Działalność Rady Konstytucyjnej w okresie poprzedzającym wystąpienie pierwszej

W okresie V Republiki Rada Konstytucyjna przechodziła znamienną ewolucję, która nie pozostawała bez wpływu na kształt i funkcjonowanie innych organów państwa. Przyjmując zawężającą wykładnię regulaminów izb parlamentarnych, w pierwszych latach stosowania konstytucji z 1958 r. redukowała ona znaczenie ciała przedstawicielskiego¹¹⁹. W znamiennym orzeczeniu nr 62–20 DC z 6 listopada 1962 r. Rada uznała się za niekompetentną do badania aktów prawnych przyjętych w wyniku referendum jako stanowiących bezpośredni wyraz suwerenności naro-dowej¹²⁰. Rada nie stanęła tym samym na przeszkodzie kontrowersyjnemu wyko-rzystaniu przez Ch. de Gaulle’a art. 11 konstytucji do wprowadzenia powszechnych wyborów na urząd prezydenta. Nowelizacja ustawy zasadniczej mogła więc nastą-pić z pominięciem drogi parlamentarnej przewidzianej w art. 89. W pierwszych latach funkcjonowania nowego ustroju jej linia orzecznicza utwierdzała de facto

„prezydencjalistyczną” interpretację konstytucji V Republiki. Znamionowało to wyraźną nierównowagę pomiędzy najważniejszymi organami państwa, w których strukturze punkt ciężkości uległ przesunięciu w kierunku podmiotów egzekutywy, a w szczególności szefa państwa.

119 A. Sulikowski, Konstytucja w systemie źródeł prawa V Republiki Francuskiej, Wydawnictwo Uniwer-sytetu Wrocławskiego, Wrocław 2003, s. 182.

120 Décision n° 62–20 DC du 6 novembre 1962 (Loi relative à l’élection du Président de la Républi-que au suffrage universel direct, adoptée par le référendum du 28 octobre 1962), „Journal Offi ciel de la République Française”, 7 XI 1962.

U progu lat 70. Rada Konstytucyjna uznała istnienie tzw. bloku konstytucyjnego, rozszerzając tym samym podstawę dokonywanej przez siebie kontroli konstytucyj-ności prawa o normy tkwiące w aktach innych niż sam tekst konstytucji z 1958 r.¹²¹ Z punktu widzenia roli tego organu jako czynnika wpływającego na funkcjono-wanie władz publicznych szczególne znaczenie miała przeprowadzona z inicjaty-wy ówczesnego prezydenta V. Giscarda d’Estaing reforma, która rozszerzyła grupę podmiotów uprawnionych do wnioskowania do Rady Konstytucyjnej o zbadanie zgodności ustaw z konstytucją. Na mocy nowelizacji konstytucji z 29 października 1974 r. uprawnienie takie otrzymało sześćdziesięciu deputowanych oraz sześćdzie-sięciu senatorów¹²². Istota dokonanej zmiany polegała więc na powierzeniu tego prawa parlamentarzystom opozycji. Ugrupowania mniejszościowe wyposażono tym samym w instrument kontroli oraz krępowania większości parlamentarnej.

Z punktu widzenia formacji opozycyjnych wnioskowanie do Rady Konstytucyjnej mogło więc być wykorzystywane jako potencjalny hamulec poczynań wspierającej rząd większości w Zgromadzeniu Narodowym¹²³.

Praktyka potwierdziła, że z takiej możliwości korzystali w przeważającej mie-rze parlamentarzyści mający do rządu stosunek krytyczny. W latach 1974–1981 na wniosek parlamentarnej większości podjęto 3 decyzje. 41 dalszych zostało na-tomiast wydanych z inicjatywy socjalistów lub komunistów bądź też na wspólny wniosek PS i PCF¹²⁴. Nowe uregulowania konstytucyjne pozwoliły więc na wy-kształcenie się dotychczas nieznanej funkcji Rady Konstytucyjnej. Zajęła ona de facto pozycję arbitra działającego wszakże nie pomiędzy naczelnymi organami państwa, bowiem nie przyznano takiego uprawnienia omawianemu organowi, lecz regulującego relacje pomiędzy rządzącą większością a opozycyjną mniejszością¹²⁵. Dzięki stworzeniu koncepcji bloku konstytucyjnego oraz badaniu aktów prawnych na wniosek opozycji parlamentarnej, Rada stała się gwarantem praw i wolności, chroniąc przed ich naruszaniem w wyniku realizacji podstawowych założeń parla-mentaryzmu większościowego (parlementarisme majoritaire). W kolejnych latach zostały wyeksponowane te aspekty jej działalności, które służyły obronie obywateli przed arbitralnością ze strony rządu i wspierającej go większości parlamentarnej¹²⁶.

O ewolucji Rady Konstytucyjnej świadczyło także zajmowane przez nią stano-wisko co do zakresu materii ustawowych. Nastąpiły istotne zmiany w interpretacji ścisłego rozdziału kompetencji prawotwórczych pomiędzy parlamentem a rządem, które wniosło rozwijane od połowy lat 60. orzecznictwo omawianego organu. W jego rezultacie przewidziany w konstytucji podział tych uprawnień nie ma już obecnie

121 Na temat koncepcji bloku konstytucyjnego zob. szerzej: B. Chantebout, Droit..., s. 555–563;

M. Lascombe, Le droit constitutionnel…, s. 339–346; P. Pactet, F. Mélin-Soucramanien, op. cit., s. 536–539;

A. Sulikowski, op. cit., s. 56–62.

122 Loi constitutionnelle n° 74–904 du 29 octobre 1974 portant revision de l’article 61 de la Constitution,

„Journal Offi ciel de la République Française”, 30 X 1974.

123 M.-Ch. Steckel, op. cit., s. 241.

124 M. Duverger, Le système politique française, PUF, Paris 1990, s. 451.

125 P. Avril, J. Gicquel, Le Conseil Constitutionnel, Montchrestien, Paris 2005, s. 53–54; F. Luchaire, Le Conseil Constitutionnel, [w:] F. Luchaire, G. Conac, op. cit., s. 246.

126 B. Chantebout, La Constitution Française. Propos pour un débat, Dalloz-Sirey, Paris 1992, s. 112–113.

większego znaczenia¹²⁷. Faktem stało się odchodzenie od restryktywnej koncepcji zakresu ustawodawstwa. Skutkiem jego rozszerzenia niemal nie było już miejsca dla samoistnego prawodawstwa rządowego¹²⁸. Należy w tym kontekście wymienić decyzję nr 65–34 L z 2 lipca 1965 r., gdzie Rada Konstytucyjna uznała, że domena ustawy jest określona nie tylko przez przepis art. 34, ale także przez inne dyspo-zycje konstytucyjne¹²⁹. Niezwykle istotna, z punktu widzenia podziału uprawnień prawodawczych między parlamentem a rządem, okazała się decyzja nr 82–143 DC z 30 lipca 1982 r. Rada Konstytucyjna stwierdziła wówczas, że zamieszczanie w usta-wie przepisów o charakterze reglamentacyjnym nie jest sprzeczne z konstytucją¹³⁰.

Zarysowana tendencja w jej orzecznictwie dowodziła faktycznego porzucenia roli czynnika ograniczającego pozycję ustrojową organu przedstawicielskiego. Na-stąpiła natomiast rewaloryzacja ustawy w stosunku do formalnego jej umiejscowie-nia w tekście konstytucji z 1958 r.¹³¹ W rezultacie orzecznictwa Rady dotychczaso-wa defi nicja ustawy, oparta na materialnym ograniczeniu jej treści, zdecydodotychczaso-wanie traciła na znaczeniu. Swoim charakterem zaczęła ona natomiast przypominać usta-wę sprzed 1958 r.¹³² Rada Konstytucyjna zaczęła ponadto występować jako organ pośredniczący w stosunkach pomiędzy większością parlamentarną a rządowym segmentem egzekutywy, sankcjonując niektóre tendencje, które w tym zakresie ukształtowała praktyka. Chodziło o przypadki, kiedy rząd rezygnował ze zgłosze-nia sprzeciwu wobec zamieszczazgłosze-nia w ustawie przepisów o charakterze reglamenta-cyjnym¹³³, co dawało podstawy do rozszerzenia zakresu regulacji ustawowej.

Funkcja Rady Konstytucyjnej jako stabilizatora sceny politycznej została w peł-ni potwierdzona podczas kolejnego etapu w historii tego organu, rozpoczętego w 1981 r. wraz z objęciem urzędu prezydenta Republiki przez socjalistę F. Mitter-randa. W wyniku zmiany dotychczasowej konfi guracji sceny politycznej intensy-fi kacji uległo odwoływanie się do Rady Konstytucyjnej przez parlamentarzystów prawicowej opozycji. W latach 1981–1986 wydano 66 decyzji w kwestii

konsty-127 E. Gdulewicz, System konstytucyjny Francji, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2000, s. 65; E. Gdule-wicz, Model francuski (V Republika), [w:] M. Domagała (red.), Konstytucyjne systemy rządów, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1997, s. 107.

128 L. Garlicki, Rada Konstytucyjna a ochrona praw jednostki we Francji, Wydawnictwo Sejmowe, War-szawa 1993, s. 25.

129 Décision n° 65–34 L du 2 juillet 1965 (Nature juridique des articles 1^er, 5 et 6 de l’ordonnance n° 58–1383 du 31 décembre 1958 portant modifi cation de certaines dispositions du régime de retraite des marins du commerce), „Journal Offi ciel de la République Française”, 23 VIII 1965.

130 Décision n° 82–143 DC du 30 juillet 1982 (Loi sur les prix et les revenus), „Journal Offi ciel de la République Française”, 31 VII 1982.

131 A. Jamróz, Przemiany ustrojowo-polityczne współczesnej Francji (1958–1988), Dział Wydawnictw Filii Uniwersytetu Warszawskiego w Białymstoku, Białystok 1991, s. 95.

132 B. Français, Le Conseil constitutionnel et la Cinquième République, „Revue Française de Science Po-litique” 1997, vol. 47, nr 3–4, s. 393–396. Na temat koncepcji ustawy i jej miejsca w systemie źródeł prawa V Republiki Francuskiej zob. szerzej: E. Gdulewicz, System źródeł prawa pod rządem konstytucji V Re-publiki, [w:] W. Wołpiuk (red.), Prawo na Zachodzie, Ossolineum, Wrocław–Warszawa 1992, s. 115–128;

J.-L. Pezant, Loi/règlement, la construction d’un nouvel équilibre, [w:] O. Duhamel, J.-L., Parodi (red.), La Constitution de la Cinquième République, Presses de la Fondation Nationale des Sciences Politiques, Paris 1985, s. 342–374; A. Sulikowski, op. cit., s. 78–104.

133 P. Avril, J. Gicquel, Droit parlementaire, Montchrestien, Paris 2004, s. 147–148.

tucyjności ustaw zwykłych¹³⁴. Odnotować należy między innymi stanowisko zaję-te wobec lansowanej przez rządzącą koalicję PS i PCF ustawy nacjonalizacyjnej, której pierwotną wersję uznano za niezgodną z konstytucją. Z perspektywy ugru-powań prawicowych, które wówczas funkcjonowały w opozycji, wnioskowanie do organu kontroli konstytucyjności prawa miało służyć stwarzaniu utrudnień w rea-lizacji programu obozu rządzącego.

Dbając o jakość stanowionego prawa, Rada Konstytucyjna wywoływała kontro-wersje wśród polityków lewicy, dążących do szybkiej realizacji programu rządowe-go. Z tego punktu widzenia warto odnotować słowa L. Jospina, ówczesnego pierw-szego sekretarza PS, który działalność Rady Konstytucyjnej po 1981 r. przyrównał do roli, jaką w latach 30. XX w. odegrał Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych względem polityki New Deal¹³⁵. Według niego, Rada Konstytucyjna nie wydaje się należeć do tradycji francuskiej. Z kolei Pierre Joxe, ówczesny przewodniczący gru-py socjalistycznej w Zgromadzeniu Narodowym, stwierdził: To my reprezentujemy lud, oni reprezentują polityków poprzednich większości. Trzeba jednak zaznaczyć, że Rada Konstytucyjna nie stanęła ostatecznie na przeszkodzie realizacji żadnej z po-wziętych przez socjalistyczny rząd reform¹³⁶. Nie oznacza to, że jej orzecznictwo z lat 1981–1986 nie wywarło wpływu na kształt uchwalanych w tym okresie ustaw.

Wydaje się wszakże, że – jak zauważa L. Garlicki – dokonana za pośrednictwem omawianego organu legitymizacja przyjętego ustawodawstwa była politycznie istotniejsza od wymogu zmiany przepisów uznanych za niezgodne z konstytucją¹³⁷.