Wybory parlamentarne z 16 marca 1986 r

Wybory parlamentarne z 16 marca 1986 r., poprzedzające zaistnienie pierwszego okresu koabitacji, przyniosły zwycięstwo koalicji RPR–UDF. Oba ugrupowania zdobyły we Francji metropolitalnej łącznie 42,1% głosów. Ostatecznie – dzięki po-parciu udzielonemu przez innych deputowanych umiarkowanej prawicy – pozwo-liło to nowemu prawicowemu rządowi uzyskać 291 mandatów w Zgromadzeniu Narodowym, a więc zaledwie dwa głosy ponad wymaganą większość. Począwszy od 1986 r. w izbie niższej zasiada bowiem 577 deputowanych. PS występująca w soju-szu wyborczym z MRG zdobyła 31,6% głosów, co przełożyło się na 212 mandatów w izbie niższej (w tym 7 dla deputowanych MRG). PCF i FN stworzyły natomiast frakcje liczące po 35 deputowanych¹⁶. Nowym zjawiskiem na scenie politycznej V Republiki był sukces wyborczy FN, który uzyskał poparcie 9,8% głosujących.

Wzrost poparcia dla skrajnej prawicy dał o sobie znać już w trakcie wyborów mu-nicypalnych z marca 1983 r., a przede wszystkim podczas wyborów do Parlamentu Europejskiego, przeprowadzonych w czerwcu 1984 r., w których wskazane ugru-powanie uzyskało poparcie 11,1% wyborców¹⁷. Wyniki wyborów parlamentarnych z 16 marca 1986 r. sygnalizowały zatem stabilizację poparcia udzielanego skrajnej prawicy. Jednocześnie FN zaczął odgrywać rolę czynnika hamującego wzrost po-parcia dla prawicy umiarkowanej, reprezentowanej przez koalicję RPR–UDF¹⁸. Partia J.-M. Le Pena – jako ugrupowanie izolowane na scenie politycznej szczebla ogólnokrajowego – nie mogła być potencjalnym partnerem koalicyjnym dla forma-cji tworzących parlamentarne zaplecze nowego rządu.

15 B. Dolez, La composition du gouvernement sous la V^e République, „Revue du Droit Public et de la Sci-ence Politique en France et à l’Étranger” 1999, nr 1, s. 141–142.

16 P. Avril, La V^e République. Histoire politique et constitutionnelle, PUF, Paris 1994, s. 288–290; D.S. Bell, B. Criddle, Presidential dominance denied: the French parliamentary election of 1986, „Parliamentary Aff airs”

1986, vol. 39, nr 4, s. 480; Résultats du 1^er tour des élections législatives depuis 1958; Répartition des sièges à l’Assemblée national depuis 1958 en début de légistrature (1^er jour de session), [w:] D. Maus, Les grands textes…, s. 157, 160.

17 F. Borella, Les partis politiques dans la France d’aujourd’hui, Seuil, Paris 1990, s. 208; C. Ysmal, Les partis politiques sous la V^e République, Montchrestien, Paris 1989, s. 121–122. W literaturze polskiej na temat fenomenu Frontu Narodowego w latach 80. zob. szerzej: R. Kilar, Francuski Front Narodowy, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2001, s. 29–38; A. Hall, Historia francuskiej prawicy 1981–2007, Konsorcjum Akademickie, Kraków–Rzeszów–Zamość 2009, s. 169–200.

18 P. Bréchon, La France aux urnes. Soixante ans d’histoire électorale, La Documentation Française, Paris 2003, s. 96.

2 marca 1986 r., a zatem dwa tygodnie przed wyborami parlamentarnymi, urzę-dujący szef państwa zadeklarował, że na urząd premiera

prezydent Republiki może nominować kogo chce, ale musi oczywiście działać w zgodzie z wolą ludu (…) Co zrozumiałe, trzeba desygnować kogoś, kto ma wszelkie szanse na posiadanie od razu poparcia większości w Zgromadzeniu Narodowym, a przynajmniej w sytuacji zgłoszenia wniosku o wotum zaufania lub nieufności¹⁹.

Prezydent wskazał jednocześnie, że nie ma obowiązku wyznaczenia na stanowi-sko premiera przewodniczącego partii dysponującej największą liczbą głosów w iz-bie niższej. Uwzględniając wyniki wyborów z 16 marca, F. Mitterrand stwierdził, że nowa większość parlamentarna jest ilościowo słaba, ale istnieje²⁰. Oznaczało to konieczność podjęcia koabitacji z rządem tworzonym przez ugrupowania prawi-cy²¹. Szef państwa zadeklarował gotowość do wyciągnięcia wszelkich konsekwencji z nowego układu politycznego w parlamencie, ale w skrupulatnym poszanowaniu naszych instytucji i wspólnej woli, aby ponad wszystkim umieścić interes narodowy²². Na podstawie art. 8 ust. 1 konstytucji na stanowisko premiera mianowany został J. Chirac, przywódca RPR, największej formacji prawicowej. Decydujący dla perso-nalnej obsady stanowiska szefa rządu był układ sił politycznych w Zgromadzeniu Narodowym. Dotychczasowa swoboda manewru, jaką w praktyce przyznano pre-zydentowi, uległa wyraźnemu ograniczeniu, a podstawowym punktem odniesienia stało się polityczne oblicze większości parlamentarnej.

Analizując znaczenie struktury systemu partyjnego, jako przesłanki wystąpie-nia pierwszego okresu koabitacji, należy zwrócić uwagę na odejście w wyborach do Zgromadzenia Narodowego z 1986 r. od większościowej ordynacji wyborczej.

Kształt systemu partyjnego na poziomie parlamentarnym zmodyfi kowało zastoso-wanie proporcjonalnego systemu wyborczego²³. Wykorzystanie dotychczasowego modelu większościowego dałoby RPR i UDF 120 głosów ponad wymaganą więk-szość, a także wyeliminowałoby FN z udziału w podziale mandatów parlamentar-nych. W rezultacie rezygnacji z ordynacji większościowej skala poparcia otrzyma-nego przez obie największe formacje prawicowe pozwoliła natomiast na uzyskanie jedynie nieznacznej większości w Zgromadzeniu Narodowym²⁴. Doszło w ten

19 Cyt. za: G. Conac, Article 8, [w:] F. Luchaire, G. Conac, Le droit constitutionnel de la cohabitation. Bilan juridique d’une expérience politique 23 mars 1986 – 8 mai 1988, Économica, Paris 1989, s. 71.

20 Cyt. za: P. Avril, J. Gicquel, Chronique constitutionnelle française (16 janvier–30 avril 1986), „Pouvoirs”

1986, nr 38, s. 160.

21 H. Portelli, La politique en France sous la V^e République, Bernard Grasset, Paris 1987, s. 272.

22 Cyt. za: G. Conac, Article 8, [w:] F. Luchaire, G. Conac, op. cit., s. 72.

23 Warto odnotować, że F. Mitterrand już od końca lat 60. opowiadał się za wprowadzeniem systemu proporcjonalnego, mimo że w okresie wcześniejszym przez długi czas pozostawał zwolennikiem systemu większościowego. Zob. D. Chagnollaud, Les Présidents de la V^e République et le mode d’élection des députés à l’Assemblée nationale, „Pouvoirs” 1985, nr 32, s. 101–103. Na temat możliwych następstw ustrojowo--politycznych wprowadzenia systemu proporcjonalnego w wyborach do izby niższej francuskiego parlamen-tu zob. J. Cadart, La monarchie parlementaire républicaine et la représentation proportionnelle, „Pouvoirs”

1985, nr 32, s. 119–134.

24 H. Portelli, La politique en France..., s. 271.

sposób do osłabienia pozycji premiera i rządu wobec ośrodka prezydenckiego, co w układzie współistnienia instytucjonalnego miało znaczenie fundamentalne.

Zastosowany system wyborczy wywarł wpływ na realizowane przez poszczególne ugrupowania strategie wyborcze. Wskazuje się przykładowo, że utrzymanie systemu jednomandatowego i dwóch tur głosowania skłoniłoby PS i PCF do zawarcia paktu wyborczego przed drugą turą, chociaż skala poparcia udzielanego PCF, oscylującego wokół 10%, nie zachęcała do podpisania takiego porozumienia, jako że w zdecydowa-nej większości okręgów najprawdopodobniej zachodziłaby konieczność ustąpienia kandydatów komunistycznych na rzecz socjalistów²⁵. Przy zastosowaniu ordynacji proporcjonalnej jakiekolwiek porozumienie wyborcze było jednak bezprzedmioto-we, tym bardziej że obie lewicowe partie po opuszczeniu przez PCF koalicji rządowej w 1984 r. nie podejmowały się realizacji wspólnych inicjatyw politycznych²⁶. Należy przy tym pamiętać, że zmiana systemu wyborczego była dziełem rządzących socja-listów, którzy reformę przeprowadzili już po opuszczeniu przez komunistów koali-cji rządowej, niejako antycypując fakt, że umiarkowana prawica stanie do wyborów zjednoczona, podczas gdy partie lewicy wystawią osobne listy wyborcze. Wprowa-dzenie ordynacji proporcjonalnej było też jednym z elementów programu wybor-czego F. Mitterranda w trakcie kampanii przed wyborami prezydenckimi w 1981 r.²⁷ Odmienna strategia wyborcza realizowana była przez RPR i UDF. Podwójne zwycięstwo lewicy w 1981 r. stało się czynnikiem wymuszającym na przywódcach wskazanych formacji podjęcie bliskiego politycznego współdziałania²⁸. Przewodni-czący obu ugrupowań – J. Chirac i Jean Lecanuet – 16 stycznia 1986 r. podpisali

„platformę wspólnego rządzenia” (une plate-forme pour gouverner ensamble). Zde-cydowano się wystawić wspólne listy w dwóch trzecich departamentów, a w pozo-stałych nie podejmować bezpośredniej rywalizacji²⁹. Ugrupowaniem dominującym w ramach zawartej koalicji było RPR, charakteryzujące się silnym przywództwem sprawowanym przez J. Chiraca, a przy tym, jak przystało na partię gaullistowską, bę-dące formacją wewnętrznie jednolitą. UDF – jako federacja mniejszych ugrupowań politycznych, a w dodatku zdezintegrowana po przegranej V. Giscarda d’Estaing w wyborach prezydenckich z 1981 r. – prezentowała znacznie mniejszą spoistość wewnętrzną. Przed wyborami parlamentarnymi z 1986 r. UDF cechowała się także brakiem silnego przywództwa. Formacja ta miała kilku liderów, wśród których, poza V.  Giscardem d’Estaing, wyróżniali się także były premier R. Barre oraz François Léotard, sekretarz generalny PR – jednej z formacji tworzących Unię³⁰.

25 J. Frears, Th e French electoral system in 1986: PR by list and highest average, „Parliamentary Aff airs”

1986, vol. 39, nr 4, s. 493.

26 Na temat sytuacji politycznej ugrupowań francuskiej lewicy w pierwszej połowie lat 80. zob. szerzej:

D.S. Bell, B. Criddle, Mortal allies: the French left in the eighties, „Parliamentary Aff airs” 1986, vol. 39, nr 4, s. 449–462.

27 F. Borella, op. cit., s. 47–48.

28 A. Hall, op. cit., s. 157.

29 J. Le Gall, Les institutions de la V^e République à l’épreuve de l’alternance: la présidence de François Mit-terrand, L.G.D.J., Paris 1997, s. 100.

30 Na temat opozycyjnego okresu działalności RPR i UDF z lat 1981–1986 oraz realizowanej w tym czasie strategii programowej oraz politycznej obu ugrupowań zob. szerzej: E. Searls, Th e French Right in Opposition 1981–1986, „Parliamentary Aff airs” 1986, vol. 39, nr 4, s. 463–476.

Nie bez znaczenia był także fakt, że przywódcy koalicji RPR–UDF propono-wali odmienne strategie polityczne w wypadku wysoce już prawdopodobnego za-istnienia koabitacji. Spośród liderów obu ugrupowań najbardziej nieprzejednane stanowisko wobec sprawowania władzy w tego rodzaju warunkach politycznych zajmował R. Barre. W czasie kampanii wyborczej były premier, jako najpopular-niejszy polityk UDF, znajdował się w sytuacji wyjątkowo niekorzystnej, z jednej strony krytykując rządzących socjalistów, a z drugiej odmawiając prawicowej ko-alicji przejęcia steru państwa, gdyby F. Mitterrand zdecydował się pozostać na sta-nowisku prezydenta Republiki. Odmienne poglądy wyrażane były przez J. Chiraca, deklarującego przed opinią publiczną gotowość do wzięcia odpowiedzialności za skutki ewentualnego kryzysu związanego z zaistnieniem koabitacji. Z kolei zda-niem V. Giscarda d’Estaing, w takich okolicznościach urzędujący prezydent powi-nien – wzorem monarchy brytyjskiego – panować, ale nie rządzić³¹, a zatem pozo-stawić większą swobodę manewru rządowi.

Sytuację polityczną Francji przed wyborami parlamentarnymi z 1986 r. obra-zuje wynik głosowania nad wotum zaufania dla powołanego po wyborczym zwy-cięstwie prawicy rządu J. Chiraca. Uzyskał on poparcie 292 deputowanych wobec 285 głosów oddanych przeciw gabinetowi. Na tak wyrównany rezultat złożyło się przede wszystkim negatywne stanowisko deputowanych FN. Doszło więc do zu-pełnej bipolaryzacji parlamentarnej. Efektem koabitacji z lat 1986–1988 było za-sadniczo wzmocnienie spójności ugrupowań większości w Zgromadzeniu Narodo-wym, utożsamiających się z polityką rządu. Stosunki na lewicy charakteryzowało natomiast podejmowanie przez PCF prób politycznego wykorzystania wsparcia, jakiego socjaliści udzielali urzędującemu prezydentowi³². Na wystąpienie i prze-bieg koabitacji nie tylko wpływała istniejąca konfi guracja partii politycznych, ale występowała także zależność odwrotna – współistnienie politycznych oponentów w ramach niejednorodnej politycznie egzekutywy oddziaływało na charakter rela-cji międzypartyjnych. W istniejącym układzie instytucjonalnym omawiane zjawi-sko prowadziło do modyfi kacji dotychczasowych reguł gry politycznej.