Globalne i lokalne konteksty sytuacyjne „dziecka krzywdzonego”

By zorientować się w ogólnym charakterze rozprawy, tj. prowadzonych w niej eks-ploracjach, analizach i sformułowanych badawczych konkluzjach, proponuję przyj-rzeć się na wstępie podstawowej tezie, która jest obecna w poszczególnych jej frag-mentach: „dzieciństwo lokalne” i jego ochrona determinowane są „dzieciństwem globalnym”. Postawiona teza wymaga już na początku pewnego wyjaśnienia:

Rozwój współczesnych działań w zakresie ochrony dzieci przed krzywdzeniem, odbywa się w dwóch podstawowych wymiarach:

– legislacyjnym – poprzez tworzenie funkcjonalnych i efektywnych aktów, regula-cji i przepisów dotyczących sytuaregula-cji dzieci i sposobu ich traktowania oraz odpo-wiedzialności za ich ochronę,

– praktycznym – przez organizowanie różnych form działań, programów i strate-gii profilaktycznych, podejść interwencyjnych i terapeutycznych.

Rozwój ten jest procesem postępującym w różnych społeczeństwach z odmienną intensywnością. Jego dynamika zależy od wielu czynników społecznych i kulturo-wych oraz – co należy podkreślić za innymi autorami – politycznych¹. Począwszy od kwestii pojęciowo-definicyjnych, a skończywszy na gotowości i woli do dzia-łań (do tworzenia regulacji prawnych do przeznaczania środków na badania nad problemem i na działania ograniczające występowania zjawiska), ostatecznym tłem społecznej reakcji na zjawiska krzywdzenia dzieci jest politycznie zdeterminowana rzeczywistość preferencji społecznych i ideologii, a zwłaszcza preferencji grup de-cydenckich. Rozwój działań na rzecz ochrony dzieci przed krzywdzeniem jest sil-nie determinowany indywidualnymi warunkami danego społeczeństwa, a faktycz-ny poziom – stan tych działań, przedstawia się różnie w poszczególfaktycz-nych krajach, nawet jeśli należą one do tego samego kręgu kulturowego i charakteryzuje je po-równywalny poziom organizacji społeczeństwa i zasobności². Okazuje się więc, iż

„dzieciństwo lokalne” osadzone jest w kontekście społeczno-kulturowym, ekono-micznym i politycznym danego kraju. Innymi słowy, rzeczywista sytuacja życiowa dziecka – dziecka żyjącego w konkretnej rodzinie, w konkretnym siedlisku, miej-scowości i danym regionie kraju, uzależniona jest od cech kulturowych, społecz-nych, warunków organizacyjnych i ekonomicznych oraz warunków polityczspołecz-nych, charakteryzujących konkretny organizm społeczno-państwowy. W konsekwencji

1 Na polityczny wymiar problemów przemocy w rodzinie, w tym krzywdzenia dzieci, zwracano uwagę we Wstępie do znanej w świecie pracy Current controversies on family violence pod red. Richar-da Gelles’a i Donileen Loseke (1993).

2 Przekonać się o tym można, analizując porównawczo stan ochrony dzieci przed krzywdzeniem w poszczególnych państwach, w tym tych należących do tego samego kręgu kulturowego i ekono-miczno-organizacyjnego, zob. np. światowy raport pt. World perspectives on child abuse and neglect.

Seventh edition (ISPCAN, 2006).

teza, ukazująca środowiskowy determinizm sytuacji dziecka krzywdzonego (nota bene jest to twierdzenie replikujące stanowisko wielu autorów), będzie tezą uzupeł-niającą, rozwijaną na stronach niniejszej rozprawy. Przyjmując globalny punkt wi-dzenia (który przyświeca całej rozprawie), za Anthony Giddensem (2004, s. 74 i 84) przyjmuję, że obecnie stajemy się bardziej świadomi naszych związków z mieszkań-cami innych części świata. Stajemy się bardziej świadomi wielu problemów w obliczu których stoi świat...perspektywa globalna pozwala nam dostrzec, że problemy świato-we dotyczą nas... prowadzi do fundamentalnych zmian w naszym sposobie myślenia o nas samych i naszych związkach z innymi. Idąc za tą myślą w kierunku przedmio-towego tematu, postawić mogę tezę, iż osadzenie ochrony dziecka krzywdzonego jedynie w kontekście warunków lokalnych i być może całkiem odpowiednich do nich, lecz indywidualnych i niezależnych lokalnych rozwiązań problemu, nie jest dłużej możliwe w „uzależnionym od siebie” zglobalizowanym świecie. Ta właśnie myśl kryje się za stawianą w tej rozprawie tezą o powiązanym ze sobą dzieciństwie globalnym i lokalnym.

Jeśli przyjąć jako obszar odniesienia ogólnoświatowe doświadczenie społeczne oraz wiedzę naukową i praktyczną dotyczącą problemu krzywdzenia dzieci, jaką dysponujemy w ramach globalnego dorobku, można dziś mówić o pewnych zasa-dach i postulatach uniwersalnych, formułowanych na poziomie międzynarodo-wym. Stanowią one swoiste standardy, które wyznaczają ramy, kierunki i reguły od-noszące się do różnych kwestii zjawiska krzywdzenia dzieci i przeciwdziałania mu.

Standardy uniwersalne, poprzez aplikację do określonych warunków, jakie istnieją w konkretnych społeczeństwach (państwach) i społecznościach, podlegają wery-fikacji. W ten sposób w warunkach lokalnych sprawdzana jest ich funkcjonalność zarówno w ogólnych, jak i szczegółowych rozwiązaniach. Pozytywnie zweryfiko-wane strategie, programy, działania i środki ograniczania problemu krzywdzenia dzieci poddawane są następnie implementacji, czyli wdrożeniu i upowszechnieniu.

Są też formułowane jako mniej lub bardziej wiążące rekomendacje międzynarodo-we. Tą drogą tworzone są lub – co zdarza się częściej w praktyce – modernizowa-ne lokalmodernizowa-ne warunki ochrony dzieci przed krzywdzeniem, jakie istnieją w danym państwie. Ustalane są możliwości działań, które są określane na poziomie państwo-wym przez różne akty prawne i regulacje. Zasadniczo to właśnie regulacje prawne, jakie funkcjonują w danym państwie, stanowią bezpośrednie ramy różnych rozpo-rządzeń i przepisów dotyczących podstawowych kwestii i działań na rzecz ochro-ny dzieci, które obowiązują w daochro-nym kraju, a następnie na daochro-nym terenie lokalochro-nym (w regionie czy w środowisku lokalnym). Te z kolei lokalne warunki stanowią kon-tekst możliwości organizowania, rozwijania i modernizowania lokalnych systemów ochrony dzieci przed krzywdzeniem.

Widać więc, jak w mniej lub bardziej dyrektywny sposób międzynarodowe akty i postanowienia wpływają na kształt systemu ochrony dzieci w danym kraju, a w kon-sekwencji wyznaczają obraz i możliwości tworzenia i funkcjonowania lokalnych – środowiskowych systemów ochrony dzieci przed krzywdzeniem. Z tego względu ko-niecznym zabiegiem koncepcyjnym w niniejszej rozprawie stało się przyjęcie takiej struktury analiz, która odzwierciedlać będzie stawianą tezę o związku poszczegól-nych poziomów regulacji sytuacji dziecka i działań ochrony przed krzywdzeniem.

Poza wskazanym aspektem utylitarnym, standardy globalne umożliwiają diag-nozę sytuacji dzieci, gdyż wytyczają główne kryteria i wskaźniki, na podstawie któ-rych sytuacja dzieci jest rozpoznawana, analizowana i oceniana. Takie diagnozy mogą być realizowane na różnych poziomach, czyli dotyczyć sytuacji ogólnoświa-towej albo sytuacji dzieci na poszczególnych kontynentach bądź w różnych obsza-rach kulturowo-politycznych, mogą też ukazywać sytuację dzieci w poszczegól-nych krajach³.

Jakkolwiek zasadniczym źródłem standardów globalnych dotyczących krzyw-dzenia dzieci są różne międzynarodowe akty, konwencje i dyrektywy, to nie nale-ży zapominać, iż w pierwotnym sensie opierają się one na dwóch trendach ideo-logicznych:

– rozwijaniu demokracji (nurt polityczny),

– stwarzaniu właściwych warunków rozwojowych dzieciom (nurt psychopedago-giczny).

W drugim z nurtów standardy uniwersalne odwołują się do dorobku analiz em-pirycznych i teoretycznych, odnoszących się bezpośrednio lub pośrednio do zjawi-ska krzywdzenia dzieci i ochrony dzieci przed nim. W gruncie rzeczy to bowiem zweryfikowane ustalenia badaczy i wiedza naukowa wpływają najbardziej znaczą-co na treść formułowanych aktów, postulatów, rekomendacji itp.

W niniejszej rozprawie podjęłam próbę analizy obszarów determinujących obraz swoiście tu rozumianych standardów⁴ działań na rzecz ochrony dzieci przed krzyw-dzeniem, tj. zarówno wiedzy i działań społecznych w ich historycznej dynamice, jak i samych najistotniejszych aktualnych źródeł (instrumentów). Jednocześnie chcia-łam podkreślić, iż dobór analizowanych źródeł był częściowo subiektywny – poza źródłami uznawanymi powszechnie za instrumenty standardów uniwersalnych (jak np. Konwencja o Prawach Dziecka) analizowałam też źródła, które osobiście są przeze mnie w ten sposób spostrzegane. Tym samym lokuję je, na zasadzie au-torskiej propozycji, w grupie źródeł uniwersalnych standardów.

Analiza problematyki ochrony dzieci przed krzywdzeniem została przeprowa-dzona w rozprawie w dwóch perspektywach: globalnej i lokalnej. Zamysł ten jest zgodny ze zbliżoną do proponowanej przeze mnie koncepcją Johna Kydda (2003), akcentującą związek globalnego i lokalnego dzieciństwa. Koncepcja ta wyraża ideę wzajemnego powiązania – współzależności między rozpoznawanymi i definiowa-nymi globalnie prawami, jakie posiadają dzieci, a potrzebami lokaldefiniowa-nymi w zakresie ochrony tych praw. W mojej jednak propozycji – co chciałam podkreślić – koncen-truję się na analizie utylitarności globalnych rozwiązań, jako matrycy wprowadzania i transformowania rozwiązań lokalnych, podczas gdy John Kydd w swojej

3 Przykładem takich diagnoz są ukazujace sytuację dzieci na świecie cykliczne raporty opracowy-wane przez UNICEF, jak np. raporty pt. The state of the world’s children (zob. www.unicef.org), ra-porty tematyczne np. Data and analysis on the lives of children in CEE/CIS and Baltic States (UNICEF, 2007a), An overview of child well-being in rich countries, (UNICEF, 2007d), Progress for children (UNICE, 2007c). Przykładem są też ukazujące się co dwa lata opracowania międzynarodowego stowarzyszenia The International Society for Prevention of Child Abuse and Neglect (ISPCAN) pt. World Perspectives on Child Abuse, a także inne raporty opracowywane przez międzynarodowe czy regionalne podmioty.

4 Standardy rozumiane są przeze mnie jako wyznaczniki, rekomendacje i zalecenia.

cji globalnego i lokalnego dzieciństwa przedstawia tezę, iż dzieci na całym świecie mają te same prawa, prawa, które wspierają zaspokajanie podstawowych potrzeb rozwojowych dzieci i ich ochronę przed krzywdzeniem w warunkach lokalnych.

Tłem jego tezy jest szersze założenie, iż ludzi na całym świecie łączy wspólny status biologiczny, historia, potrzeby psychologiczne oraz problemy egzystencjalne (por.

Melosik, 1993, s. 22). Prawa dzieci w ujęciu globalistycznym są więc uniwersalne i nierelatywne wobec kultur i społeczeństw⁵.

Uniwersalne prawa i zasady relacji dorosłych z dziećmi wraz z wyznacznikami działań ochrony tych praw, w tym ochrony przed krzywdzeniem, stanowią więc dla mnie wymiar i treść pojęcia dzieciństwo globalne⁶.

Zauważam w tym momencie, iż to teorie globalizacji wyraźnie przenikają prob-lematykę ochrony dzieci przed krzywdzeniem. Globalizacja – rozumiana wielowy-miarowo jako proces ogarniający wszelkie dziedziny ludzkiej działalności i dlatego przyciągający uwagę ekspertów z różnych dziedzin (Gnitecki, 2002; Tokarova, 2001) – bez wątpienia ma wpływ na dzieciństwo. Jak wyraził to Zygmunt Bauman (2000), dzieci i wartość ich dzieciństwa również są obecnie zglobalizowane. Globalizacja – pisze z kolei Anthony Giddens (2004, s. 83) – zmienia charakter naszych codzien-nych doświadczeń...Stwarza to konieczność przedefiniowania intymcodzien-nych i osobistych aspektów naszego życia, takich jak rodzina, płeć kulturowa, seksualność, tożsamość osobista, nasze interakcje z innymi i nasz stosunek do pracy. Globalizacja oznacza więc nowy rodzaj świadomości, który widzi świat jako jedność (Słownik socjolo-gii..., 2005). To istotny dla mnie wątek rozumienia „globalizacji dziecka krzywdzo-nego”. Warto też w tym miejscu podkreślić, iż pedagodzy, socjologowie i filozofo-wie zastanawiają się, na ile globalizacja marginalizuje dziecko, a na ile sprzyja jego rozwojowi, a znane w tej kwestii stanowiska dopiero rozpoczynają dyskusję (zob.

np. Giddens, 2004; Ritzer, 1997; Melosik, 2000a i b; Hadaś, 2000).

Proces globalizacji nie wykreował jeszcze jakiegoś jednorodnego świata, jak za-uważają różni autorzy, jednak stworzył już pewne sieci zależności (Golka, 1999).

Za Anthony Giddensem (2004, s. 74) warto podkreślić, iż w coraz większym

5 Oba pojęcia prawa i potrzeby – jak zauważają Anna Kwak i Andrzej Mościskier (2002, s. 30) – uzupełniają się, gdy mówimy o dobru dziecka. Nie są to jednak terminy synonimiczne, prawa bowiem opierają się na statusie moralnym i formalnym, a potrzeby opierają się na ludzkich cechach wrodzo-nych. Jednak obie kategorie związane są z wymuszaniem reakcji prawa – z zabezpieczaniem ich rea-lizacji, a potrzeby – z dbałością i działaniami zmierzającymi do ich zaspokajania. Jednak co najważ-niejsze dla podjętych rozważań, prawa mogą być widziane jako pociągające za sobą realizację potrzeb.

Gdy dyskutowane są takie prawa dotyczące dzieci, jak: odpowiednia opieka nad nimi, odpowiedzial-ność za ich bezpieczeństwo, za dostarczanie im odpowiednich środków do życia i dbałość o ich psy-chikę, intelekt i edukację, to w centrum uwagi pozostają zawsze potrzeby dzieci.

6 Stosując termin dzieciństwo globalne, częściowo wiążę je z jego rozumienie jako kategorię spo-łeczno-kulturową ukazującą ogół zjawisk w płaszczyźnie kulturowej, politycznej, ekonomicznej, związa-nych z przeobrażeniami współczesnego świata i jego oddziaływaniem na dzieci, które to ujęcie obecne jest między innymi w Encyklopedii pedagogicznej XXI wieku (T. I, pod red. T. Pilcha, s. 872). Odcho-dzę jednak od jego interpretacji o wpływie na charakter dzieciństwa nowoczesnych technologii ko-munikacyjnych i przekazu informacji (zob. Izdebska, 2003). Nie utożsamiam też pojęcia „dzieciń-stwo globalne” z terminem „globalizacja wychowania”, J. Demorgon, 1999 (za: Śliwerski 2007, s. 97), który oznacza doświadczanie przez osobę przenikania różnych okresów jej życia.

niu wszyscy żyjemy w jednym świecie, co oznacza, iż coraz silniej jednostki, grupy i całe narody są wzajemnie od siebie uzależnione. W tym sensie istotnym wyzwa-niem jest zrozumienie świata i związków, jakie łączą lokalność i globalność. Cho-ciaż Raport Jaques’a Delorsa (1998, s. 44–45) stawia to zadanie ogólnie, w wymiarze edukacji społecznej, to badacze mogą postawić je sobie w kontekście prowadzonych analiz zjawisk i problemów społecznych (w tym krzywdzenia dzieci), widząc glo-balno-lokalny wymiar ich występowania, ale też i działań wobec nich.

Jerzy Modrzewski (2005), określając globalizację jako makrozjawisko i makro-proces zachodzenia i doświadczania tzw. ładu ekspansji, widzi w niej makro-proces unifor-mizujący różne kultury we wspólny ocean znaczeń, wartości i wzorów, regulujących ludzkie zachowania i ludzką świadomość. W tym właśnie znaczeniu odnoszę proces globalizacji do kwestii ochrony dzieci przed krzywdzeniem, można bowiem ukazać formułowanie uniwersalnych standardów na temat zjawiska krzywdzenia dziecka i rekomendacji działań wobec niego jako właśnie uniformizację obszaru i tworze-nie ponadlokalnych, wspólnych znaczeń zjawiska i wzorów reagowania na tworze-nie.

Modrzewski (2005) wskazuje też na globalizację jako proces dynamicznego upod-miatawiania się całości społecznych, w tym – całości społecznych tworzonych przez dzieci i młodzież. Również w tym znaczeniu koncepcja globalizacji przejawia się w prowadzonych w niniejszej rozprawie analizach nad ochroną dzieci przed krzyw-dzeniem, gdyż nakreślam w niej proces podmiotowego włączania dzieci w działa-nia, mające na celu ich ochronę przed krzywdzeniem, jako jeden z zasadniczych kie-runków współczesnej ideologii w obrębie tego obszaru. Ponadto próba odpowiedzi na inne pytania, w tym na temat znaczenia globalizacji dla problemu krzywdzenia dziecka, pytania o to, w jakim stopniu globalizacja rzutuje na sytuację dzieci i jakie

„skurczony świat” stanowi dla nich miejsce rozwoju i wychowania, również będzie przyświecać rozważaniom i analizom prowadzonym w tej rozprawie.

Pogłębiając analizę odniesień przedmiotowej rozprawy do koncepcji i zjawiska globalizacji, zauważam, iż jednym z zasadniczych zjawisk globalizacji w nowoczes-nym świecie są różne formy międzynarodowej współpracy czy to pomiędzy pań-stwami, czy regionami (por. Śliwerski, 2007, s. 91; Gnitecki, 2003). W ich wyni-ku tworzy się nowa kategoria społeczeństwa globalnego – tzw. megaspołeczność.

Niektórzy globaliści – a dokładniej hiperglobaliści – wskazują tu na zmienianie się roli państw narodowych i rozwijanie się procesów odgórnej regulacji przez regio-nalne i międzynarodowe instytucje (Giddens, 2004, s. 82), takie jak Unia Europej-ska czy Organizacja Narodów Zjednoczonych, Światowe Organizacja Zdrowia itp.

W rozprawie ukażę, iż ta megaspołeczność – lub jak ją dalej określam społeczność międzynarodowa – regulując różne sfery życia poprzez międzynarodowe akty, re-gulacje, rekomendacje, zasady itp., komentuje (szczególnie dynamicznie ostatnimi czasy) kwestie dzieciństwa, ustanawiając normy uniwersalne oraz wykładnię inter-pretacji sytuacji dziecka. Na poziomie globalnym określane są zarówno pożądane warunki, w jakich ma dziecko wzrastać, oraz działania, jakie należy podejmować, aby zapewnić dzieciom optymalne warunki rozwoju. W teorii globalizacji oznacza to, dla skali makro, homogenizację, której cechą jest tworzenie universum (Choj-nacki, 2007).W tym znaczeniu, co pokażę w niniejszej rozprawie, ochrona dzieci przed krzywdzeniem podlega globalizacji.

Podkreślam też, iż globalizacja obszaru ochrony dzieci przed krzywdzeniem oznacza jego algorytmizację, która jest ogólniej cechą procesów globalizacji życia społecznego, polityki społecznej i działań pomocy psychospołecznej (Chojnacki, 2007). Algorytmizacja oznacza, w perspektywie rozważanego w rozprawie obszaru, tworzenie i istnienie efektywnych procedur podejmowania decyzji i działań oraz zachowań ukierunkowanych na osiągnięcie zamierzonych celów – w tym przypad-ku celem jest ograniczenie zjawisk krzywdzenia dziecka.

Dzieciństwo lokalne to drugi, obok dzieciństwa globalnego, ontologiczno--epistemologiczny komponent stawianej tezy. Jego treść oznacza, iż każde dziec-ko na co dzień wzrasta i wychowuje się w unikalnej dziec-konstelacji lokalnych czyn-ników. Składają się na nie przede wszystkim określone warunki rodzinne, ale też cechy sąsiedztwa, cechy szerszej społeczności lokalnej, jej warunki kulturo-we, społeczne i ekonomiczne, a także cechy kultury oraz warunki ekonomiczne danego państwa i regionu. W codzienności to one wyznaczają rzeczywistą sytu-ację życiową i szanse rozwojowe dziecka. Warunki i możliwości, które tworzo-ne są przez datworzo-ne społeczeństwo, daną społeczność i konkretną rodzinę, stano-wią – innymi słowy – bezpośredni wymiar i pole semantyczne pojęcia dzieciństwo lokalne.

W przedstawianej w rozprawie własnej refleksji nad ochroną dzieci przed krzyw-dzeniem globalne i lokalne dzieciństwo są ze sobą sprzężone. Urzeczywistnienie, ure-alnienie dzieciństwa globalnego rozumianego jako uniwersalnie uznane i promowa-ne prawa oraz postulowana ochrona przed wszelkimi formami krzywdzenia wraz z propozycją strategii i rozwiązań, jakie należałoby stosować, wymaga wsparcia lo-kalnego, czyli zaistnienia odpowiednich warunków w społeczeństwie i w społecz-nościach, rozwinięcia takich warunków lokalnych, które będą hamowały i ograni-czały rozwój zjawisk krzywdzenia dziecka (dziecka lokalnego) w środowisku. Za Jackiem Piekarskim (2007, s. 212) zauważyć w tym miejscu warto, iż w wielu kwe-stiach społecznych procesy „uniwersalizacji”, oznaczające włączanie w systemy de-cyzyjne organizacji ponadpaństwowych, postępują wraz z „lokalizacją”, czyli prze-kazywaniem kompetencji do rozwiązywania problemów siłom społecznym, które można odnaleźć w bezpośredniej bliskości podmiotów, których problemy te doty-kają. Problem dzieci krzywdzonych podlega więc pewnym tendencjom polegają-cym na globalności (uniwersalności) i lokalności ich ujmowania, podobnie jak i inne problemy oraz kwestie społeczne.

Uznając więc trafność i szczególną wartość idei/tezy wielowymiarowo rozumia-nego związku globalrozumia-nego i lokalrozumia-nego dzieciństwa, w rozprawie tej zaprezentowa-łam rezultaty przeprowadzonych w tym celu analiz określonych standardów glo-balnych oraz wskazań na temat standardów lokalnych dotyczących ochrony dzieci przed krzywdzeniem i tworzenia systemów działań. Zamierzonym efektem final-nym stała się aplikacyjna propozycja modelu, systematyzującego problemy i za-gadnienia oraz proponującego bardziej szczegółowe rozwiązania dotyczące two-rzenia (ujmując to w perspektywie przyświecających pracy koncepcji naukowych) oraz modernizacji lokalnych systemów ochrony dzieci przed krzywdzeniem. Inny-mi słowy, dokonywane w rozprawie analizy i syntezy są ukierunkowane na próbę / propozycję zbudowania matrycy standardów politycznych, naukowych i

pragma-tycznych, modelu tworzenia i modernizowania lokalnego systemu ochrony dzie-ci przed krzywdzeniem⁷.

Stanisław Kawula (2005) zauważył kiedyś, iż konkretnym odniesieniem było za-wsze dla pedagogiki społecznej środowisko lokalne. Wskazał przy tym, iż podstawo-wa kategoria pedagogiki społecznej – pomoc w rozwoju, rozpatrypodstawo-wana była przez pedagogów społecznych zawsze w czterech opcjach środowiskowych: globalnej, glokalnej, lokalnej i indywidualnej. Kierując się tym wielopoziomowym profilem, w moich rozważaniach (rozważaniach pedagoga społecznego) nad ochroną dzieci przed krzywdzeniem przedstawiam przedmiotową problematykę z kilku perspek-tyw: globalnej, regionalnej, państwowej i lokalnej oraz indywidualnej. W ujęciu pe-dagogiki społecznej, z której przede wszystkim wyrastają zawarte w tej rozprawie analizy i rozważania, kategoria (postulatywna w istocie) dziecka lokalnego oznaczać więc będzie w uproszczeniu modernizację środowiska lokalnego z intencją zbliże-nia codziennej rzeczywistości dziecka krzywdzonego lub zagrożonego krzywdze-niem do swoistego wzorca – dziecka globalnego.

Wprowadzenie kategorii semantycznej, jaką jest lokalność, wyraziście umiejsca-wia podjęte analizy i rozważania na temat ochrony dzieci przed krzywdzeniem na tle teorii i koncepcji lokalności, społeczności lokalnej i środowiska lokalnego. Lo-kalność i jej rozwój jest w niniejszej rozprawie zasadniczą perspektywą rozważań nad (zinstytucjonalizowanym już) ruchem społecznym, jakim jest ochrona dzie-ci przed krzywdzeniem (por. Wierzbicki, 1973). Najogólniej rzecz ujmując, ideę ochrony dziecka lokalnego odnoszę do tzw. ładu lokalistycznego, rozumianego jako koncentracja życia społecznego w społecznościach lokalnych i uznanie ich pryma-tu w stosunku do szerszych układów społecznych (Sowa, 1989).

Przypominam, iż teorie lokalności stanowią niezwykle istotny obszar myśli so-cjologicznej oraz pedagogiki społecznej⁸ (zob. np. Wierzbicki, 1973; Szacki, 1983;

Nurek, 1986; Wódz, 1986; Jałowiecki i inni, 1989; Szczepański, 1992; Pilch, 1995a;

Kargulowa, 1998; Przecławska, 1998; Trempała, 1998; Winiarski, 2000; Sosnowski, 2000; Theiss, 2001; Gniazdowski, 2004; Kurczewska, 2004 i inni). Podkreślam też, iż wyrosłe na motywach koncepcji Tonniesa i MacIvera koncepcje środowiska lo-kalnego, społeczności lokalnej oraz bliska im idea „małych ojczyzn”(Theiss, 2001), a także koncepcje rozwoju społeczności lokalnej (community development) (np. Ma-likowski, 1999), a poniekąd też idea tzw. komunitaryzmu⁹, stanowią jeden z podsta-wowych obszarów tematycznych pedagogiki społecznej od samych jej początków¹⁰. Odwołam się tu do słów Stanisława Kawuli (1998), iż ta problematyka (środowiska lokalnego) w największym stopniu dostarcza pedagogice społecznej zadań i

7 Użycie pojęcia modelu argumentuję w jednym z kolejnych w tym rozdziale przypisów.

8 Badania nad społecznościami lokalnymi prowadzono w ramach różnych orientacji:

8 Badania nad społecznościami lokalnymi prowadzono w ramach różnych orientacji: