Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (European Food Safety Authority, EFSA)

1. Geneza i podstawa prawna

Jednym z aspektów funkcjonowania rynku wewnętrznego jest swobodny przepływ towarów, w tym żywności. Z uwagi na specyfikę towarów przeznaczonych do spożycia bardzo ważne jest ustanowienie jednolitych zasad i wysokich standardów, które mają na celu ochronę zdrowia i życia konsumentów. Należy zwrócić przy tym uwagę, że mówiąc o żywności, trzeba pamiętać także o paszach dla zwierząt, ponieważ są to kwestie ze sobą ściśle powiązane w ramach łańcucha żywnościowego. Dlatego wszelkie wymogi i

standardy jakości powinny odnosić się także do tego elementu. Postęp technologiczny i naukowy sprawił, że również w dziedzinie żywności i pasz pojawiły się nie tylko nowe możliwości, ale też zagrożenia, a badanie jakości tych produktów wymaga coraz bardziej specjalistycznej wiedzy. To wszystko doprowadziło do tego, że w 2002 r. podjęto decyzję o ustanowieniu Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności na podstawie rozporządzenia nr 178/2002[przypis 338]. Rozporządzenie to po raz pierwszy zostało zmienione rok później na podstawie rozporządzenia nr 1642/2003[przypis 339], jednak zmiany nie dotyczyły merytorycznego zakresu działań agencji. Istotne zmiany w

funkcjonowaniu Urzędu zostały wprowadzone w 2009 r. na podstawie rozporządzenia nr 596/2009[przypis 340], które przyznało Komisji prawo przyjmowania przepisów

dotyczących liczby oraz nazw paneli naukowych, zasad postępowania dotyczących składania wniosków o wydanie opinii przez Urząd. Ostatnia zmiana miała miejsce w 2014 r. na podstawie rozporządzenia nr 652/2014[przypis 341], za pomocą którego dokonano uporządkowania materii związanej nie tylko z działalnością Urzędu, ale przede wszystkim przepisów w zakresie łańcucha żywnościowego.

Siedziba Urzędu znajduje się w Parmie.

Str. 106 2. Zadania

Urząd został powołany do życia, aby zapewnić instytucjom UE, państwom członkowskim oraz producentom żywności i konsumentom dostęp do wiarygodnych badań naukowych z zakresu bezpieczeństwa żywności. Sprawne funkcjonowanie EFSA jest możliwe tylko dzięki skutecznej i efektywnej współpracy z krajowymi organami, które wykonują podobne zadania na poziomie państw członkowskich.

Do zadań Urzędu należy przede wszystkim dostarczanie zainteresowanym podmiotom, w szczególności instytucjom unijnym i państwom członkowskim, opinii naukowych

dotyczących kwestii związanych z bezpieczeństwem żywności i całym łańcuchem

żywnościowym, na który składają się zdrowie zwierząt i warunki ich hodowli, zdrowie roślin i warunki ich upraw oraz ochrona środowiska naturalnego. Urząd odpowiada za rozwój i koordynację jednakowych we wszystkich państwach członkowskich metod oceny

zagrożeń i ryzyka związanych z produkcją żywności, tak by możliwe było prawidłowe funkcjonowanie zasad rynku wewnętrznego w odniesieniu do przepływu tych towarów.

EFSA może zlecać badania naukowe i gromadzić dane, na podstawie których ocenia potencjalne ryzyka. Urząd powinien również szeroko informować opinię publiczną o wynikach swoich prac, tak by podnieść poziom zaufania konsumentów do towarów dostępnych na rynku wewnętrznym, a w razie ryzyka czy zagrożenia ostrzec przed możliwymi konsekwencjami zdrowotnymi. EFSA koordynuje działalność sieci organizacji zajmujących się żywieniem i żywnością.

Aby zapewnić wysoki poziom prac agencji i wiarygodność opinii przez nią

przedstawianych, EFSA opracowała kilka zasad: wysokie standardy pracy naukowej, niezależność, otwartość, innowacyjność, współpraca[przypis 342].

3. Struktura organizacyjna

Struktura organizacyjna Urzędu składa się z zarządu, dyrektora zarządzającego, forum doradczego oraz komitetu naukowego i paneli naukowych.

W skład zarządu wchodzi 14 członków powołanych przez Radę UE po konsultacjach z Parlamentem z listy kandydatów sporządzonej przez Komisję oraz jeden przedstawiciel Komisji. Czas trwania kadencji członków zarządu wynosi cztery lata. Kadencja może być jednokrotnie odnowiona. Zarząd odpowiada za przyjęcie rocznych i wieloletnich

programów prac oraz budżetu, a także sprawozdań rocznych z wykonania zadań. Zarząd wybiera dyrektora EFSA.

Dyrektor EFSA jest wybierany na pięcioletnią kadencję z możliwością reelekcji przez zarząd z listy kandydatów przedstawionej przez Komisję. Przed mianowaniem dyrektor jest przesłuchiwany przez odpowiednią komisją Parlamentu. Dyrektor kieruje bieżącą pracą agencji. Odpowiada także za implementację programów pracy i wdrażanie w życie decyzji zarządu.

Str. 107

Do jego zadań należy również zapewnienie Urzędowi odpowiedniego wsparcia

naukowego, technicznego i administracyjnego, w szczególności dla komitetu naukowego i paneli naukowych.

Forum doradcze składa się z przedstawicieli państw członkowskich - po jednym członku z każdego państwa reprezentującym organ odpowiedzialny na poziomie krajowym za

bezpieczeństwo żywności. Forum doradza dyrektorowi w zakresie realizacji programu prac agencji oraz doboru opinii naukowych. Jednak zasadniczym zadaniem forum jest

zapewnienie kontaktu między Urzędem a właściwymi organami na poziomie państw członkowskich, tak by unikać dublowania badań naukowych, analizować sytuacje

potencjalnego zagrożenia i szacować ryzyko oraz wspomagać tworzenie sieci organizacji zajmujących się bezpieczeństwem żywności.

Komitet naukowy i panele naukowe odpowiadają za przedkładanie Urzędowi opinii naukowych, a w sytuacjach tego wymagających organizowanie wysłuchań publicznych.

Członkowie komitetu i paneli są powoływani przez zarząd, a ich kadencja trwa trzy lata z możliwością jej odnowienia. Komitet naukowy składa się z przewodniczących wszystkich paneli naukowych oraz sześciu niezależnych ekspertów naukowych. Komitet odpowiada za ogólną koordynację prac paneli i harmonizowanie metodologii pracy paneli. Komitet zajmuje się także opracowywaniem opinii z zakresu problematyki wielosektorowej.

Liczba paneli naukowych może być zmieniana przez Komisję w drodze rozporządzenia wykonawczego. Początkowo było osiem paneli, a aktualnie jest ich dziesięć (art. 28 ust. 4 rozporządzenia nr 178/2002). Zajmują się one takimi kwestiami jak: dodatki do żywności i składniki pokarmowe dodawane do żywności; dodatki i produkty wykorzystywane w paszach; produkty ochrony roślin; organizmy modyfikowane genetycznie; produkty dietetyczne; zagrożenia biologiczne; zanieczyszczenia w łańcuchu żywnościowym;

zdrowie i warunki zwierząt; zdrowie roślin; materiały pozostające w kontakcie z żywnością, enzymy, aromaty.

Urząd zatrudnia 532 pracowników[przypis 343], a jego budżet w 2016 r. wynosił 79,4 mln euro i pochodził w całości ze środków z budżetu unijnego[przypis 344].

4. Relacje z podmiotami zewnętrznymi

Partnerów zewnętrznych agencji można podzielić na pięć grup.

Pierwszą grupę stanowią państwa członkowskie, a w szczególności rządy państw członkowskich oraz wyspecjalizowane organy, takie jak agencje bezpieczeństwa żywności. Współpraca z państwami członkowskimi odbywa się także poprzez sieci współpracy.

Str. 108

Drugą grupą interesariuszy Urzędu są instytucje i agencje UE. EFSA dostarcza opinie naukowe Komisji oraz prawodawcom unijnym - Radzie i Parlamentowi. Wśród agencji UE można wskazać na współpracę z EMA, ECHA, Europejskim Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób, z którymi EFSA podpisała listy intencyjne o współpracy w obszarach wspólnych zainteresowań. Trzecią grupę partnerów Urzędu stanowią jednostki naukowe i badawcze. Czwartą grupę tworzą organizacje pozarządowe reprezentujące interesy konsumentów, organizacje zrzeszające producentów żywności, a także media. Ostatnią grupą są organizacje międzynarodowe oraz państwa trzecie. EFSA współpracuje z Organizacją Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (Food and

Agriculture Organization, FAO) oraz WHO[przypis 345]. Urząd kładzie szczególny nacisk na współpracę z państwami kandydującymi oraz sąsiedzkimi objętymi europejską polityką sąsiedztwa[przypis 346].