Przesłanki konsensualnego charakteru relacji pomiędzy prezydentem

Praktyka funkcjonowania organów egzekutywy w trakcie drugiej koabitacji dowo-dziła zasadniczych odmienności w porównaniu z modelem współistnienia insty-tucjonalnego z lat 1986–1988. Na przebieg omawianego zjawiska wpływ wywie-rała pozycja polityczna F. Mitterranda u schyłku drugiej siedmioletniej kadencji na stanowisku prezydenta Republiki. Należy mieć na uwadze osłabienie wsparcia udzielanego szefowi państwa przez jego zaplecze polityczne w postaci Partii Socja-listycznej. Co więcej, zdecydowana przegrana ugrupowań lewicy w wyborach par-lamentarnych z 1993 r. nie mogła stanowić podstaw do wzmocnienia politycznego statusu prezydenta względem prawicowego rządu É. Balladura. Na wizerunku pre-zydenta zaciążyły także ujawnione fakty dotyczące zaangażowania F. Mitterranda w okresie funkcjonowania rządu Vichy. Czynniki te determinowały sposób, w jaki ukształtowały się relacje pomiędzy oboma członami egzekutywy.

Jednym z podstawowych wyznaczników konsensualnego przebiegu koabitacji rozpoczętej w 1993 r. były ponadto odmienne ambicje polityczne szefa państwa i szefa rządu. F. Mitterrand – ze względu na wiek oraz postępującą chorobę – nie zamierzał ubiegać się o najwyższy urząd w państwie na kolejną siedmioletnią ka-dencję. Z tego względu stosunki pomiędzy prezydentem a premierem nie były na-znaczone zaostrzającą się rywalizacją przedwyborczą⁷³. W sposób decydujący za-ważyło to na zasadniczo ugodowym charakterze współpracy w ramach egzekutywy, świadcząc o zauważalnych różnicach w porównaniu z koabitacją z lat 1986–1988, którą można było określić mianem permanentnej kampanii wyborczej⁷⁴. Okolicz-ności wystąpienia i przebiegu drugiej koabitacji dowodziły natomiast, że duet (duo) na szczytach władzy nie musi przyjmować postaci konfrontacyjnej i prowadzić do pojedynku (duel) pomiędzy obydwoma ośrodkami władzy wykonawczej⁷⁵.

72 F. Luchaire, Réformer la constitution…, s. 119–120.

73 B. Brigouleix, Histoire indiscrète des années Balladur. Matignon durant la seconde cohabitation, Albin Michel, Paris 1995, s. 80–81.

74 B. Chantebout, Brève histoire politique et institutionnelle de la V^e République, Armand Colin, Paris 2004, s. 158–159.

75 Ch. Gouaud, La cohabitation, s. 67–68.

Odnosząc się do zaistniałej w parlamencie konfi guracji politycznej, już na-stępnego dnia po wyborach F. Mitterrand w przemówieniu radiowo-telewizyjnym stwierdził: Wskazaliście waszą wolę innej polityki, ta wola będzie skrupulatnie respek-towana (...). Od tego wieczoru powierzam funkcję premiera É. Balladurowi⁷⁶. Należy zauważyć, że – podobnie jak u progu pierwszej koabitacji – argumentacja prezy-denta w odniesieniu do pozycji głowy państwa w zaistniałym układzie politycz-nym opierała się na konieczności poszanowania obowiązujących przepisów kon-stytucyjnych. W uzasadnieniu decyzji o obsadzeniu stanowiska szefa rządu, zostało wyrażone przekonanie, że nominacja É. Balladura jest właściwa nie tylko dlatego, że wydaje się on w największym stopniu zdolny do skupienia różnych komponentów większości, ale także ze względu na jego kompetencje⁷⁷. Wypowiedzi F. Mitterranda dowodziły więc, że dostrzegł osobiste przymioty nowego premiera, którego uznano za kandydata najbardziej nadającego się do kierowania rządem w nowym układzie ustrojowo-politycznym.

O konsensualnym obliczu drugiego okresu koabitacji świadczyły też później-sze wypowiedzi obu polityków. 2 kwietnia 1993 r., podczas pierwpóźniej-szego posiedzenia Rady Ministrów po utworzeniu nowego rządu, F. Mitterrand zadeklarował: Jeste-ście, jesteśmy tu, ponieważ tak chciał lud, w służbie Republiki i Francji. Najlepiej więc od razu zacząć naszą pracę⁷⁸. Znamienne było również stanowisko szefa rzą-du, wskazujące na szersze, niż tylko oparte na literze konstytucji, podstawy władzy prezydenckiej. É. Balladur zapowiedział: Naturalnie rząd zamierza skrupulatnie re-spektować instytucje Republiki i stosować naszą konstytucję zarazem w jej literze, jak i w jej duchu⁷⁹. O ile wskazanie na literę konstytucji nie mogło dziwić, o tyle odwo-łanie się do jej ducha było elementem nowym. Zakładało bowiem uznanie w pełni funkcji prezydenckiej, łącznie z akceptacją pierwszeństwa prezydenta w dziedzinie polityki zagranicznej⁸⁰.

Analizując wyznaczniki koabitacji z lat 1993–1995, a w szczególności szukając przyczyn jej konsensualnego charakteru, nie należy pomijać czynnika psycholo-gicznego. Wskazywano na podobieństwo temperamentów F. Mitterranda i É. Balla-dura⁸¹. Dzięki temu obaj politycy mogli łatwiej osiągać porozumienie w żywotnych sprawach polityki państwa. Zarazem zapobiegało to powstaniu faktycznej wrogo-ści, która cechowała relacje pomiędzy prezydentem a premierem w okresie pierw-szego tego rodzaju doświadczenia politycznego. Waga psychologicznego aspektu współpracy szefa państwa i szefa rządu była dostrzegana także przez uczestników koabitacji. Przykładem może być wypowiedź F. Mitterranda, porównującego oba dotychczasowe okresy współistnienia instytucjonalnego: Często jest to również

kwe-76 Cyt. za: ibidem, s. 69.

77 Cyt. za: P. Avril, La V^e République. Histoire..., s. 375.

78 Cyt. za: C. Patriat, Voter cohabitation? 1986–2002: la fi n de la monarchie républicaine, Le Pré aux Clercs, Paris 2002, s. 54.

79 Cyt. za: ibidem, s. 54–55.

80 Ibidem, s. 55.

81 B. Brigouleix, op. cit., s. 80.

stia charakteru. Powiedzmy, że Pan Chirac jest trudniejszy w codziennym życiu. Na-tomiast w odniesieniu do É. Balladura została wyrażona następująca ocena:

Premier, którego wybrałem, ma dużo stanowczości, dużo przekonania, jest wierny swojej większości, ale ma temperament, który pozwala mu poruszyć ze mną każdy problem na zasa-dach, które nie są antagonistyczne (...). Myślę, że on jest mężem stanu⁸².

Układ polityczny w okresie drugiej koabitacji charakteryzowała z kolei nara-stająca rywalizacja wewnątrz obozu prawicy gaullistowskiej, która wiązała się z mającymi się odbyć w 1995 r. wyborami prezydenckimi. Oponentami byli w niej ówczesny premier oraz J. Chirac, przewodniczący RPR i – co najważniejsze – prze-grany z II tury wyborów na urząd szefa państwa, przeprowadzonych w 1988 r. Pre-mier pierwszej koabitacji zaPre-mierzał ponownie wystawić swoją kandydaturę, mając w perspektywie realne zwycięstwo z kandydatem znajdującego się w kryzysie obo-zu lewicowego. Krótkookresowym celem ówczesnego szefa rządu było natomiast zademonstrowanie niezależności wobec przewodniczącego partii, co – z punktu widzenia É. Balladura – stanowiło warunek właściwego zarządzania sprawami pub-licznymi i autonomii w określaniu polityki państwa⁸³. Sprawowanie funkcji premie-ra na porządku dziennym stawiało ponadto możliwość ubiegania się o urząd prezy-denta Republiki. Paradoksalnie, główna oś konfl iktu podczas omawianego okresu współistnienia instytucjonalnego przebiegała w poprzek jednego obozu politycz-nego. Z tego względu wskazywano na zaistnienie koabitacji wewnątrz koabitacji (une cohabitation à l’intérieur de la cohabitation)⁸⁴. Dowodziła tego ocena premiera, która została przedstawiona po jej zakończeniu:

Podczas tych dwóch lat znajdowałem się pomiędzy młotem a kowadłem; z jednej strony ko-abitacja z prezydentem Republiki; z drugiej koko-abitacja z częścią mojej większości, której głów-nym celem nie było to, by mi się udało⁸⁵.

W tym kontekście warto podkreślić zmianę poglądów É. Balladura na temat następstw koabitacji we francuskim systemie politycznym. Prezentowane stano-wisko uległo bowiem zasadniczej modyfi kacji w stosunku do opinii formułowa-nych uprzednio, głównie przed 1986 r. Początkowo kładziono akcenty na walor konsensualnego wymiaru koabitacji. Była ona bowiem postrzegana jako przykład wzajemnej tolerancji, łagodzącej istniejące spory ideologiczne. Wydaje się to tym ważniejsze, że – jak wskazuje É. Balladur – we francuskiej kulturze politycznej w wiekach XIX i XX zwracała uwagę niechęć wobec zachowań kompromisowych.

W prezentowanym ujęciu na plan pierwszy wysuwała się nie tyle elastyczność kon-stytucji, umożliwiająca dostosowanie się do zróżnicowanej praktyki ustrojowej, ile

82 Cyt. za: Ch. Gouaud, La cohabitation, s. 67.

83 Pierwszym zgrzytem na linii É. Balladur – J. Chirac miało być samodzielne, a więc bez uprzedniego zapoznania się ze stanowiskiem J. Chiraca, sformowanie przez É. Balladura składu rządu drugiej koabitacji.

Zob. A. Hall, op. cit., s. 291.

84 A.-X. Fournier, La dynamique du pouvoir sous la V^e République. Cohabitation et avenir des institutions, Presses d’Université du Québec, Québec 2008, s. 67–68.

85 É. Balladur, Deux ans à Matignon, Plon, Paris 1995, s. 185.

moralne predyspozycje polityków, zdolnych do wykazania się minimum wzajemnej tolerancji⁸⁶. Akcentowana była także możliwość realizacji przez rząd własnego pro-gramu reform⁸⁷. Osobiste doświadczenia É. Balladura dostarczyły jednak również argumentów na rzecz stanowiska bardziej krytycznego. Oceniając dwuletni okres współpracy z lewicowym prezydentem w latach 1993–1995, przyznał on bowiem, że nie uświadamiał sobie, w jaki sposób koabitacja paraliżuje zdolność efektywnego rządzenia. Mimo jej generalnie konsensualnego wymiaru, specyfi ka relacji na linii prezydent – premier miała go zmuszać do ciągłego zastanawiania się nad reakcją prezydenta na podejmowane przez rząd decyzje⁸⁸.

4.2.2. Przebieg koabitacji a realizacja programu rządowego w polityce wewnętrznej