Europejskie Wspólne Przedsięwzięcie na rzecz Realizacji Projektu ITER i Rozwoju Energii Termojądrowej (Fusion for Energy, F4E)

1. Geneza i podstawa prawna

Geneza F4E sięga lat 70. 20 wieku, kiedy powołano do życia projekt badawczy w dziedzinie syntezy jądrowej Joint European Torus (JET), który wykazał, że możliwe jest pozyskiwanie bezpiecznej energii z syntezy termojądrowej. Kolejnym krokiem, dekadę później, było zainicjowanie projektu Międzynarodowego Eksperymentalnego Reaktora Termojądrowego (International Thermonuclear Experimental Reactor, ITER).

Jest on koordynowany, zarządzany i finansowany przez Międzynarodową Organizację Energii Termojądrowej, którą utworzono na podstawie umowy podpisanej 21 listopada

2006 r. [przypis 480] Członkami organizacji są Euratom, Chiny, Japonia, Korea

Południowa, USA, Indie i Rosja. Siedziba organizacji znajduje się we Francji w Saint-Paul-lès-Durance. Umowa nakłada na członków obowiązek powołania tzw. agencji

wewnętrznych, które są odpowiedzialne za wnoszenie wkładu finansowego i wypełnianie innych zobowiązań wynikających z członkostwa. Biorąc powyższe pod uwagę Rada na podstawie decyzji nr 2007/198/Euratom z 27 marca 2007 r. [przypis 481] utworzyła

Europejskie Wspólne Przedsięwzięcie na rzecz Realizacji Projektu ITER i Rozwoju Energii Termojądrowej, które jest agencją wewnętrzną Euratomu. Do decyzji, w formie załącznika, dołączono statut F4E. Decyzja była dotychczas dwukrotne zmieniana. W 2013 r. na podstawie decyzji Rady nr 2013/791 Euratom [przypis 482] określono wkład Euratomu na rzecz ITER na lata 2014-2020 w wysokości 2 915 015 000 euro.

Str. 157

Z kolei w 2015 r. na podstawie decyzji Rady (Euratom) nr 2015/224 [przypis 483]

wprowadzono zmiany organizacyjne, polegające na utworzeniu dwóch komitetów i biura.

Członkami F4E są Euratom, reprezentowany przez Komisję, państwa członkowskie Euratomu oraz Szwajcaria, która zawarła umowę o współpracy.

Agencja została powołana na okres 35 lat licząc od 19 kwietnia 2007 r., a jej siedziba znajduje się w Barcelonie.

2. Zadania

Statut wymienia trzy główne zadania agencji. Po pierwsze, jest to wnoszenie wkładu Euratomu na rzecz Organizacji ITER. Po drugie, F4E zajmuje się wnoszeniem wkładu Euratomu na rzecz działań realizowanych wspólnie z Japonią na podstawie umowy dwustronnej. Po trzecie, przygotowuje i koordynuje programy mające na celu budowę demonstracyjnych reaktorów syntezy jądrowej i instalacji towarzyszących, w tym międzynarodowej instalacji napromieniowania materiałów przeznaczonych do syntezy jądrowej.

Agencja nadzoruje przygotowanie obiektu Cadarache w Saint-Paul-lès-Durance do

realizacji projektu ITER. W ramach współpracy z Organizacją ITER i umowy dwustronnej z Japonią F4E odpowiada za dostarczanie komponentów, sprzętu, materiałów i innych potrzebnych środków oraz organizuje udostępnienie zasobów. Odpowiada również za badania naukowe i techniczne oraz prace rozwojowe.

Agencja rozwija współpracę z przemysłem, małymi i średnimi przedsiębiorstwami oraz środowiskiem naukowym, aby wspólnym wysiłkiem tworzyć odpowiednie technologie dla

projektu ITER, a także zapewnić przedsięwzięciu wysoki poziom specjalistycznych usług inżynierskich i konserwatorskich[przypis 484].

3. Struktura organizacyjna

Struktura organizacyjna F4E składa się z rady zarządzającej, dyrektora oraz komitetu ds.

administracji i zarządzania, komitetu ds. zamówień i umów, technicznego panelu doradczego oraz biura.

W skład rady zarządzającej wchodzi po dwóch przedstawicieli każdego z uczestników F4E. Przynajmniej jeden z przedstawicieli każdego z uczestników powinien mieć

kompetencje naukowe lub techniczne w dziedzinach związanych z działalnością ITER. Co ciekawe, statut stanowi, że prawa głosu poszczególnych uczestników Agencji są

niepodzielne, a zatem przedstawiciele każdego uczestnika muszą uzgadniać stanowisko.

Cztery największe państwa oraz Euratom mają po pięć głosów, następnie pozostałe państwa, w zależności od ich potencjału, od jednego do trzech[przypis 485].

Str. 158

Rada zarządzająca jest najważniejszym organem zarządzającym agencji. Odpowiada za przyjmowanie budżetu rocznego, programu prac oraz sprawozdań z ich wykonania.

Mianuje dyrektora oraz powołuje komitety pomocnicze oraz decyduje o ich składzie personalnym. Rada zarządzająca zatwierdza zawieranie umów lub ustaleń dotyczących współpracy z państwami trzecimi i ich instytucjami lub z organizacjami międzynarodowymi.

Dyrektor jest powoływany przez radę zarządzającą z listy kandydatów przedstawionej przez Komisję. Jego kadencja wynosi pięć lat z możliwością jednokrotnej reelekcji.

Dyrektor realizuje program prac i wykonuje budżet. Ma prawo decydowania o personelu agencji, w tym delegowania pracowników na rzecz Organizacji ITER. Organizuje na rzecz agencji odpowiednie zaplecze naukowe i techniczne.

Komitet ds. administracji i zarządzania wspomaga radę zarządzającą i dyrektora w wykonywaniu ich zadań udzielając porad lub zaleceń związanych z planowaniem administracyjnym i finansowym agencji, w tym w kwestiach dotyczących budżetu czy planu realizacji projektu.

Komitet ds. zamówień i umów przedstawia dyrektorowi zalecenia w sprawach związanych z działaniami w zakresie zamówień i dotacji oraz zawieraniem umów i kontrolą ich

realizacji.

Techniczny panel doradczy wspomaga radę zarządzającą i dyrektora w sprawach związanych z przyjęciem i wykonaniem planu realizacji projektu oraz programu prac.

Członków obu komitetów oraz technicznego panelu doradczego mianuje rada zarządzająca.

Biuro wspiera radę zarządzającą w przygotowywaniu decyzji oraz wykonuje inne zadania zlecone przez radę zarządzającą. W skład biura wchodzą przewodniczący rady

zarządzającej, który przewodniczy także biuru, przewodniczący komitetów, w tym także technicznego panelu doradczego, przedstawiciel Euratomu i przedstawiciel Hiszpanii, jako państwa przyjmującego F4E.

Agencja zatrudnia 421 osób[przypis 486]. F4F pozyskuje środki na swoją działalność z kilku źródeł, w tym z wkładu Euratomu, rocznych składek uczestników F4E innych niż państwa członkowskie Euratomu oraz wkładu państwa przyjmującego. W 2016 r. budżet agencji wyniósł 724,394 mln euro, z czego 595 mln euro stanowiły środki przekazane przez Euratom[przypis 487].

Str. 159

4. Relacje z podmiotami zewnętrznymi

F4E utrzymuje przede wszystkim kontakty z agencjami utworzonymi przez pozostałych członków Organizacji ITER. Ważnym partnerem agencji jest Japonia, która jest nie tylko członkiem Organizacji ITER, ale także z uwagi na umowę dwustronną z Euratomem, której celem jest przyspieszenie badań nad uzyskaniem energii termojądrowej[przypis 488]_.

Str. 160 Strona pusta.

Str. 161