Rząd Michela Debrégo

Okres pierwszych czterech lat funkcjonowania ustroju V Republiki charaktery-zował się brakiem stabilnej większości w Zgromadzeniu Narodowym. Lata 1958–

–1962 wyróżniała równocześnie odmienność przyjętych rozwiązań instytucjonal-nych. Polegała ona na wyborze prezydenta przez specjalne kolegium uprawnionych elektorów. Osobowość Ch. de Gaulle’a i prestiż, jakim cieszył się w społeczeństwie

14 Résultats du 1^er tour des élections législatives depuis 1958, [w:] D. Maus, Les grands textes…, s. 157.

15 A. Cole, Stress, strain and stability in the French party system, [w:] J.A.J., Evans (red.), Th e French party system, Manchester University Press, Manchester–New York 2003, s. 12.

francuskim powodowały jednak, że pierwszy prezydent V Republiki posiadał auto-rytet równy, jeśli nie większy, autoauto-rytetowi szefa państwa wybranego w głosowaniu powszechnym. Przymioty osobiste Ch. de Gaulle’a oraz silna legitymacja do rządze-nia, która uwarunkowana była czynnikami historycznymi, wpływały na to, że skład ciała wyborczego dokonującego elekcji prezydenta miał znaczenie drugorzędne.

Tryb obsadzania urzędu szefa państwa uznawano za formalność. Przyjęte procedu-ry wyborcze nie wywierały więc w takich okolicznościach znaczącego wpływu na jego faktyczną rolę w strukturze organów państwa¹⁶.

Wyniki wyborów parlamentarnych z 23 i 30 listopada 1958 r. nie pozwoliły for-macji gaullistowskiej na uzyskanie absolutnej większości głosów w Zgromadzeniu Narodowym. Dysponując największą grupą deputowanych, UNR posiadała nieco ponad jedną trzecią mandatów. Znaczna część wyborców zdecydowała się poprzeć kandydatów Krajowego Centrum Niezależnych (Centre Nationale Independants, CNI) wybierając alternatywny – a przy tym bardziej umiarkowany – sposób wspar-cia polityki Ch. de Gaulle’a¹⁷. Logika systemu wyborczego spowodowała natomiast przegraną ugrupowań lewicy, w tym przede wszystkim komunistów, którzy – uzy-skując w pierwszej turze 19,2% głosów – otrzymali ostatecznie jedynie 10 manda-tów w Zgromadzeniu Narodowym. Nie pozwoliło to nawet na stworzenie samo-dzielnej grupy parlamentarnej¹⁸. Pierwsze wybory parlamentarne przeprowadzone po przyjęciu nowej konstytucji dowodziły zapoczątkowanego procesu persona-lizacji władzy politycznej. Osią rywapersona-lizacji wyborczej stał się stosunek do osoby Ch. de Gaulle’a i nowych instytucji ustrojowych, stanowiących odzwierciedlenie głoszonych przez niego koncepcji¹⁹. Z punktu widzenia logiki systemu partyjnego okres 1958–1962 można zaklasyfi kować jako stadium przejściowe pomiędzy do-tychczasowym układem sił politycznych, charakteryzującym okres IV Republiki a układem nowym, zapewniającym wystąpienie i długotrwałe utrzymywanie się

„efektu większościowego”, a co za tym idzie także dominacji prezydenta w struktu-rze władz publicznych.

Proces kształtowania się nowej konfi guracji sceny politycznej został dopełniony wyborem Ch. de Gaulle’a na stanowisko prezydenta Republiki. Wybory przepro-wadzone 21 grudnia 1958 r. zapewniły dotychczasowemu premierowi 62 tysiące głosów kolegium elektorskiego, co przełożyło się na poparcie wynoszące 78,5%²⁰. 8 stycznia 1959 r. na stanowisko szefa rządu mianowano M. Debrégo. Nie zosta-ła tym samym uwzględniona alternatywa w postaci Jacques’a Soustelle’a, jednego

16 M. Fouquet-Armand, Les révisions de la Constitution de 1958: de la V^ème à la VI^ème République?, „Revue de la Recherche Juridique. Droit Prospectif ” 2001, nr 4, s. 1599.

17 B. Chantebout, Brève histoire politique et institutionnelle de la V^e République, Armand Colin, Paris 2004, s. 36.

18 W tej sytuacji wybór gaullisty J. Chaban-Delmas’a na stanowisko przewodniczącego Zgromadzenia Narodowego mógł się odbyć dzięki porozumieniu zawartemu z grupą 66 deputowanych algierskich o nazwie

„Jedność Republiki”, którym przyświecało hasło „Algierii francuskiej”. Sojusz ten – ze względu na późniejszą politykę prowadzoną wobec tej francuskiej kolonii – nie okazał się jednak trwały. Zob. ibidem, s. 36–37.

19 A. Jamróz, Przemiany ustrojowo-polityczne..., s. 12.

20 J. Chapsal, La vie politique sous la V^e République, PUF, Paris 1984, s. 95.

z historycznych liderów ruchu gaullistowskiego. Szefem państwa kierowała oba-wa o przyszłą subordynację ewentualnego premiera. Wybór J. Soustelle’a mógłby prowadzić do kontestacji dominacji prezydenta w niektórych kwestiach polityki państwa²¹. Mianowanie M. Debrégo zwiększało natomiast prawdopodobieństwo, że przebieg współpracy pomiędzy oboma ośrodkami egzekutywy charakteryzować będzie istnienie porozumienia co do najważniejszych aspektów polityki. Główne jej kierunki ustalano w drodze częstych spotkań prezydenta i premiera, a te z ko-lei stanowiły podstawę instrukcji formułowanych przez M. Debrégo pod adresem poszczególnych ministrów. Tego typu praktyka nie oznaczała ignorowania konsty-tucji, która wprawdzie zadanie kierowania rządem powierza premierowi, ale nie zastrzega, że w tym celu nie może się on inspirować poglądami wyrażanymi przez szefa państwa²². Już od pierwszych lat V Republiki kompetencje prezydenta ulegały więc rozszerzeniu w drodze realizowanej praktyki ustrojowej. Ujawnione w tym okresie tendencje odnoszące się do procesu sprawowania władzy wyostrzyły się jednak dopiero w latach następnych²³.

Rząd M. Debrégo zdecydował się na podjęcie licznych inicjatyw w wielu dzie-dzinach polityki państwa, takich jak kwestie socjalno-ekonomiczne czy zmiany w szkolnictwie²⁴. Wywoływały one ataki opozycji parlamentarnej. Zasadniczo zgod-na współpraca prezydenta i premiera nie ozzgod-naczała jedzgod-nak, że i zgod-na tym polu nie mo-gły wystąpić wyraźne różnice zdań. Istotnym wyjątkiem od ukształtowanego modelu relacji w ramach egzekutywy była w dalszym ciągu nierozwiązana kwestia algier-ska. Prowadzenie polityki względem Algierii stało się de facto domeną szefa pań-stwa. Na mocy dekretu z 13 lutego 1960 r.²⁵ ukonstytuowano pod przewodnictwem Ch. de Gaulle’a Komitet do Spraw Algierskich (Comité des Aff aires Algériennes) zrze-szający premiera, ministrów armii i spraw wewnętrznych, a także innych wyższych funkcjonariuszy cywilnych i wojskowych. Głównym zadaniem komitetu stało się określanie podstawowych kierunków polityki w tej dziedzinie. Począwszy od listo-pada 1960 r., realizacja obranej linii politycznej przeszła z rąk sceptycznie do niej ustosunkowanego szefa rządu na rzecz ministra stanu odpowiedzialnego za sprawy algierskie i działającego w ścisłym porozumieniu z prezydentem. Powołany na to stanowisko Louis Joxe przejął tym samym uprawnienia premiera w kwestiach doty-czących Algierii²⁶. Na podobnej zasadzie w maju 1961 r. ustanowiono Radę ds. Afry-kańskich i Malgaskich (Conseil pour les Aff aires Africaines et Malgaches)²⁷. Struktury,

21 D.-Ch. Badache, Les positions institutionnelles des gaullistes depuis 1959, [w:] O. Duhamel, J.-L. Parodi (red.), La Constitution de la Cinquième République, Presses de la Fondation Nationale des Sciences Poli-tiques, Paris 1985, s. 261.

22 B. Chantebout, Brève histoire..., s. 38–39.

23 Ibidem, s. 39–41.

24 Na temat polityki rządu M. Debrégo zob. szerzej: J. Chapsal, op. cit., s. 195–215; S. Sur, La vie politique en France sous la V^e République, Montchrestien, Paris 1982, s. 184–191.

25 Décret n° 60–120 du 13 février 1960 instituant un comité des aff aires algériennes, „Journal Offi ciel de la République Française”, 14 II 1960.

26 P. Avril, La V^e République. Histoire..., s. 47–48.

27 Décret n° 61–491 du 18 mai 1961 instituant un conseil pour les aff aires africaines et malgaches, „Journal Offi ciel de la République Française”, 19 V 1961; B. Chantebout, Brève histoire..., s. 42.

na czele których stał szef państwa, i które składały się z osób przez niego wybranych, stały się czynnikiem zastępującym rząd w defi niowaniu głównych kierunków po-lityki. Przyjęta formuła komunikowania podjętych decyzji – „Prezydent Republiki zdecydował...” (Le Président de la République a décidé...) – sugerowała, że nie miały one natury kolegialnej, a rola pierwszoplanowa przypadała szefowi państwa²⁸.

W okresie sprawowania urzędu premiera przez M. Debrégo wyjątkowo częste – szczególnie na tle praktyki późniejszej – stało się odbywanie posiedzeń Rady Ga-binetowej – gremium, które nie miało usankcjonowania konstytucyjnego. U pod-staw tej praktyki leżało głównie dążenie ówczesnego premiera do akcentowania tych założeń ustanowionego ustroju, które służyły zrównoważeniu relacji zachodzących pomiędzy organami państwa. Rada Gabinetowa stawała się środkiem przejęcia większej odpowiedzialności za problemy pozostające poza głównym nurtem zain-teresowania szefa państwa. Dotyczyły one przede wszystkim polityki wewnętrznej.

Między styczniem 1959 r. a wrześniem 1961 r. odbyło się 12 posiedzeń wzmiankowa-nego podmiotu. W konsekwencji, w pierwszych latach V Republiki zjawisko prezy-dencjalizacji systemu politycznego występowało w stopniu zdecydowanie najmniej-szym, jeśli weźmie się pod uwagę okres aż do 1986 r., czyli do wystąpienia pierwszej koabitacji²⁹. W latach pełnienia funkcji premiera przez M. Debrégo widoczne stały się przykłady oryginalnej praktyki ustrojowej, która pod rządami konstytucji V Re-publiki różniła się znacząco zarówno od modelu dominacji szefa państwa, jak i od konfi guracji, której dostarczyły kolejne okresy współistnienia instytucjonalnego³⁰.