Europejska Agencja Kolejowa (European Railway Agency, ERA)

1. Geneza i podstawa prawna

Po raz pierwszy zamiar utworzenia agencji wspólnotowej poświęconej tematyce kolei został wyrażony w 1996 r. przez Komisję Europejską w białej księdze zatytułowanej

„Strategia odnowy kolei Wspólnot”[przypis 99]. W dokumencie stwierdzono, że utworzenie Europejskiej Agencji Kolejowej mogłoby przyczynić się do wzmocnienia ram

instytucjonalnych polityki transportowej, a sama agencja mogłaby zająć się harmonizacją przepisów w zakresie bezpieczeństwa, norm technicznych czy nadzorem nad

infrastrukturą kolejową[przypis 100]. Plany Komisji zostały zrealizowane w 2004 r., kiedy przyjęto rozporządzenie nr 881/2004, na podstawie którego powstała Europejska Agencja Kolejowa[przypis 101]. Zakres funkcjonowania Agencji został zmieniony i rozszerzony w 2008 r. na podstawie rozporządzenia nr 1335/2008[przypis 102]. W styczniu 2013 r.

Komisja przedstawiła założenia czwartego pakietu kolejowego obejmującego tzw. filar techniczny i filar rynkowy[przypis 103]. Jednym z założeń filaru technicznego było

wprowadzenie istotnych zmian w zakresie funkcjonowania Europejskiej Agencji Kolejowej oraz zwiększenie zakresu jej zadań. W maju 2016 r. zostało przyjęte rozporządzenie nr 2016/796[przypis 104], które uchyliło rozporządzenie nr 881/2004 i ustanowiło Agencję Kolejową Unii Europejskiej[przypis 105].

Str. 40

Siedziba Agencji znajduje się we Francji w Valenciennes[przypis 106].

2. Zadania

Agencja została ustanowiona w celu podniesienia poziomu bezpieczeństwa oraz interoperacyjności kolei oraz zwiększenia konkurencyjności sektora usług kolejowych.

Rozporządzenie nr 2016/796 wymienia pięć kategorii zadań Agencji. Po pierwsze, są to zadania dotyczące interoperacyjności. Agencja przedstawia zalecenia i opinie Komisji dotyczące norm technicznych oraz szkoleń i certyfikacji personelu pokładowego, które mają wpływ na interoperacyjność i bezpieczeństwo infrastruktury kolejowej, a także wydaje zezwolenia na wprowadzanie pojazdów kolejowych do obrotu. Po drugie, ERA posiada kompetencje dotyczące przepisów krajowych, w tym ich sprawdzanie pod kątem zgodności z przepisami unijnymi oraz zajmuje się ich klasyfikowaniem. Po trzecie, Agencja ma zadania w odniesieniu do Europejskiego Systemu Zarządzania Ruchem Kolejowym (European Rail Traffic Management System, ERTMS), dla którego pełni funkcję organu systemowego - określa, zarządza i monitoruje procedury związane ze specyfikacjami technicznymi systemu oraz udziela wsparcia Komisji w procesie wdrażania ERTMS. Po czwarte, ERA odpowiada za monitorowanie jednolitego europejskiego obszaru

kolejowego. W tym zakresie Agencja wspomaga Komisję w kontrolowaniu funkcjonowania krajowych organów ds. bezpieczeństwa na kolei. Ważnym zadaniem ERA jest także współpraca z krajowymi organami dochodzeniowymi w zakresie badania i zbierania danych dotyczących wypadków i incydentów w transporcie kolejowym. Po piąte, rozporządzenie wskazuje na inne zadania Agencji, w tym dotyczące personelu kolejowego, prowadzenia rejestrów pojazdów kolejowych, koordynuje współpracę pomiędzy krajowymi organami ds. bezpieczeństwa, organami dochodzeniowymi i organizacjami przedstawicielskimi, może prowadzić badania naukowe na rzecz

zwiększenia innowacyjności i podniesienia poziomu bezpieczeństwa na kolei, wspomaga Komisję we wdrażaniu ustawodawstwa unijnego poprzez doradztwo techniczne, a także może prowadzić szkolenia dla zainteresowanych podmiotów, w tym państw członkowskich oraz kandydujących.

Realizując powierzone jej zadania Agencja może kierować zalecenia do Komisji i państw członkowskich, wydawać opinie dla Komisji, wydawać decyzje, dokumenty techniczne oraz sprawozdania z kontroli, a także wytyczne i inne niewiążące dokumenty, które mogą wspomóc stosowanie przepisów w zakresie bezpieczeństwa i interoperacyjności kolei.

Str. 41

3. Struktura organizacyjna

Strukturę organizacyjną agencji tworzą: Zarząd, Rada Wykonawcza, Dyrektor Wykonawczy oraz Rada Odwoławcza.

W skład Zarządu - z prawem głosu - wchodzi po jednym przedstawicielu z każdego państwa członkowskiego Unii oraz dwóch przedstawicieli Komisji, a także sześciu przedstawicieli - bez prawa głosu - reprezentujących przedsiębiorstwa kolejowe, zarządców infrastruktury, przemysł kolejowy, organizacje związków zawodowych, pasażerów oraz klientów przewozów towarowych. Kadencja członków Zarządu wynosi cztery lata i może być odnowiona. Do zadań Zarządu należy przyjmowanie dokumentu programowego Agencji, który zawiera zarówno roczny jak i wieloletni plan jej działań, a także rocznego sprawozdania z działalności. Dodatkowo Zarząd przyjmuje roczny budżet Agencji. Określa także procedury podejmowania decyzji przez Dyrektora Wykonawczego oraz metody pracy i procedury w zakresie wizytacji, kontroli i inspekcji przeprowadzanych przez Agencję w państwach członkowskich. Ma również kompetencje nominacyjne - powołuje Dyrektora Wykonawczego, członków Rady Wykonawczej i Rady Odwoławczej.

Rada Wykonawcza wspiera Zarząd - przygotowuje decyzje, które Zarząd następnie przyjmuje, a w szczególnych przypadkach może sama podejmować decyzje tymczasowe w imieniu Zarządu. W skład Rady Wykonawczej wchodzi z urzędu przewodniczący

Zarządu oraz czterech przedstawicieli państw członkowskich zasiadających w Zarządzie i jeden przedstawiciel Komisji w Zarządzie.

Dyrektor Wykonawczy odpowiada za zarządzanie Agencją, w tym przyjmuje decyzje, zalecenia i opinie. Odpowiada także za wdrażanie i realizację zadań przyjętych przez Zarząd. Dyrektor realizuje dokument programowy i przedstawia sprawozdanie z jego realizacji. Może również zawierać w imieniu Agencji umowy o współpracy z krajowymi organami ds. bezpieczeństwa.

Z uwagi na szereg zadań Agencji o charakterze technicznym, gdzie podejmowane są decyzje o dopuszczeniu do użytku specjalistycznych urządzeń lub ocenie podlegają kompetencje zawodowe określonych grup pracowników, konieczne było ustanowienie w strukturze organizacyjnej organu, który jest odpowiedzialny za procedury odwoławcze i arbitrażowe. Rolę taką pełni Rada Odwoławcza. Rozporządzenie mówi o konieczności powołania co najmniej jednej Rady, co oznacza, że może być ich więcej[przypis 107]. W skład każdej Rady Odwoławczej wchodzą trzy osoby - jej przewodniczący oraz dwóch członków wybieranych przez Zarząd z listy ekspertów w zakresie kolejnictwa opracowanej

przez Komisję. Prawo do złożenia odwołania od decyzji Agencji przysługuje każdej osobie fizycznej lub prawnej, która uważa, że jej prawa zostały naruszone.

Str. 42

Jeśli Rada Odwoławcza przyzna rację skarżącemu, wówczas Agencja podejmuje

ostateczną decyzję w zakresie skorygowania decyzji lub zaniechania działania. W sytuacji rozbieżności stanowisk między Agencją a krajowym organem ds. bezpieczeństwa Rada Odwoławcza działa w charakterze rozjemcy. Jeśli skarżący nie jest usatysfakcjonowany rozstrzygnięciem jego sprawy przez ERA, wówczas może skierować skargę do Trybunału Sprawiedliwości UE w sprawie unieważnienia decyzji Agencji.

Zarząd ERA opracowuje preliminarz budżetu, który następnie jest przedstawiany Komisji, która przekazuje go Parlamentowi i Radzie razem ze wstępnym projektem budżetu

ogólnego Unii. Kiedy Rada i Parlament zatwierdzą środki na działalność Agencji, wtedy Zarząd ERA przyjmuje budżet, który staje się budżetem ostatecznym po zatwierdzeniu budżetu ogólnego UE. Na dochody Agencji, oprócz wkładu Unii, składają się następujące źródła: wkłady państw trzecich uczestniczących w pracach Agencji, opłaty wnoszone przez podmioty ubiegające się o certyfikaty i zezwolenia wydawane przez Agencję, opłaty za publikacje, szkolenia i inne usługi świadczone przez Agencję, dobrowolne wkłady państw członkowskich i państw trzecich. Budżet ERA na 2017 r. wyniósł 30,732 mln euro, z czego 30 mln stanowiły środki unijne. W 2015 r. Agencja zatrudniała 157 pracowników [przypis 108].

4. Relacje z podmiotami zewnętrznymi

Artykuł 44 rozporządzenia nr 2016/796 stanowi, że Agencja może zawierać porozumienia administracyjne z organizacjami międzynarodowymi lub właściwymi organami państw trzecich w zakresie niezbędnym do realizacji jej celów i zadań. Plany zawarcia takich porozumień muszą być wcześniej skonsultowane z Komisją, która powinna być następnie informowana o ich wykonaniu. Porozumienia takie nie mogą jednak nakładać zobowiązań prawnych na Unię ani jej państwa członkowskie. Dodatkowo nie mogą naruszać

kompetencji państw członkowskich, instytucji Unii ani Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych. Agencja podpisuje z partnerami zewnętrznymi listy intencyjne o współpracy, organizuje spotkania, konferencje i seminaria[przypis 109], a także

wspomaga Komisję, zwłaszcza w negocjacjach handlowych, gdzie wymiana handlowa mogłaby odbywać się drogą kolejową, np. z Chin.

Str. 43

2.4. Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej (Fundamental Rights Agency,