Organizacja i zadania samorządu gminnego

Organem stanowiącym gminy jest rada gminy, wybierana w wyborach powszechnych na czteroletnią kadencję. Jeżeli rada gminy ma swoją sie-dzibę w mieście położonym na terytorium tej gminy wówczas nosi na-zwę rada miejska. W skład rady wchodzi od 15 do 45 radnych, w zależ-ności od liczby mieszkańców danej gminy. Radą kieruje przewodniczący

244 Raport o stanie samorządności terytorialnej w Polsce, Kraków 2012, s. 17.

245 E. Wojciechowski, Zarządzanie…, s. 83.

cd. tab. 2.4

rady wybierany przez radnych ze swojego grona. Rada obraduje na sesjach (zwyczajnych i nadzwyczajnych), które zwołuje jej przewodniczący z włas-nej inicjatywy lub na wniosek wójta bądź ¼ radnych. Sprawy organizacji wewnętrznej, jak i tryb pracy rady i jej organów, reguluje statut gminy.

Organem wykonawczym w gminie jest wójt, w mniejszych miastach (do 100 tys. mieszkańców) burmistrz, a w dużych miastach (powyżej 100 tys.

mieszkańców) prezydent miasta.

W systemie administracji publicznej zasada subsydiarności przejawia się realizowaniem jak największej liczby zadań na jak najniższym szcze-blu, oczywiście zapewniając na ten cel odpowiednie środki. Wobec tego podstawowa rola w systemie administracji publicznej przypada samorzą-dowi terytorialnemu, a w jego ramach gminie. W zasadzie subsydiarności wyróżnić można dwa aspekty²⁴⁶:

negatywny

– – powstrzymanie się przez władzę publiczną od realizacji zadań, które mogą być dokonane przez jednostki, grupy społeczne, wspólnoty, instytucje społeczeństwa obywatelskiego,

pozytywny

– – obowiązek niesienia pomocy wymienionym podmio-tom przez władzę publiczną poprzez pobudzanie, podtrzymywanie i w razie potrzeby uzupełnianie wysiłków tych podmiotów.

Zgodnie z artykułem 7 Ustawy o samorządzie terytorialnym²⁴⁷, zaspo-kojenie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy.

W szczególności zadania własne obejmują sprawy:

ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony śro-1)

dowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej,

gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogo-2)

wego,

wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczysz-3)

czania ścieków komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów ko-munalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz, 3a) działalności w zakresie telekomunikacji,

246 D. Wacinkiewicz, Organizacja i funkcjonowanie samorządu gminnego i powiatowego, [w:] Kierunki modernizacji zarządzania w jednostkach samorządu terytorialnego, red. T. Lu-bińska, Warszawa 2011, s. 78.

247 Ustawy o samorządzie terytorialnym z 8 marca 1990 r., Dz.U. Nr 16, poz. 95 ze zm. Obecny tytuł ustawy: ustawa o samorządzie gminnym – stosownie do art. 10 usta-wy z dnia 29.12.1998 r., Dz.U. Nr 162, poz. 1126 ze zm., wspomniana ustawa została zmieniona ustawą z dnia 8 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o samorządzie gminnym oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. Nr 175, poz. 1457 ze zm.

lokalnego transportu zbiorowego, 4)

ochrony zdrowia, 5)

pomocy społecznej, w tym ośrodków i zakładów opiekuńczych, 6)

6a) wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej, gminnego budownictwa mieszkaniowego, 7)

edukacji publicznej, 8)

kultury, w tym bibliotek gminnych i innych instytucji kultury oraz 9)

ochrony zabytków i opieki nad zabytkami,

kultury fizycznej i turystyki, w tym terenów rekreacyjnych i urzą-10)

porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochro-14)

ny przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania gminnego magazynu przeciwpowodziowego,

utrzymania gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej 15)

oraz obiektów administracyjnych,

polityki prorodzinnej, w tym zapewnienia kobietom w ciąży opieki 16)

socjalnej, medycznej i prawnej,

wspierania i upowszechniania idei samorządowej, w tym tworzenia 17)

warunków do działania i rozwoju jednostek pomocniczych i wdraża-nia programów pobudzawdraża-nia aktywności obywatelskiej,

promocji gminy, 18)

współpracy i działalności na rzecz organizacji pozarządowych oraz 19)

podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz.U.

Nr 96, poz. 873, ze zm.),

współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych 20)

państw.

Warto podkreślić, że użycie sformułowania w szczególności, poprzedza-jącego powyższe wyliczenie, w sposób niebudzący wątpliwości, wskazuje na jego przykładowość. Wobec tego, aby stwierdzić, czy jakieś zadanie na-leży do zakresu własnego czy zleconego, nana-leży każdorazowo przeprowa-dzić analizę na gruncie prawa materialnego²⁴⁸.

Działalność organów gminy jest jawna, a jej ograniczenia mogą wyni-kać wyłącznie z ustaw. Jawność obejmuje w szczególności prawo

obywa-248 D. Wacinkiewicz, op.cit., s. 85.

teli do uzyskiwania informacji, wstępu na sesje rady gminy i posiedzenia jej komisji, a także dostępu do dokumentów wynikających z wykonywania zadań publicznych, w tym protokołów posiedzeń organów gminy i komisji rady gminy²⁴⁹. Przepisom regulującym wspomniane prawa będzie poświę-cony rozdział 4.2.

Analizując możliwości dalszego rozwoju samorządności w Polsce, Jerzy Regulski proponuje²⁵⁰:

1. Powrót do dyskusji nad reformą administracji rządowej. Minister-stwa powinny być organami prowadzącymi politykę w poszczegól-nych sektorach życia publicznego, a nie ośrodkami administrujący-mi i zarządzającyadministrujący-mi sprawaadministrujący-mi publicznyadministrujący-mi.

2. Uznanie przez administrację centralną rzeczywistego znaczenia konstytucyjnej zasady pomocniczości, nakazującej ograniczenie jej kompetencji jedynie do spraw, które nie mogą być samodzielnie roz-wiązywane przez władze samorządowe.

3. Rozpowszechnianie istoty samorządności, polegającej na prawie społeczności do rozwiązywania swych spraw zgodnie z własnymi interesami, a więc zasadniczego uszczuplenia regulacji ograniczają-cych to prawo.

4. Prowadzenie długofalowej polityki wspierania rozwoju społeczeń-stwa obywatelskiego, zdolnego do świadomego i odpowiedzialnego podejmowania decyzji w sprawach publicznych. Działalność na rzecz przyśpieszenia przemian w mentalności społecznej i budowania no-wych wzorów zachowań obywatelskich.

Dużą przeszkodą w prawidłowym funkcjonowaniu samorządu tery-torialnego jako instytucji publicznej jest jego upolitycznienie. W radach większości polskich gmin zasiadają radni wywodzący się z partii politycz-nych. Wybory samorządowe są często traktowane przez polityków czy partie polityczne jako próba lokalnych sił przed następnymi wyborami parlamentarnymi.

Nie tylko upolitycznienie jest problemem polskich samorządów, jak i prawie całej reszty sektora publicznego. Można wymienić wiele przyczyn jego nieefektywności: nadmierna biurokracja, niegospodarność, korupcja, kumoterstwo czy nepotyzm. Do poprawy funkcjonowania samorządów może się przyczynić większa stabilność przepisów prawa, jak i przejrzy-stość działalności.

249 Ibidem, s. 82.

250 J. Regulski, op.cit., s. 4.

2.4. Uwarunkowania sprawnego zarządzania