Niepożądane zjawiska informacyjne

W XXI w. informacja jest dostępna niemal natychmiast w każdej posta-ci za darmo lub za niewielką opłatą, nie dziwi więc, coraz częstsze, narze-kanie na jej nadmiar. Carl Shapiro i Hal Varian twierdzą nawet, że bogac-two informacji staje się przyczyną ubóstwa uwagi⁹¹. Ludzie narzekają nie na dostęp do informacji, ale na jej zalew. Prawdziwa wartość wytwarzania przez wytwórcę informacji sprowadza się do zlokalizowania,

przefiltro-87 Ibidem, s. 118–119.

88 A. Olbrot-Brzezińska, Społeczne funkcje informacji statystycznej i odpowiedzialność sta-tystyki publicznej, referat wygłoszony podczas Kongresu Stasta-tystyki Polskiej, Poznań 2012.

89 Ustawa z dnia 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej, Dz.U. 1995 Nr 88, poz.

439, ze zm.

90 J. Oleński, Infrastruktura…, s. 120.

91 C. Schapiro, H. Varian, Potęga informacji. Strategiczny przewodnik po gospodarce sie-ciowej, Gliwice 2007, s. 19.

wania i przekazania tego, co może okazać się interesujące dla odbiorcy.

W większości organizacji występuje duża różnica między ilością dostęp-nych informacji a możliwością ich realnego wykorzystania w procesie po-dejmowania decyzji.

Informacja może być oceniana nie tylko na podstawie ilości, ale i ja-kości. Do tej pory nie opracowano powszechnie uznanej metody oceny, co jednak nie przeszkadza w ich formułowaniu. Jakość informacji można ocenić na podstawie cząstkowych cech, takich jak⁹²:

dokładność,

Jakość informacji na podstawie wymienionych kryteriów można oce-nić pod warunkiem jednoznacznego i precyzyjnego zdefiniowania każde-go z nich.

Jest wiele zagrożeń dla jakości informacji. Poza świadomymi działania-mi mającydziałania-mi na celu manipulowanie informacją (dezinformacja) jest kil-ka głównych niepożądanych zjawisk informacyjnych: szum, rozwlekłość, ogólnikowość.

W literaturze rozróżniane są następujące rodzaje szumów⁹³: semantyczne

92 B. Stefanowicz, Informacyjne systemy zarządzania. Przewodnik, Warszawa 2007, s. 73; K.B. Wydro, Badania nad istotą informacji, jej właściwościami i stosowanymi technika-mi informacyjnytechnika-mi – próba systematyzacji w obszarze wiedzy o informacji, Warszawa 2007, s. 66.

93 B. Stefanowicz, op.cit., s. 75.

Można jeszcze wspomnieć o pseudoinformacji, czyli o różnych komuni-katach opisujących ten sam obiekt, oraz o parainformacji, czyli informacji odebranej subiektywnie, zazwyczaj z powodu mylnie interpretowanej tre-ści komunikatu.

Niektóre związki człowieka z informacją Lech W. Zacher nazywa nie-bezpiecznymi. Niebezpieczeństwo widzi w postępującej globalizacji, a tym samym w utechnicznieniu i uniformacyjnieniu działalności ludzi. Podkre-ślając niebezpieczeństwa, Zacher wskazuje, że informacją jest też donos, obelga, pomówienie, nieprawda, fałsz, kłamstwo, propaganda, manipulacja.

Informacja może służyć zniewoleniu, deprawacji, wojnie psychologicznej, przestępczości, terroryzmowi, a nawet torturowaniu⁹⁴.

Współczesny człowiek jest wręcz atakowany ze wszystkich stron ogromną ilością informacji. Peter F. Drucker już w 1987 r. w jednym ze swoich wykładów powiedział: Jeśli spojrzeć na współczesne systemy infor-macyjne, to widać, że nie zawierają żadnych mechanizmów selekcyjnych. Bie-rzesz, ile możesz, i rozpowszechniasz je wśród największej liczby osób. W ten sposób nie dostajemy informacji, tylko dane. Będziemy musieli odpowiedzieć sobie na pytania: Jakich informacji potrzebuję? Co dla mnie jest informacją?

Do tej pory tego nie robiliśmy⁹⁵. Od tego czasu na świecie wiele się zmieni-ło, zwłaszcza w domenie informacji. Można tylko podziwiać P.F. Drucke-ra, za to jak trafnie opisał to zjawisko – jego słowa do dzisiaj nie straciły na aktualności.

Ocenia się, że od zarania dziejów do 2003 r. ludzkość wyprodukowała pięć eksabajtów⁹⁶ danych. Jest to bardzo dużo, ale jednak zdumiewa coś innego: taka ilość jest obecnie wytwarzana co dwa dni⁹⁷. Doprowadza to do powstawania wspomnianego wcześniej szumu informacyjnego, co u od-biorców zazwyczaj powoduje utrudnienia w selekcjonowaniu informacji naprawdę istotnych. W zalewie informacji giną informacje wartościowe, więc odbiorca albo ma trudności z odnalezieniem właściwej informacji, zwłaszcza kiedy jest mu potrzebna, lub przechowuje wszystkie informacje jakie do niego docierają – na wszelki wypadek.

Ryszard Kapuściński kilka lat temu napisał: Istnieje wielka różnica mię-dzy informacją i wiedzą. Wielki poeta angielski Thomas Stearns Eliot pytał już w latach trzydziestych: „Mamy informację, ale gdzie jest wiedza?” To jest

pyta-94 L.W. Zacher, Transformacje społeczeństw, od informacji do wiedzy, Warszawa 2007, s. 19.

95 P.F. Drucker, O zarządzaniu, społeczeństwie i gospodarce, Warszawa 2011, s. 96.

96 1 eksabajt= 1.000.000.000.000.000.000 bajtów = 10¹⁸ bajtów.

97 E. Bendyk, Wróżenie z danych, „Polityka” 2012, nr 43, s. 68.

nie wciąż otwarte, nikomu nie udało się na nie w pełni odpowiedzieć. Człowiek próbuje uzupełniać braki wiedzy informacją, ale zwiększając nadmiernie ilości danych, wcale jej nie pogłębia. Z jednej strony Internet odwrócił pojęcie cenzu-ry, bo dał nam do dyspozycji nadwyżkę informacyjną, z drugiej strony sprawia, że gubimy się w nadmiarze danych⁹⁸.

Ludzie z powodu nadmiaru dostępnej informacji bardzo dużo czasu tracą na jej ocenianie, zarówno tej pożądanej, jak i tej niechcianej. Dopro-wadza to do tzw. przesytu informacyjnego (ang. information overload), i to bez względu na znaczenie, jakie ma informacja. Przesyt ten może dopro-wadzić do obniżenia poziomu zdolności reagowania na nowe informacje.

Mimo wszystko informacja staje się poszukiwanym jak nigdy w dziejach ludzkości towarem, a nieustannie zwiększa się liczba osób skłonnych za-płacić za nie coraz więcej. W. Abramowicz zjawisko braku pożądanej infor-macji przy nadmiarze inforinfor-macji nazywa paradoksem przesytu informacyj-nego⁹⁹.

Zgodnie z teorią ekonomii, na rynkach doskonałych sprzedawcy i nabyw-cy są bardzo dobrze poinformowani o jakości dóbr i usług oferowanych na rynku oraz o wszystkich innych aspektach związanych z przeprowadze-niem potencjalnej transakcji. Jeżeli jedna ze stron nie posiada wystarcza-jących informacji, a druga jest tym samym lepiej poinformowana, wystę-puje rynek z asymetryczną informacją. Podmiot dysponujący wszystkimi możliwymi informacjami posiadałby wiedzę doskonałą. Jednak żaden pod-miot nie dysponuje wszystkimi informacjami, czyli jego wiedza jest nie-doskonała¹⁰⁰. W praktyce często zauważalne jest zjawisko powiększania się asymetrii. Spowodowane jest to zwiększoną zdolnością podmiotów, już posiadających dużą ilość wartościowych informacji, do przyswajania kolejnych.

Problem asymetrii jest coraz mniej zauważalny w gospodarce. Klienci mają dostęp do niemal pełnej informacji przez Internet. A. Tiwana uważa, że wraz ze wzrostem jawności procesów i czynności firm znika asymetria informacji¹⁰¹. Informacja sama w sobie nie daje już firmom żadnej prze-wagi. Przewagę może dać tylko różnica w poziomie przyswajania i wy-korzystywania wiedzy. Wiedza pojedynczej organizacji powiązana w sieć

98 R. Kapuściński, Dałem głos ubogim, Kraków 2008, s. 65.

99 W. Abramowicz, op.cit., s. 13.

100 Zob. S. Forlicz, Niedoskonała wiedza podmiotów rynkowych, Warszawa 2001;

G.A. Akerlof, The Market for “Lemons”: Quality Uncertainty and the Market Mechanism,

„The Quarterly Journal of Economics” 1970, nr 84 (3), s. 488–500.

101 A. Tiwana, op.cit., s. 28.

z wiedzą innych podmiotów stwarza korzystną sytuację dla wszystkich włączonych w ten proces. Wiedza będąca przedmiotem wymiany w sieci ma zdecydowanie większą wartość niż wiedza ukrywana.