Realizacja programu rządowego w polityce wewnętrznej a stanowisko

Wskazanie przez J. Chiraca na dziedziny, które miały stanowić obiekt szczególnego zainteresowania prezydenta, świadczyło o zamiarze stałego dążenia do wywierania wpływu na kierunki polityki prowadzonej przez rząd L. Jospina. Faktyczna neutra-lizacja urzędu prezydenta jako ośrodka kształtowania bieżących decyzji politycz-nych zmuszała do przeformułowania roli Pałacu Elizejskiego i przyjęcia przez szefa państwa funkcji krytycznego komentatora polityki drugiego z podmiotów egzeku-tywy. Kontestowanie linii programowej rządu przyjęło formę zgłaszania obiekcji wobec propozycji przedkładanych przez jego poszczególnych członków w trakcie posiedzeń Rady Ministrów¹⁷¹. Głowie państwa służyło więc korzystanie z postano-wień art. 9 konstytucji, który gwarantuje mu sprawowanie przewodnictwa podczas jej obrad, a przez to również umożliwia otrzymywanie bieżących informacji na te-mat posunięć i decyzji rządowych.

Wzmiankowana praktyka w relacjach pomiędzy prezydentem a rządem ukształ-towała się już od pierwszych miesięcy koabitacji. Wśród przykładów potwierdzają-cych rolę szefa państwa jako recenzenta procesu wdrażania w życie programu rzą-dowego wymienić należy odmienne stanowisko J. Chiraca wobec sztandarowych reform społecznych, inicjowanych w okresie sprawowania funkcji premiera przez L. Jospina. Ostrze krytyki wymierzone było m.in. w koncepcję skrócenia czasu pra-cy z 39 do 35 godzin w wymiarze tygodniowym bez obniżania dotychczasowej skali dochodów. Na ten temat urzędujący prezydent wypowiedział się 16 października 1997 r. w Clermond-Ferrand, stwierdzając, że naturalne dążenie do tego, by pra-cować mniej, powinno odpowiadać dobrej sytuacji przedsiębiorstwa. Uznał przy tym, że w dzisiejszym świecie czasu pracy nie można narzucać, ale musi on być negocjowany w ramach przedsiębiorstw. Warunkuje to skuteczny i szczery dialog między partnerami społecznymi¹⁷².

Sprzeciw prezydenta budziła ponadto idea wprowadzenia Obywatelskiego Pak-tu Solidarności (Pacte Civile de Solidarité, PACS), umożliwiającego formalizację związków osób tej samej płci. Okazją do wyrażenia krytyki pod adresem polityki

170 O. Duhamel, Le quinquennat, Presses de Sciences Po, Paris 2000, s. 109. Na temat odwrócenia kalen-darza wyborczego zob. szerzej: S. Maligorne, Duel au sommet, Seuil, Paris 2002, s. 247–258.

171 J.-C. Zarka, A propos..., s. 14–15.

172 M. Lecluse, 35 heures – Jacques Chirac critique la méthode et prône la négociation, „Les Échos”, 17 IX 1997; Le chef d’État durcit la cohabitation en critiquant M. Jospin sur le 35 heures, „Le Monde”, 17 IX 1997.

społecznej rządu, w tym także wobec wzmiankowanej inicjatywy, były przekaza-ne Francuzom życzenia noworoczprzekaza-ne. W przemówieniu wygłoszonym 31 grudnia 1998 r. J. Chirac, mówiąc o PACS, przedstawił pogląd, że trzeba unikać tego, co niepotrzebnie dzieli, co jest dla ludzi urażeniem ich przekonań. 5 listopada 1999 r.

w liście skierowanym do przewodniczącego Krajowej Unii Stowarzyszeń Rodzin-nych (Union Nationale des Associations Familiales) szef państwa stwierdził, że ustawa wprowadzająca PACS, tak w swoim duchu, jak i konsekwencjach, jest nie-właściwa¹⁷³. Odmienny od rządowego punkt widzenia prezydent przedstawił także w odniesieniu do polityki dotyczącej instytucji rodziny, krytykując działania rządu w kwestii przyznawanych świadczeń materialnych¹⁷⁴.

Odnotowując krytyczne stanowisko J. Chiraca wobec reform społecznych rea-lizowanych przez rząd L. Jospina, można było mówić o przyjęciu przez prezydenta silnie akcentowanej w publicznych wypowiedziach roli gwaranta spójności spo-łecznej¹⁷⁵. Wskazuje na to m.in. pogląd J. Chiraca przedstawiony w wystąpieniu z 7 czerwca 1997 r.: Moje zadanie polega dziś na gwarantowaniu równowagi naszego społeczeństwa, w szczególności solidarności, spójności, a więc naszego systemu zabez-pieczenia społecznego¹⁷⁶. Z tego punktu widzenia zauważalne były podobieństwa do pierwszego okresu koabitacji, chociaż lata 1993–1995 również dostarczyły podob-nych przykładów zaangażowania szefa państwa. Określenie go mianem gwaranta spójności społecznej zostało użyte przez F. Mitterranda, liczącego się z prawdopo-dobnym zwycięstwem opozycji w wyborach parlamentarnych z 1986 r. Funkcji tej nie usankcjonowano w tekście konstytucji, której art. 5 czyni wprawdzie z prezy-denta gwaranta niepodległości narodowej, integralności terytorialnej i przestrzega-nia traktatów, jednak nie wspomina o misji gwarantowaprzestrzega-nia spójności społecznej¹⁷⁷. Koabitacja zneutralizowała wiele z uprawnień prezydenckich ukształtowanych w warunkach politycznej jednorodności prezydenta, rządu i większości parlamen-tarnej, które nie znajdowały wystarczającego uzasadnienia w uregulowaniach kon-stytucyjnych. Praktyka współistnienia instytucjonalnego skłaniała więc szefa pań-stwa do zwiększenia aktywności w innych obszarach. Chodziło szczególnie o te

173 P. Avril, J. Gicquel, Chronique constitutionnelle française (1^er octobre–31 décembre 1998), „Pouvoirs”

1999, nr 89, s. 186; D. Maus, La pratique constitutionnelle française (1^er octobre–31 décembre 1999), „Revue Française de Droit Constitutionnel” 2000, nr 42, s. 307–308; Zob. P. Robert-Diard, Jacques Chirac accentue sa pression sur le gouvernement, „Le Monde”, 2 I 1999.

174 P. Avril, J. Gicquel, Chronique constitutionnelle française (1^er mai–30 juin 1998), „Pouvoirs” 1998, nr 87, s. 193; D. Maus, La pratique constitutionnelle française (1^er avril–30 juin 1998), „Revue Française de Droit Constitutionnel” 1998, nr 35, s. 610. Szerzej na temat polityki rządu L. Jospina, w tym przede wszystkim reform społecznych, w pierwszych latach jego funkcjonowania zob. M. Marian, Lionel Jospin, le socialisme et la réforme, „Esprit” 1999, nr 3–4, s. 112–121.

175 D. Girard, Jacques Chirac critique les premières orientations du gouvernement Jospin, „La Tribune”, 15 VII 1997.

176 Cyt. za: D. Maus, La pratique institutionnelle française (1^er janvier–30 juin 1997), s. 527–528.

177 Określenie „gwarant spójności społecznej” nie występuje również w innych aktach, do których odsyła konstytucja V Republiki: w Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela z 26 sierpnia 1789 r., we Wstępie do konstytucji IV Republiki z 27 października 1946 r., a także w Karcie Środowiska z 2004 r. Zob. F. David, Le Président de la République, garant de la cohésion sociale, „Revue Française de Droit Constitutionnel”

2004, nr 59, s. 540–541.

dziedziny, które umożliwiały zaakcentowanie dotychczasowej pozycji na scenie po-litycznej oraz prowadzenie krytyki działalności drugiego z segmentów egzekutywy.

Kwestie społeczne zostały zatem zinstrumentalizowane, służąc legitymizowaniu in-terwencji w realizację programu rządowego¹⁷⁸.

Można więc było mówić o sprawowaniu przez J. Chiraca – na wzór modelu pre-zydentury przyjętego przez F. Mitterranda w sposób najpełniejszy w okresie pierw-szej koabitacji – funkcji trybuna ludowego (fonction tribunitienne). Tak rozumiana rola obrońcy interesu społecznego niewątpliwie wykraczała poza literalne ujęcie pozycji prezydenta Republiki w konstytucji z 1958 r. Składnikiem nowego statusu głowy państwa stało się objęcie funkcji faktycznego przywódcy opozycji parlamen-tarnej¹⁷⁹. Trzeba bowiem mieć na uwadze, że relacje pomiędzy prezydentem a opo-zycją parlamentarną różniły się znacząco od stosunków łączących szefa państwa i większość w Zgromadzeniu Narodowym w warunkach istnienia politycznej toż-samości obu członów egzekutywy. W okresie koabitacji roli pośrednika nie może bowiem odegrać urzędujący szef rządu, a prezydent staje przed koniecznością pod-jęcia bezpośredniego współdziałania z przywódcami ugrupowań opozycyjnych.

Dodatkowo utrudnia ją okoliczność, że liderzy partyjni nie są de facto desygnowani przez szefa państwa, ale wyłaniani przez organy własnych partii. Stąd też nierzad-ko pozostają w opozycji do urzędującego prezydenta janierzad-ko jego potencjalni rywale w walce o najwyższy urząd w państwie podczas kolejnych wyborów prezydenckich.

W układzie trzeciej koabitacji funkcja lidera opozycji wiązała się przede wszystkim z wyborem wariantu podporządkowania się (soumission) zaistniałym okolicznoś-ciom politycznym i pozostaniu na stanowisku prezydenta przez cały pięcioletni okres koabitacji¹⁸⁰. Skutkiem tego było przyjęcie roli aktywnego recenzenta działań rządu L. Jospina¹⁸¹, co miało zapobiegać marginalizacji politycznej, a w konsekwen-cji służyć utrzymaniu jak najszerszego zakresu wpływu na bieg życia politycznego.

Wyrazem dążeń prezydenta do utrzymania pozycji podmiotu aktywnie korzy-stającego z możliwości stworzonych przepisami konstytucji było zaangażowanie w proces nominacji na stanowiska państwowe, których dokonywano na posiedze-niach Rady Ministrów. W tym aspekcie funkcjonowanie politycznie niejednorod-nej egzekutywy cechowało się zasadniczo – podobnie jak w trakcie poprzednich okresów koabitacji – wypracowywaniem rozwiązań kompromisowych. W odnie-sieniu do stanowisk związanych z wypełnianiem funkcji kierowniczych oraz re-prezentowaniem państwa obowiązywała zasada, że przed dokonaniem

nomina-178 Zob. szerzej: ibidem, s. 552–565.

179 R. Ferretti, La fonction présidentielle: constantes et variantes, „Les Petites Affi ches” 2000, nr 175, s. 8–9.

180 Szerzej na temat strategii politycznych polegających na akceptacji modelu ograniczonej roli ustrojowej w strukturze władzy wykonawczej bądź na rezygnacji z urzędu jako formy egzekwowania odpowiedzialności prezydenta w warunkach V Republiki oraz w okresie wcześniejszym zob. Ch. Carpentier, L’alternative „sou-mission ou dé„sou-mission” est-elle toujours opposable au président de la V^ème République?, „Revue de la Recherche Juridique. Droit Prospectif ” 1997, nr 1, s. 175–228.

181 J. Le Gall, La troisième..., s. 115–116; J.-L. Parodi, Proportialisation periodique, cohabitation, atomisa-tion partisane: un triple défi pour le régime semi-présidentiel de la Cinquième République, „Revue Française de Science Politique” 1997, nr 3–4, s. 300–306.

cji danego kandydata rządowego należało zapewnić odpowiednie stanowisko dla urzędnika ustępującego. Uznawano także, że prezydentowi przysługuje prawo zgła-szania obiekcji w zakresie nominacji na te spośród wysokich stanowisk, które wią-zały się z „personifi kowaniem państwa”, czyli np. ambasadorów. W tym kontekście wymieniano także funkcje łączące się bezpośrednio z praktyką trwającego okresu współistnienia instytucjonalnego, czego przykładem było stanowisko prefekta pa-ryskiej policji. W trakcie trzeciej koabitacji występowały przypadki realizacji ocze-kiwań szefa państwa w zamian za zgodę na nominacje, które uprzednio nie były przez niego akceptowane¹⁸².

4.3.3. Rewizja konstytucji ustanawiająca pięcioletnią kadencję prezydenta