Europejska Agencja Obrony (European Defence Agency, EDA)

1. Geneza i podstawa prawna

Rada Europejska podczas posiedzenia w Salonikach w dniach 19 i 20 czerwca 2003 r.

wyznaczyła Radzie zadanie podjęcia działań w kierunku utworzenia w kolejnym roku agencji, której zadaniem miał być rozwój potencjału obronnego, badań, zaopatrzenia i zbrojeń w państwach członkowskich[przypis 435]. Mając powyższe na uwadze, 12 lipca 2004 r. Rada przyjęła wspólne działanie nr 2004/551/WPZiB[przypis 436], na podstawie którego utworzona została Europejska Agencja Obrony. W traktacie konstytucyjnym podpisanym 29 października 2004 r., który ostatecznie nie wszedł w życie, w art. 1-41ust.

3 potwierdzono ustanowienie Agencji do spraw Rozwoju Zdolności Obronnych, Badań, Zakupów i Uzbrojenia (Europejskiej Agencji Obrony), określając jednocześnie w art. 3-311 zakres jej zadań.

W 2007 r. na podstawie decyzji Rady nr 2007/643/WPZiB [przypis 437] określono zasady finansowania agencji. 13 grudnia 2007 r. przyjęto traktat lizboński, który powielił przepisy zawarte w traktacie konstytucyjnym odnoszące się do EDA.

Str. 144

Artykuł 42 ust. 3 TUE stanowi podstawę traktatową Agencji, a art. 45 TUE określa jej zadania. Dodatkowo, w protokole nr 10 w sprawie stałej współpracy strukturalnej

ustanowionej na mocy art. 42 TUE określono zadania Agencji związane z tym obszarem [przypis 438]. Traktat lizboński wszedł w życie 1 grudnia 2009 r. W 2008 r. na wniosek Rady Sterującej Agencji Rada przyjęła wspólne działanie nr 2008/299/WPZiB [przypis 439]

zmieniające wspólne działanie nr 2004/551/WPZiB. Utworzono wówczas stanowisko drugiego zastępcy dyrektora naczelnego i określono datę kolejnego przeglądu działalności EDA na 2010 r.

Wejście w życie traktatu lizbońskiego spowodowało, że konieczne było dostosowanie zasad jej funkcjonowania do przepisów traktatowych. W 2011 r. Rada na podstawie decyzji nr 2011/411/WPZiB [przypis 440] uchyliła wspólne działanie nr 2004/551/WPZiB.

W decyzji określono statut, siedzibę i zasady operacyjne EDA. W 2015 r. do decyzji nr 2011/411/WPZiB wprowadzono szereg zmian i, jak zaznaczono - dla jasności i

przejrzystości przyjęto jej wersję przekształconą. Aktualnie podstawę działalności EDA stanowi decyzja Rady (WPZiB) 2015/1835[przypis 441].

W pracach Agencji biorą udział wszystkie państwa członkowskie Unii z wyjątkiem Danii, która na podstawie protokołu nr 22 załączonego do traktatu lizbońskiego nie bierze udziału w opracowywaniu i wprowadzaniu w życie decyzji i działań Unii, które mają wpływ na kwestie polityczno-obronne (art. 5)[przypis 442]. Agencja podpisała, za zgodą Rady, porozumienia administracyjne z Norwegią w 2006 r., Szwajcarią w 2012 r., Serbią w 2013 r. i Ukrainą w 2015 r., które umożliwiają tym państwom udział w projektach i programach realizowanych przez EDA[przypis 443].

Siedziba Agencji znajduje się w Brukseli.

2. Zadania

Agencja podlega zwierzchnictwu Rady, wspierając wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa (WPZiB) oraz wspólną politykę bezpieczeństwa i obrony (WPBiO), w ramach jednolitych ram instytucjonalnych Unii, nie naruszając obowiązków instytucji Unii oraz organów Rady.

Str. 145

Głównym zadaniem Agencji jest wspomaganie Rady i państw członkowskich w

podnoszeniu poziomu zdolności obronnych Unii. EDA przyczynia się do określenia celów w zakresie zdolności wojskowych państw członkowskich oraz oceny wykonania

zobowiązań podjętych przez nie. Agencja wspólnie z Komitetem Wojskowym określa wymogi Unii w zakresie zdolności obronnych.

Agencja zajmuje się również harmonizacją wymagań operacyjnych i ustalaniem spójnych metod dokonywania zamówień poprzez promocję i koordynację harmonizacji wymogów wojskowych, a także promowanie dokonywania sprawnych i opłacalnych zamówień.

Agencja może sama zgłaszać wielostronne projekty lub koordynować programy

realizowane przez państwa członkowskie w celu podniesienia zdolności wojskowych. EDA zachęca państwa do podejmowania wspólnych działań w sferze operacyjnej. Ważnym zadaniem Agencji jest wspieranie badań nad technologiami obronnymi. W tym zakresie EDA planuje i koordynuje wspólne działania badawcze nad nowymi technologiami wojskowymi oraz wspiera rozwój przemysłu obronnego w Unii, który ma być

konkurencyjny w skali międzynarodowej. Ocenia także wkłady państw członkowskich w zakresie zdolności obronnych. EDA ma również istotne kompetencje w zakresie oceny państw chcących przystąpić do stałej współprac strukturalnej.

Agencja udziela wsparcia operacjom Unii w dziedzinie WPZiB uwzględniając przy tym procedury zarządzania kryzysowego UE. Oferuje w tym względzie szkolenia i ćwiczenia w zakresie obsługi technicznej.

Należy zaznaczyć, że EDA realizując powierzone jej zadania nie narusza kompetencji państw członkowskich w kwestiach obronnych oraz działa z pełnym poszanowaniem kompetencji instytucji UE.

W maju 2017 r. ministrowie obrony zadecydowali o wzmocnieniu mandatu EDA, która ma być głównym podmiotem odpowiedzialnym za planowanie i wytyczanie priorytetów

związanych z budowaniem zdolności obronnych finansowanych przez UE.

Zadania Agencji są realizowane przez trzy dyrekcje operacyjne: planowanie i wspieranie współpracy; zdolności, uzbrojenie i technologie oraz synergie na poziomie europejskim i innowacje[przypis 444].

3. Struktura organizacyjna

Struktura organizacyjna EDA składa się z Szefa Agencji, Rady Sterującej oraz dyrektora naczelnego.

Funkcję Szefa EDA z urzędu pełni Wysoki Przedstawiciel Unii do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa (Wysoki Przedstawiciel). Odpowiada on za ogólną organizację i funkcjonowanie Agencji. Jest także odpowiedzialny za wypełnianie zadań przez

podlegającego mu dyrektora naczelnego.

Str. 146

Do zadań Szefa Agencji należy również negocjowanie ustaleń administracyjnych, które są następnie zawierane przez Radę Sterującą oraz nawiązywanie stosunków roboczych z podmiotami zewnętrznymi.

Rada Sterująca jest głównym organem decyzyjnym EDA i działa w zakresie mandatu określonego przez Radę. W jej skład wchodzi po jednym przedstawicielu z każdego państwa członkowskiego upoważnionym do zaciągania zobowiązań w imieniu swojego rządu oraz jeden przedstawiciel Komisji. Rada Sterująca może obradować w składzie ministrów obrony lub ich przedstawicieli. W posiedzeniach Rady Sterującej bierze udział dyrektor naczelny EDA, przewodniczący Komitetu Wojskowego, przedstawiciele

Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych (ESDZ), a także w określonych przypadkach Sekretarz Generalny NATO oraz przedstawiciele innych zainteresowanych podmiotów.

Posiedzenia Rady Sterującej zwołuje i przewodniczy im Wysoki Przedstawiciel. Do zadań Rady Sterującej należy zatwierdzanie sprawozdań, które są przedstawiane następnie

Radzie, a także zaleceń skierowanych do Rady lub Komisji. Przyjmuje również budżet oraz trzyletnie ramy planowania Agencji. Rada Sterująca powołuje dyrektora naczelnego.

Może także zdecydować o utworzeniu komitetów przygotowujących decyzje

administracyjne i budżetowe Rady Sterującej oraz komitetów wyspecjalizowanych w określonych zagadnieniach. Zatwierdza również utworzenie w ramach Agencji projektów lub programów ad hoc.

Dyrektor naczelny jest powoływany przez Radę Sterującą na podstawie rekomendacji Szefa Agencji na okres trzech lat z możliwością przedłużenia o dwa lata. Jest on

odpowiedzialny za nadzór nad funkcjonowaniem Agencji. Przygotowuje projekt budżetu oraz trzyletniego programu prac EDA, a następnie odpowiada za ich realizację. Dyrektor zapewnia ścisłą współpracę z Komitetem Politycznym i Bezpieczeństwa oraz Komitetem Wojskowym, którym przekazuje również informacje.

Agencja zatrudnia 116 osób[przypis 445]. Budżet Agencji składa się z budżetu ogólnego oraz budżetów związanych z działaniami prowadzonymi w ramach projektów i programów ad hoc. Budżet ogólny jest finansowany z wkładów państw członkowskich wnoszonych i obliczanych na podstawie ich DNB. Agencja może także pozyskiwać środki z innych źródeł - budżetu ogólnego UE lub, jeśli Rada Sterująca wyrazi zgodę, od państw

członkowskich, państw trzecich albo od innych podmiotów. W 2016 r. całkowite dochody EDA wyniosły 52,2 mln euro[przypis 446], z czego wartość budżetu ogólnego to 30,5 mln euro[przypis 447].

4. Relacje z podmiotami zewnętrznymi

Agencja rozwija współpracę z wieloma partnerami. W pierwszej kolejności są to instytucje UE. EDA podlega Radzie i z tego względu współpraca z tą instytucją może być określona jako strategiczna.

Str. 147

Warto także zwrócić uwagę na relacje pomiędzy Agencją a ESDZ. Pomiędzy tymi dwoma podmiotami istnieje nie tylko związek personalny w postaci Wysokiego Przedstawiciela, który kieruje ESDZ i jednocześnie jest Szefem Agencji, ale są także związki funkcjonalne, jak np. obowiązek zapewnienia wsparcia EDA przez ESDZ. EDA współpracuje także z dwiema pozostałymi agencjami WPBiO - Instytutem Unii Europejskiej Studiów nad Bezpieczeństwem oraz Centrum Satelitarnym Unii Europejskiej, a także z Europejską Agencją Bezpieczeństwa Lotniczego, z którą zawarła w 2013 r. porozumienie o

współpracy. Dodatkowo EDA zawarła porozumienia administracyjne z Europejską Agencją

Kosmiczną w 2011 r. oraz z Organizacją Jednoczącej Współpracy w dziedzinie Uzbrojenia (fr. Organisation conjointe de coopération en matière d’armement, OCCAR) w 2012 r.

[przypis 448] EDA nawiązuje także relacje z państwami trzecimi oferując im możliwość udziału w wybranych programach i projektach. Dotychczas porozumienia administracyjne z EDA podpisały Norwegia, Szwajcaria, Serbia i Ukraina.

3.2. Instytut Unii Europejskiej Studiów nad Bezpieczeństwem (European Union