Agencja Dostaw Euratomu (Euratom Suply Agency, ESA)

1. Geneza i podstawa prawna

Agencja Dostaw Euratomu powstała na podstawie postanowień traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (TEWEA) zawartych w tytule 2 rozdział 6[przypis 470]. Głównym celem utworzenia Agencji była chęć zagwarantowania wszystkim

zainteresowanym podmiotom we Wspólnotach dostępu do rud i paliwa jądrowego. Traktat stanowi, że Rada ustanawia statut Agencji, stanowiąc na wniosek Komisji. Został on

przyjęty 6 listopada 1958 r.[przypis 471], a sama Agencja rozpoczęła działalność w 1960 r. Statut z 1958 r. został uchylony, a w jego miejsce został przyjęty nowy statut na

podstawie decyzji Rady nr 2008/114/WE, Euratom z 12 lutego 2008 r.[przypis 472]

Siedziba Agencji znajduje się w Luksemburgu.

2. Zadania

Podstawowe zadania Agencji zostały określone w TEWEA w tytule 2 rozdział 6, natomiast w formie uproszczonej są one powtórzone w Statucie Agencji. Głównym zadaniem ESA jest dostarczanie Wspólnocie fachowej wiedzy, informacji i porad dotyczących

funkcjonowania rynku materiałów i usług jądrowych.

Str. 154

Dodatkowo, Agencja zajmie się monitorowaniem rynku materiałów rozszczepialnych i określa tendencje rynkowe, mając na uwadze bezpieczeństwo dostaw materiałów i usług jądrowych w Unii. Z operacyjnego punktu widzenia najważniejszym uprawnieniem Agencji jest prawo pierwokupu materiałów jądrowych wyprodukowanych na terytorium UE. Zakres tego uprawnienia jest bardzo szeroki. Każdy producent z Unii musi oferować Agencji wszelkie rudy, materiały źródłowe (np. naturalny uran) oraz materiały rozszczepialne (np.

wzbogacony uran czy pluton), które wyprodukował. W określonych przypadkach producent ma prawo do zachowania materiałów, jednak odbywa się to za zgodą Agencji i po

powiadomieniu o tym fakcie Komisji. Agencja może zrezygnować z prawa pierwokupu, a wówczas w odniesieniu do rud i materiałów źródłowych prawo własności posiada

kupujący, natomiast w przypadku materiałów rozszczepialnych kupujący ma tylko prawo użycia i zużycia, a prawo własności pozostaje po stronie Wspólnoty. Traktat przewiduje także wyłączne prawo Agencji do zawierania umów w sprawie dostaw (art. 52 TEWEA).

Oznacza to, że każda umowa o dostawach, w tym zakupie, sprzedaży, wymianie czy pożyczce, musi być zatwierdzona i zawarta przez Agencję. Odnosi się to do umów zawieranych zarówno z podmiotami wewnątrz Unii, jak i spoza jej terytorium. Wyjątek stanowią sytuacje, gdy Agencja nie jest w stanie przeprowadzić transakcji z podmiotem spoza Unii w rozsądnym terminie, wtedy Komisja może zezwolić na zawarcie

bezpośredniej umowy między sprzedającym a kupującym. Dodatkowo, w przypadku niewielkich ilości materiałów sprowadzanych czy sprzedawanych na zewnątrz do celów badawczych, wystarczy przekazać informację o tym fakcie Agencji, bez angażowania jej w transakcję. Agencja może także tworzyć rezerwy handlowe oraz rezerwy awaryjne, a także składować materiały jądrowe.

3. Struktura organizacyjna

Struktura organizacyjna Agencji składa się z dyrektora generalnego oraz komitetu doradczego.

Dyrektor generalny jest mianowany przez Komisję. Odpowiada za realizację zadań powierzonych Agencji, a także bieżące administrowanie i zarządzanie jej pracami.

Dyrektor przygotowuje preliminarz dochodów i wydatków Agencji, a następnie wykonuje budżet. Jest on zobowiązany do ścisłej współpracy z komitetem doradczym. Dyrektor przedstawia sprawozdania z działalności ESA Parlamentowi, Radzie i Komisji.

Komitet doradczy składa się z przedstawicieli państw członkowskich. Cztery największe państwa UE - Niemcy, Francja, Wielka Brytania i Włochy mają po czterech przedstawicieli, następnie Hiszpania, Polska i Rumunia po trzech przedstawicieli, Bułgaria, Belgia,

Czechy, Grecja, Litwa, Węgry, Holandia, Austria, Portugalia, Słowenia, Słowacja, Finlandia i Szwecja po dwóch przedstawicieli, Dania, Estonia, Irlandia, Cypr i Łotwa po jednym. Każde państwo może skorzystać z możliwości nieuczestniczenia w pracach komitetu. Tak postąpiły Malta i Luksemburg, które nie posiadają swoich przedstawicieli, ani też nie partycypują w kapitale zakładowym Agencji.

Str. 155

Różna liczba reprezentantów poszczególnych państw wynika z ich udziałów w kapitale Agencji, a także wiedzy i doświadczenia w zakresie technologii jądrowej. Kadencja

członków komitetu wynosi trzy lata i jest odnawialna. Pracami komitetu kieruje prezydium, w skład którego wchodzi przewodniczący i dwóch zastępców. Powinni oni reprezentować zarówno producentów jak i użytkowników materiałów rozszczepialnych. Komitet wydaje opinie, przedstawia analizy i dostarcza Agencji odpowiednie informacje. Dyrektor

generalny zwołuje posiedzenia komitetu przed podjęciem decyzji w sprawach dotyczących kapitału Agencji, zasad równoważenia podaży i popytu, pożyczek czy rozwiązania Agencji.

Agencja dysponuje kapitałem zakładowym w wysokości 5,824 mln euro, na który składają się państwa członkowskie w momencie przystępowania do Wspólnoty. Wpłaty państw są zróżnicowane i odzwierciedlają potencjał poszczególnych członków UE oraz ich poziom uczestnictwa w rynku materiałów rozszczepialnych[przypis 473].

Personel ESA, łącznie z dyrektorem, stanowią stali urzędnicy Komisji oddelegowani do prac w Agencji. W 2016 r. było to łącznie 17 osób[przypis 474]. Oznacza to, że pensje urzędników zatrudnionych w ESA opłaca bezpośrednio Komisja, co sprawia, że pozycja ta nie jest w ogóle ujmowana w budżecie Agencji. W 2015 r. koszty utrzymania personelu

ESA wyniosły 2,78 mln euro[przypis 475]. Na przychody budżetu Agencji składają się wkład wspólnotowy, odsetki bankowe oraz przychody z inwestycji kapitałowych i

bankowych oraz opłat od transakcji przeprowadzanych za pośrednictwem ESA. Budżet Agencji w 2016 r. wyniósł 125 tys. euro, z czego 119 tys. euro pochodziło z budżetu ogólnego UE, a 6 tys. euro stanowiły odsetki bankowe[przypis 476].

4. Relacje z podmiotami zewnętrznymi

Oprócz Komisji i państw członkowskich, które są naturalnymi interesariuszami Agencji, ESA współpracuje z organizacjami międzynarodowymi oraz państwami trzecimi. W gronie partnerskich organizacji międzynarodowych należy wymienić Międzynarodową Agencję Energii Atomowej (International Atomic Energy Agency, IAEA) będącą agencją

wyspecjalizowaną ONZ oraz Agencję Energii Jądrowej (Nuclear Energy Agency, NEA) działającą przy OECD. ESA uczestniczy aktywnie w pracach dwóch grup roboczych powołanych przez obie powyższe organizacje. Pierwsza z grup - Joint NEA/IAEA Uranium Group zajmuje się kwestiami dostępu, obrotu oraz kontroli uranem na świecie[przypis 477].

Str. 156

Z kolei druga grupa - EA High-Level Group on the Security of Supply of Medical

Radioisotopes (HLG-MR) ma na celu dbanie o zapewnienie dostaw medycznych izotopów promieniotwórczych[przypis 478]. Agencja uczestniczy także w pracach Komitetu ds.

Rozwoju Energii Jądrowej (Nuclear Development Committee, NDC) działającego przy NEA[przypis 479].

4.2. Europejskie Wspólne Przedsięwzięcie na rzecz Realizacji Projektu ITER i