 – ważną, 3 – średnio ważną; 4 – mało ważną, 5 – nieważną
Drugie miejsce pod względem ważności wartości życiowych zajęło zdrowie. Znaczenie tej wartości można rozpatrywać dwojako: zdrowie może być tu rozu-miane jako wartość autoteliczna i nadrzędna (podobnie jak prawda, miłość itp.) lub też jako wartość instrumentalna, istotna z punktu widzenia dążenia do reali-zacji innych wartości, takich jak rodzina i jej utrzymanie, samorealizacja, praca itp. Znaczenie tej wartości jest zależne od: płci (0,1444 dla p<0,05), wieku (-0,1076 dla p<0,05), zajmowanego stanowiska (-0,0710 dla p<0,05) oraz miejsca pracy (0,0757 dla p<0,05). I tak, kobiety (76%) częściej niż mężczyźni (64%) eksponowały bardzo wysokie znaczenie zdrowia. Znaczenie zdrowia rosło wraz z wiekiem, przy czym starsi respondenci częściej przenosili swoje wybory doty-czące znaczenia zdrowia z kategorii ważne do kategorii bardzo ważne.
Zdrowie najbardziej akcentowane było przez osoby pracujące na własny ra-chunek. Respondenci z tej grupy najczęściej wskazywali, że zdrowie jest dla nich bardzo ważne (80%) i ważne (15%). taki rozkład odpowiedzi wynikać może z faktu, iż dla tej kategorii osób zdrowie ma bezpośredni wpływ na zdolność do prowadzenia działalności gospodarczej i osiągania dochodów.
Zdrowie było również bardzo ważne dla pracowników szeregowych (72%) oraz samodzielnych specjalistów (70%). W przypadku pierwszej grupy badanych wiązać się to może z obciążeniami fizycznymi warunkującymi zdolność do wy-konywania swoich obowiązków zawodowych. Interesujące jest natomiast, iż zdrowie jako ważna wartość życiowa było wybierane częściej przez osoby repre-zentujące kadrę kierowniczą (25%) niż przez osoby z innych grup zawodowych. Podsumowując, można stwierdzić, iż kierownicy nie cenią sobie zdrowia w spo-sób szczególny lub też poświęcają je na rzecz innych wartości, takich jak praca lub rodzina.
Zaobserwowana zależność pomiędzy ważnością zdrowia a rozmiarem orga-nizacji, w których zatrudnieni byli respondenci, wskazuje, iż wraz ze wzrostem liczby zatrudnionych osób rośnie znaczenie zdrowia wśród pracowników. Zależ-ność taka może wynikać z faktu, iż w dużych organizacjach gwarantujących świadczenia socjalne (w tym zdrowotne) i prawa pracownicze zatrudnieni częściej bez obaw mogą korzystać z tego typu uprawnień.
W związku z nadrzędnym znaczeniem rodziny, na trzecim miejscu pod wzglę-dem wartości uplasowała się osoba partnera życiowego oraz związek z nim. Inte-resujący zapewne jest jednak fakt, iż wykazano statystycznie istotną zależność pomiędzy znaczeniem partnera w życiu badanych a miejscem zatrudnienia (0,085 dla p<0,05). Im większa organizacja, tym większe znaczenie partnera lub związku z nim. Być może podobnie jak w odniesieniu do zdrowia, praca w dużych orga-nizacjach, najczęściej regularna, daje możliwości zaplanowania działań i aktyw-ności na rzecz podtrzymania związku i dbałości o zdrowie.
Praca znalazła się na czwartym miejscu w hierarchii wartości respondentów i zaobserwowano istotną statystycznie zależność pomiędzy znaczeniem pracy i wiekiem badanych (-0,1284 dla p<0,05). Wraz ze wzrostem wieku respondentów wzrastał odsetek osób wybierających pracę jako bardzo ważną wartość życiową. Zaobserwowano także, iż respondenci wraz z wiekiem częściej przenosili swoje wybory dotyczące znaczenia pracy z kategorii ważne do kategorii bardzo ważne. Najwyższe wskaźniki procentowe dotyczące ważności pracy zaobserwowano wśród grup wiekowych 25-34 lata oraz 55 lat i więcej. Pierwsza z tych kategorii obejmuje ludzi, którzy rozpoczynając swoją drogę zawodową, intensywnie anga-żują się w tę sferę życia i podkreślają jej znaczenie. Natomiast dla grupy pracow-ników mających 55 i więcej lat, ważność pracy związana jest z możliwością poświęcenia na pracę czasu i energii do tej pory przeznaczanych na życie rodzinne. Ponadto wpływ na znaczenie pracy dla tej kategorii wiekowej może mieć fakt, iż utrata pracy dla tych pracowników często oznacza trudności z pozyskaniem no-wego zatrudnienia lub konieczność pozostawania w statusie osoby długotrwale bezrobotnej.
Analiza wskazań respondentów dotyczących trzech podstawowych wartości życiowych, jakie stanowi: rodzina (wraz z partnerem), zdrowie i praca, uwidacz-nia, że rodzina i zdrowie deklasują pracę. Wśród badanych za bardzo ważną war-tość życiową aż 85,6% badanych uznało rodzinę, 72% zdrowie i jedynie 31% wskazało pracę. tak daleka pozycja tej wartości może wynikać z kilku powodów. Po pierwsze, praca może służyć jedynie dla osiągnięcia korzyści materialnych niezbędnych dla realizacji innych obszarów życia respondentów (np. rodzina) i stąd nie traktują jej oni jako wartości samej w sobie. Po drugie, istnieje również możliwość, iż ze względu na strukturę badanych pod względem wieku, mamy do czynienia w większości z przełomem pokoleniowym na rzecz generacji y19, dla której praca nie jest już tak istotną sferą życia i w stosunku do której ta gene-racja ma określone wymagania20.
Ważne, choć nie tak istotne jak poprzednie wartości, dla respondentów oka-zało się doskonalenie wiedzy i umiejętności zawodowych. Na kolejnych pozy-cjach uplasowały się życie towarzyskie oraz zainteresowania. Przy czym życie towarzyskie odgrywało większą rolę w życiu ludzi młodych (0,1931 dla p<0,05) oraz, co naturalne, w życiu osób bezdzietnych (0,1625 dla p<0,05).
Ostatnie miejsce według deklaracji respondentów zajęło dążenie do obejmo-wania nowych stanowisk. Przy czym wartość ta jest ważna przede wszystkim dla ludzi młodych stojących u progu kariery (0,2495 dla p<0,05) i wykształconych (-0,1014 dla p<0,05). Znaczenie obejmowania nowych stanowisk spadało wraz z liczbą posiadanych dzieci (0,1942 dla p<0,05), co oznacza, że zaangażowanie w sprawy rodzinne i wychowawcze odciąga pracowników od realizacji własnych ambicji zawodowych.
Wybory dokonywane przez ankietowanych były zbieżne z wynikami ogól-nopolskich sondaży dotyczących wartości życiowych Polaków. Przykładem tego są przeprowadzone w 2013 roku przez CBOS badania obrazujące, iż najważniej-sze dla Polaków jest szczęście rodzinne, a w dalnajważniej-szej kolejności zdrowie, uczciwe życie i praca zawodowa. Przy czym analiza tych wartości na przestrzeni kilku ostatnich lat wskazuje niezmiennie na szczególne znaczenie wartości, jaką stanowi rodzina21.
Pogłębiając analizę zagadnienia podstawowych wartości życiowych, badaczki pragnęły pozyskać informacje dotyczące ilości czasu, jaki respondenci poświęcają na realizację wybranych obszarów życia. Zestawienie odpowiedzi na te pytania
19A.M. Broadbridge, G.A. Maxwell, S.M. Ogden, Experiences, perceptions and expectations of
retail employment for Generation Y, „Career Development International” 2007, 12, 6, s. 526.
20L. horner, A. Jones, Great Expectations. Understanding the motivation of young workers, the Work Foundation, November 2003, London, s. 11.
21R. Boguszewski, Wartości i normy, CBOS komunikat z badań BS/111/2013, Warszawa 2013, s. 1 i nast.
miało na celu określenie, czy deklarowana hierarchia wartości respondentów po-krywa się z ich zaangażowaniem czasowym (tab. 3).
tabela 3. Czas poświęcany na realizację wybranych obszarów życia
Lp. Wartość na skali dla N=875Wartości średnie
1 Praca 2,3622
2 Obowiązki rodzicielskie 2,7714
3 Obowiązki domowe 3,0068
4 Angażowanie się w karierę 3,1748
5 Aktywność rodzinna 3,1908
6 Partner/związek 3,2308
7 Doskonalenie wiedzy i umiejętności zawodowych 3,2880
8 życie towarzyskie 3,4022
9 Dbanie o własne zdrowie 3,4948
10 Zainteresowania 3,5120
Respondenci zaznaczali na skali 1-5 odczucia w zakresie czasu poświęcanego na poszczególne ro-dzaje aktywności zawodowych i osobistych, gdzie:
1 – oznaczało, iż na określoną aktywność przeznaczają zdecydowanie więcej czasu, niż chcieliby; 2 – na określoną aktywność przeznaczają więcej czasu, niż chcieliby;
3 – na określoną aktywność poświęcają tyle czasu, ile chcieliby; 4 – na określoną aktywność przeznaczają mniej czasu, niż chcieliby,
5 – na określoną aktywność przeznaczają zdecydowanie mniej czasu, niż chcieliby.
Dokonując analizy deklaracji respondentów na temat czasu, jaki poświęcają na poszczególne obszary swojego życia, można stwierdzić, iż praca jest jedynym obszarem zawłaszczającym respondentom zdecydowanie więcej czasu, niż chcie-liby oni na nią poświęcić.
W odniesieniu do sfery pracy zawodowej należy zauważyć, iż kadra kierow-nicza, w tym kierownicy wyższego szczebla i kierownicy liniowi, stwierdzili, że praca zajmuje im zdecydowanie więcej czasu, niż chcieliby na nią poświęcić. Na-tomiast wśród specjalistów i pracowników szeregowych był największy odsetek osób, które uznały, iż poświęcają pracy tyle czasu, ile chciałyby. Zestawiając za-angażowanie czasowe ze stażem pracy badanych (wskaźnik korelacji -0,1015 dla p<0,05), zaobserwowano, że wśród osób z najniższym (do 2 lat) stażem pracy najwięcej, bo aż 44%, stwierdziło, że poświęcają pracy tyle czasu, ile chcieliby. W tej kategorii dominują osoby do 24. roku życia, które będąc u progu kariery zawodowej, angażują się w pracę bez poczucia zbytniego zawłaszczenia czasu przez sferę zawodową. Nawet jeżeli praca zajmuje im dużą część doby, to ich
subiektywne poczucie równowagi pomiędzy sferą zawodową a osobistą nie jest zakłócone. Może to wynikać z ich oczekiwań finansowych, aspiracji związanych z rozwojem zawodowym i faktu, iż wiele osób z tego grona nie posiada jeszcze obciążeń rodzinnych i rodzicielskich. Zależność ta może być również związana z typowym dla pokolenia y stosunkiem do pracy, objawiającym się asertywnym podejściem do zaangażowania czasowego w pracę lub też z sytuacją, w której młodzi ludzie łączą naukę z pracą w wymiarze im odpowiadającym.
Największa zgodność co do czasu, który badani chcieliby poświęcać i fak-tycznie poświęcają na poszczególne aktywności, dotyczyła zaangażowania w ka-rierę zawodową, doskonalenia wiedzy i umiejętności zawodowych oraz życia towarzyskiego. Przy czym mężczyźni częściej wskazywali na nadmierne zaanga-żowanie czasu w swoją karierę zawodową.
Wśród obszarów życia realizowanych w mniejszym zakresie, niż oczekiwaliby respondenci, na pierwsze miejsce wysunęły się zainteresowania oraz zdrowie. W kwestii realizacji własnych zainteresowań, kobiety częściej niż mężczyźni wska-zywały, iż poświęcają tej sferze życia mniej i zdecydowanie mniej czasu, niż chcia-łyby. W odniesieniu do zdrowia 12% kobiet i 16% mężczyzn stwierdziło, że poświęca na dbanie o zdrowie więcej i zdecydowanie więcej czasu, niż chcieliby, można przypuszczać, że spowodowane jest to problemami zdrowotnymi i zaanga-żowaniem się w leczenie. Jednakże aż 60,5% kobiet i 51% mężczyzn uważa, że na dbanie o zdrowie przeznacza mniej i zdecydowanie mniej czasu, niż chcieliby. Niedociążone czasowo, według respondentów, są także takie sfery życia, jak: życie towarzyskie, doskonalenie wiedzy i umiejętności zawodowych oraz aktyw-ność rodzinna.
Analizując wypowiedzi badanych na temat czasu, jaki poświęcają swojemu partnerowi i związkowi, należy zauważyć, że tyle samo respondentów stwierdziło, iż poświęcają partnerowi tyle czasu, ile chcieliby, co osób deklarujących, że po-święcają mu zbyt mało czasu.
Podobnie w odniesieniu do obowiązków rodzicielskich opinie badanych są naj-bardziej podzielone, co wynikać może ze zróżnicowanego wieku dzieci i w kon-sekwencji – różnego zaangażowania w obowiązki wychowawcze. Obowiązki rodzicielskie związane są wiekiem (wskaźnik korelacji 0,1374 dla p<0,05), dziet-nością (0,1967), miejscem pracy (0,0754), stażem pracy (0,1405) i formą zatrud-nienia respondentów (-0,1067). Korelacja pomiędzy czasem poświęcanym na obowiązki rodzicielskie a wiekiem, stażem i dzietnością wynika w sposób bez-pośredni z faktu, iż młodzi ludzie zakładający rodziny i posiadający małe dzieci zmuszeni są do rezygnacji z innych sfer życia, np. takich jak osobiste zaintereso-wania. Natomiast praca w dużych organizacjach oferujących umowę o pracę sprzyja wypowiedziom respondentów o poświęcaniu obowiązkom rodzicielskim odpowiedniej ilości czasu.
W kontekście wypowiedzi dotyczących wartości życiowych oraz zaangażo-wania czasowego ankietowanych w poszczególne sfery życia, zostali oni popro-szeni o ustosunkowanie się do stwierdzeń: „W moim życiu panuje równowaga między sferą pracy a życiem osobistym” oraz „Mam poczucie kontroli nad ilością czasu angażowanego w pracę zawodową”. Według oceny wartości średnich z wypowiedzi (skala ocen od 1 do 5, gdzie 1 oznacza „w pełni zgadzam się ze stwierdzeniem”, a 5 – „zupełnie nie zgadzam się ze stwierdzeniem”) respondenci reprezentowali pozytywne, choć raczej umiarkowane oceny. W przypadku pierw-szego pytania średnia wartość na skali wynosiła 2,2811, a w odniesieniu do dru-giego pytania 2,5302. W odniesieniu do opinii badanych na temat równowagi praca – życie zaobserwowano korelację z formą zatrudnienia (0,0682 dla p<0,05). Res-pondenci zatrudnieni na podstawie umowy o pracę reprezentowali bardziej pozy-tywne wypowiedzi na temat panującej w ich życiu równowagi pomiędzy sferą pracy i życia osobistego niż respondenci zatrudnieni na zasadzie umowy zlecenia, umowy o dzieło czy też prowadzący własną działalność gospodarczą. Pozytywne deklaracje dotyczące równowagi praca – życie korelowały także z wypowiedziami respondentów na temat wysokiej pozycji rodziny (0,1310 dla p<0,05), zaintereso-wań (0,1053 dla p<0,05) i zdrowia (0,1216 dla p<0,05) w ich życiu.
W przypadku pytania odnoszącego się do sprawowania kontroli nad czasem poświęcanym pracy odnotowano zależność odpowiedzi badanych z wiekiem ba-danych (-0,0679 dla p<0,05). Przy czym najliczniejszą kategorią baba-danych wyra-żających pozytywne opinie na ten temat byli pracownicy w wieku 35-44 lata. Podkreślić należy również fakt, iż wraz z wiekiem rósł odsetek respondentów wy-rażających zdecydowanie pozytywne deklaracje dotyczące sprawowania kontroli nad czasem pracy. Ponadto na to pytanie twierdząco odpowiadały najczęściej osoby, które uznawały pracę (0,0851 dla p<0,05), doskonalenie wiedzy i umie-jętności zawodowych (0,1016 dla p<0,05) oraz obejmowanie nowych stanowisk (0,1044 dla p<0,05) za ważną wartość w życiu. Należy zaznaczyć, iż osoby te po-twierdzały swoją zdolność sprawowania kontroli nad czasem poświęcanym pracy poprzez słabsze subiektywne odczucia związane z przeciążeniem pracą.
zakończenie
Porównując cztery najistotniejsze dla badanych wartości, reprezentujące określone obszary życia, z czasem, jaki poświęcają im respondenci, nasuwają się określone konkluzje. Praca, która w hierarchii wartości życiowych plasowała się za rodziną, zdrowiem i partnerem, okazała się obszarem zawłaszczającym najwięcej czasu. Można zatem zauważyć konflikt na płaszczyźnie praca – rodzina oznaczający, że czas i zaangażowanie poświęcone pracy zawodowej zdominowały inne sfery życia
badanych, które są dla nich priorytetowe. to subiektywnie postrzegane przez ba-danych odczucie oznacza zaburzenie w balansie między deklarowanymi warto-ściami a ich codziennym funkcjonowaniem. Nie są zatem prawdziwe deklaracje badanych mówiące o tym, że „wiem, co w moim życiu jest ważne i postępuję