Polskie społeczeństwo informacyjne

Unia Europejska na początku XXI w. dostrzegła znaczenie budowy społe-czeństwa informacyjnego bardziej niż kiedykolwiek. Jednym z kluczowych argumentów za inwestowaniem w rozwój społeczeństwa informacyjnego jest chęć umocnienia swojej pozycji na światowym rynku informacyjnym.

Głównymi konkurentami na tym rynku są Stany Zjednoczone oraz pań-stwa strefy Pacyfiku. W tej walce nie bez znaczenia jest to, że wśród państw członkowskich Unii istnieje bardzo duże zróżnicowanie w sferze techno-logii informacyjnych. Największy potencjał zgromadzony jest w krajach piętnastki. Państwa Europy Środkowo-Wschodniej, wciąż znajdując się w okresie transformacji systemowej, znacząco od nich odbiegają. Wynika to nie tylko ze słabo rozwiniętej infrastruktury technicznej, ale i z wielu innych czynników, np. ekonomicznych, instytucjonalnych, prawnych, a na-wet mentalnych³⁷¹. Jednym ze wskaźników pokazujących zaawansowanie społeczeństwa informacyjnego jest procentowy udział gospodarstw domo-wych mających dostęp do Internetu. Ranking krajów UE pod względem go-spodarstw domowych z dostępem do Internetu przedstawia rysunek 3.12.

Jak wynika z tego raportu, Polska zajmuje 18. miejsce spośród 27 państw, a jej wskaźnik jest niestety o 10% niższy niż średnia unijna.

W zależności od przyjętych kryteriów i wyznaczników dużą grupę współczesnych społeczeństw można określić jako społeczeństwa infor-macyjne, choć różnią się one od siebie w zależności od specyfiki układów instytucyjnych i kulturowych. Opracowano bardzo dużo syntetycznych wskaźników pomiaru stopnia rozwoju społeczeństwa informacyjnego po-zwalających na klasyfikacje i rankingi poszczególnych państw i regionów pod tym względem. Można wymienić przynajmniej kilka najbardziej cha-rakterystycznych, pamiętając, że wszystkie są ze sobą silnie skorelowane, ponieważ bazują na tych samych zmiennych diagnostycznych³⁷²:

Indeks dyfuzji ICT (ang.

– Index of ICT Diffusion – ICTDI) – mierzy poziom rozwoju i rozpowszechniania technologii informacyjno-te-lekomunikacyjnych w danym kraju w dwóch wymiarach: łączy oraz dostępu.

Wskaźnik dostępu cyfrowego (ang.

– Digital Access Index – DAI) –

mie-rzy ogólne możliwości mieszkańców danego kraju w zakresie

uzyska-371 K. Doktorowicz, Koncepcje społeczeństwa informacyjnego w polityce Unii Europej-skiej, [w:] Polskie doświadczenia w kształtowaniu społeczeństwa informacyjnego. Dylematy cywilizacyjno-kulturowe, red. L.H. Haber, Kraków 2002, s. 102.

372 A. Czerwiński, Przemiany na rynkach informacji, Opole 2011, s. 179–181.

nia dostępu do technologii informacyjnych i komunikacyjnych oraz ich użytkowania. Składa się z ośmiu zmiennych oceniających: infra-strukturę, przystępność cenową, wiedzę, jakość oraz użytkowanie.

Indeks społeczeństwa informacyjnego (ang.

– Information Society

Index – ISI) – stanowi średnią ważoną 23 wskaźników opisujących infrastrukturę komputerową, Internetową, informacyjną oraz spo-łeczną.

Jak wynika z Diagnozy społecznej 2011, w okresie przeprowadzonych badań w ponad 60% polskich gospodarstw domowych był komputer oraz

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Społeczeństwo informacyjne w liczbach, Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji, Warszawa 2012, s. 20.

Rysunek 3.12. Gospodarstwa domowe mające dostęp do Internetu w krajach europejskich w 2010 r. (w %)

33

dostęp do Internetu³⁷³. Wykres na rysunku 3.13 przedstawia wyposażenie gospodarstw w komputer i telefon oraz dostęp do Internetu. Od pierw-szych badań przeprowadzonych w 2003 r. można zaobserwować stały wzrost liczby komputerów oraz dostępu do sieci. Co prawda od kilku lat wzrost ten nie jest aż tak intensywny jak na początku badanego okresu, co jest spowodowane nasyceniem rynku.

Z rysunku to nie wynika wprost, ale badanie wykazało zmianę struktu-ry sprzętu komputerowego będącego w polskich gospodarstwach domo-wych – już prawie 40% użytkowników komputerów posiada urządzenia przenośne (notebooki, netbooki lub tablety). Zmniejszenie liczby nów stacjonarnych spowodowane jest coraz większą popularnością telefo-nii komórkowej. Doszło do niej w wyniku znaczącej obniżki cen aparatów telefonicznych i kosztów połączeń. Poza wzrostem liczby użytkowników Internetu zmieniła się ich struktura. Stopniowo zwiększa się przeciętny wiek użytkowników oraz wzrasta liczba osób z mniejszych miejscowości.

373Diagnoza społeczna 2011. Warunki i jakość życia Polaków, red. J. Czapiński, T. Panek, Warszawa 2011, s. 299–317.

Źródło: Diagnoza społeczna 2011. Warunki i jakość życia Polaków, red. J. Czapiński, T. Pa-nek, Warszawa 2011, s. 299.

Rysunek 3.13. Wyposażenie gospodarstw domowych w komputer, dostęp do Internetu i telefon stacjonarny w latach 2003–2011

16,9

2003 2005 2007 2009 2011

[lata]

[%]

Dostęp do Internetu Komputer Telefon stacjonarny

W tym samym czasie zmienił się sposób korzystania z Internetu, jednak komunikacja za pomocą poczty elektronicznej oraz komunikatorów jest wciąż główną formą aktywności w sieci. Wykres na rysunku 3.14 przed-stawia narzędzia najczęściej używane w komunikacji internetowej.

Pod względem korzystania z Internetu przez Polaków należących do starszych grup wiekowych Polska zajmuje ostatnie miejsce w Unii Euro-pejskiej. Spośród osób z grupy wiekowej 50+, których jest prawie 13 mln, aż 10 mln nie korzysta z Internetu, co stanowi 78%. W ostatnich latach ogólny odsetek internautów szybko rósł, lecz w grupie wiekowej 50+ rost ten był znacznie wolniejszy. Główną przyczyną tego mniejszego przy-rostu było wchodzenie w ostatnią grupę wiekową kolejnych roczników mieszkańców urodzonych w powojennym okresie wyżu demograficzne-go³⁷⁴. Wykres na rysunku 3.15 przedstawia korzystanie i dostęp do Inter-netu w Polsce według wieku.

Według badań z 2011 r. w Polsce jest ponad 35% osób, które nie korzy-stają z Internetu mimo że posiadają komputer i dostęp do sieci w domu.

Jedną z największych barier w korzystaniu z komputerów i Internetu jest

374 D. Bogdanov, Instytucjonalne przeciwdziałanie e-wykluczeniu, Referat wygłoszony podczas konferencji naukowej „Prorozwojowa aktywność organizacji publicznych i oby-watelskich”, Kraków 2012.

Źródło: Diagnoza społeczna 2011. Warunki i jakość życia Polaków, red. J. Czapiński, T. Panek, Warszawa 2011, s. 317.

Rysunek 3.14. Narzędzia komunikacji internetowej wykorzystywane przez użytkowników w okresie tygodnia w latach 2003–2011

52 telefonowanie przez internet (VoIP, Skype) rozmowy video

brak odpowiedniej motywacji i umiejętności użytkowania tych technolo-gii, a sam dostęp nie gwarantuje, że ludzie będą z niego korzystać³⁷⁵.

3.3.4. Związki administracji publicznej