3.1. Rezultat wyborów parlamentarnych jako czynnik warunkujący wystąpienie koabitacji
3.1.4. Wybory parlamentarne z 25 maja i 1 czerwca 1997 r
Wybory do Zgromadzenia Narodowego przeprowadzone 25 maja i 1 czerwca 1997 r. po raz kolejny dowiodły, że zjawisko alternacji władzy trwale wpisało się w logikę funkcjonowania systemu politycznego V Republiki. Rządząca prawica musiała przejść do opozycji. Tworzenie nowego rządu stało się udziałem ugrupo-wań lewicowych, występujących tym razem w ramach szerszego sojuszu wyborcze-go określanewyborcze-go mianem pluralistycznej lewicy, a złożonewyborcze-go z PS oraz mniejszych formacji tej części sceny politycznej: PCF, Radykalnej Partii Socjalistycznej (Parti Radical Socialiste, PRS)41, MdC oraz Zielonych. Ugrupowania tworzące porozumie-nie reprezentowały więc zróżnicowane prądy ruchu lewicowego. Znajdowały się zarazem w odmiennych fazach swojego rozwoju. Przykładem były z jednej strony zyskujące w latach 90. poparcie wyborców partie ekologiczne, a z drugiej pogrążeni w kryzysie francuscy komuniści, dla których samodzielne uczestnictwo w wybo-rach parlamentarnych nie zapewniłoby oczekiwanego wpływu na kształt polityki państwa.
Wygrana ugrupowań lewicowych stała się faktem zaledwie cztery lata po wy-borach parlamentarnych z 1993 r., w których zdecydowane zwycięstwo odniosły formacje umiarkowanej prawicy, zdobywając 80% miejsc w Zgromadzeniu Naro-dowym42. O szczególnym charakterze omawianej elekcji świadczy jednak nie tyle piąta z rzędu zmiana politycznego oblicza większości parlamentarnej i działania integracyjne partii lewicy, ile to, że wybory zostały przeprowadzone na rok przed upływem kadencji izby niższej w wyniku jej rozwiązania przez prezydenta J. Chira-ca. Uzasadniając swoją decyzję, akcentował on przede wszystkim potrzebę nowego dynamicznego otwarcia (un nouvel élan), które mogło nastąpić jedynie po tym, jak naród francuski wyrazi swoją wolę w bezpośrednim głosowaniu. Należy przy tym zauważyć, że po raz pierwszy na gruncie francuskim doszło do rozwiązania parla-mentu, którego tłem nie było zaistnienie szeroko pojętego kryzysu
społeczno-po-41 W omawianym okresie formacja lewicowych radykałów występowała pod nazwą Radykalnej Partii Socjalistycznej. W 1998 r. ugrupowanie to zostało przekształcone w Radykalną Partię Lewicy (Parti Radical de Gauche, PRG).
42 Szerzej na temat uwarunkowań zmian zachodzących w połowie lat 90. na scenie politycznej V Republiki oraz okoliczności wyboru w 1997 r. nowej większości parlamentarnej zob. G. Le Gall, Succèes de la gauche quatre ans après sa déroute de 1993, „Revue Politique et Parlementaire” 1997, nr 989, s. 6–25.
litycznego lub instytucjonalnego, lecz zamiar przeprowadzenia nowych wyborów w momencie najkorzystniejszym dla obozu aktualnie pozostającego u władzy43.
Partie wspierające obóz prezydencki dysponowały w chwili podjęcia decy-zji o rozwiązaniu zdecydowaną przewagą w izbie niższej, uzyskaną w wyborach z 1993 r. Powodem nierozwiązania Zgromadzenia Narodowego natychmiast po objęciu funkcji prezydenta było więc czerpanie korzyści z przygniatającej większo-ści mandatów przypadłych w udziale RPR i UDF44. Warto też zwrócić uwagę, że wszystkie dotychczasowe decyzje podjęte na mocy art. 12 konstytucji oznaczały sukces ich inicjatorów, podczas gdy w 1997 r. podobne rozstrzygnięcie zakończyło się – z punktu widzenia oczekiwań prezydenta – zupełnym fi askiem, czyli odej-ściem od dotychczasowego układu „efektu większościowego”45.
W pierwszej turze wyborów ugrupowania lewicy otrzymały następujące popar-cie wyborców: PS i PRS uzyskały 25,5% głosów, PCF 9,9%, Zieloni niespełna 3,5%,
43 B. Chantebout, Brève histoire politique et institutionnelle de la Ve République, Armand Colin, Paris 2004, s. 188–189; D.G. Lavroff , Le droit constitutionnel de la Ve République, Dalloz, Paris 1999, s. 390, 393;
A. Teyssier, Le dernier septennat 1995–2002. Jacques Chirac, Pygmalion, Paris 2002, s. 91–99. Decyzję o zastosowaniu przez prezydenta art. 12 konstytucji można postrzegać jako krok taktyczny na wzór roz-wiązania Izby Gmin w ustroju Zjednoczonego Królestwa, dokonywanego w momencie najkorzystniejszym dla partii rządzącej. Angielski model rozwiązania Zgromadzenia Narodowego akcentuje M.-A. Cohendet, zwracając przy tym uwagę, że – paradoksalnie – było to najbardziej „prezydencjalistyczne” rozwiązanie izby niższej w całej dotychczasowej historii V Republiki. Motywem podjęcia takiego kroku – mimo braku kryzysu politycznego – było bowiem zapewnienie sobie większości parlamentarnej wspierającej program zdefi niowany przez szefa państwa w ciągu kolejnych pięciu lat. Rozwiązanie Zgromadzenia Narodowego w 1997 r. ujawniło źródła silnej pozycji prezydenta, widoczne przede wszystkim w zestawieniu z innymi podstawowymi systemami rządów. Inaczej niż monarcha w systemie politycznym Zjednoczonego Króle-stwa, prezydent Francji dysponuje dyskrecjonalnym prawem rozwiązania izby niższej. W przeciwieństwie do premiera brytyjskiego nie ryzykuje on także ewentualnego pozbawienia urzędu, pozostając politycznie nieodpowiedzialnym. Od prezydenta amerykańskiego różni go natomiast to, że w praktyce może sobie podporządkować większość parlamentarną. Zob. M. Canedo-Paris, 1995–2007: «dodécennat» abraca-dabresque! Libres propos sur le deux mandats présidentiels de Jacques Chirac, „Revue Française de Droit Constitutionnel” 2007, nr 72, s. 787–788; Neuf constitutionnalistes répondent à trois questions concernant les élections législatives de 1997: M.-A. Cohendet, „Revue du Droit Public et de la Science Politique en France et à l’Étranger” 1997, nr 3, s. 623–625.
44 P. Perrineau, C. Ysmal, Introduction, [w:] P. Perrineau, C. Ysmal (red.), Le vote surprise. Les élections législatives des 25 mai et 1er juin 1997, Presses de Sciences Po, Paris 1998, s. 11.
45 W latach 1962 i 1968 decyzje o rozwiązaniu Zgromadzenia Narodowego zostały podjęte przez Ch. de Gaulle’a w celu wyjścia z poważnych kryzysów politycznych: w pierwszym wypadku chodziło o rozstrzygnięcie konfl iktu między legislatywą a prezydentem na tle przyjętego przez parlament wotum nieufności wobec rządu G. Pompidou, w drugim natomiast polem konfl iktu były relacje ze społeczeństwem w związku z wydarzeniami majowymi 1968 r. Podobne decyzje podjęte przez F. Mitterranda miały charak-ter strategiczny: zapadały po przeprowadzonych wyborach prezydenckich, doprowadzając do uzyskania większości wspierającej linię polityczną prezydenta. W 1981 r. poparcie wyborców było masowe, w 1988 r.
tylko umiarkowane. W obu przypadkach decyzja o rozwiązaniu Zgromadzenia Narodowego zapobiegła prawdopodobnemu kryzysowi politycznemu związanemu z zaistnieniem koabitacji. Odnośnie do V Re-publiki można więc mówić o dwóch rodzajach rozwiązania parlamentu: w związku z zaistniałym kryzysem (dissolution de crise) i jako odpowiedzi na zmianę większości parlamentarnej (dissolution d’alternance).
Zdaniem O. Duhamela, decyzja J. Chiraca była prostym zerwaniem zarówno z tradycją gaullistowską, jak i z tą zapoczątkowaną przez F. Mitterranda. Zob. O. Duhamel, Dissolution ratée dans un démocratie déréglée, [w:] P. Perrineau, C. Ysmal (red.), op. cit., s. 18–19; J. Gerstlé, Dissolution, indiff érence et rétrospection: les vicissitudes d’une campagne de temps court, [w:] P. Perrineau, C. Ysmal (red.), op. cit., s. 57.
a MdC wraz innymi kandydatami lewicowymi około 3%. W ukonstytuowanym po wyborach Zgromadzeniu Narodowym partie te utworzyły trzy frakcje parla-mentarne: socjaliści posiadali 250 mandatów, komuniści 36, a wspólna grupa le-wicowych radykałów, Ruchu Obywatelskiego i Zielonych (Radical, Citoyen, Vert) liczyła 33 deputowanych46. Istniejąca konfi guracja lewej strony sceny politycznej charakteryzowała się więc dużym zróżnicowaniem tworzących ją podmiotów. Za-wiązane przed wyborami porozumienia stanowiły jeden z czynników pozwalają-cych uzyskać większość w izbie niższej parlamentu. Przykładowo, w wyniku zawar-tego w styczniu 1997 r. sojuszu wyborczego socjaliści zadeklarowali udzielenie już w pierwszej turze poparcia dla kandydatów ugrupowania Zielonych w 30 okręgach wyborczych. Układ z lewicowymi radykałami przewidywał natomiast wystawienie wspólnych kandydatów w poszczególnych okręgach, spośród których 35 zostało zarezerwowanych dla przedstawicieli PRS. Każda z partii bazowała na własnym programie wyborczym. Oczywiste było jednak, że w wypadku zwycięstwa wybor-czego przedstawiciele każdej z nich otrzymają teki ministerialne47.
Nowa większość parlamentarna nie była zatem wewnętrznie jednorodna, co miało znaczenie niebagatelne, jeśli uwzględni się fakt, że tworzące ją zróżnicowa-ne środowiska polityczzróżnicowa-ne stały się następnie podstawą działającego w warunkach koabitacji koalicyjnego rządu. Zgodnie z werdyktem wyborców na stanowisko premiera mianowano socjalistę L. Jospina. W skład rządu z ramienia komunistów wchodziło dwóch ministrów i jeden sekretarz stanu. PRS posiadało jednego mini-stra i dwóch sekretarzy stanu. W gestii MdC i Zielonych znalazło się natomiast po jednym stanowisku ministerialnym48. Istnienie gabinetu koalicyjnego tworzonego przez kilka ugrupowań przyczyniało się do powstania sytuacji, w której z natury rzeczy niełatwemu funkcjonowaniu rządu w warunkach koabitacji towarzyszyła konieczność przywiązywania szczególnej wagi do zachowania jego wewnętrznej spójności. W dłuższej perspektywie mogło to powodować osłabienie pozycji po-litycznej szefa rządu i przełożyć się na umocnienie ośrodka prezydenckiego. Ze względu na kandydaturę obu polityków w wyborach prezydenckich z 2002 r. kwe-stia ta niewątpliwie zyskiwała na znaczeniu49.
46 P. Bréchon, op. cit., s. 168; P. Pactet, F. Mélin-Soucramanien, op. cit., s. 406. Na temat roli PCF oraz Zielonych we francuskim systemie partyjnym po zwycięstwie wyborczym koalicji pluralistycznej lewicy zob. szerzej: S. Courtois, Le PCF à la croisée des chemins, „Revue Politique et Parlementaire” 1997, nr 989, s. 52–57; G. Sainteny, Les verts au pouvoir, „Revue Politique et Parlementaire” 1997, nr 989, s. 50–51.
47 Zob. P. Bréchon, op. cit., s. 167–168; D. Hanley, Managing the plural left : implications for the party system, [w:] J.A.J., Evans (red.), op. cit., s. 77.
48 P. Bréchon, op. cit., s. 169.
49 Poważne następstwa miał konfl ikt, jaki zaistniał pomiędzy PS i MdC wokół zaproponowanego przez szefa rządu programu rozwiązania napiętej sytuacji na Korsyce. Zadeklarowana przez L. Jospina kontynuacja prowadzonej dotychczas polityki doprowadziła do rezygnacji lidera MdC J.-P. Chevènementa z funkcji ministra spraw wewnętrznych. Brak realizacji postulatów mniejszego z partnerów koalicyjnych PS był jedną z przyczyn przegranej L. Jospina w wyborach prezydenckich w 2002 r. Nie wszedł on do drugiej tury między innymi na skutek rozproszenia głosów wyborców lewicowych, spowodowanego wystawieniem kandydatury J.-P. Chevènementa. Poparło go ponad 1,5 miliona głosujących, podczas gdy Jospin’owi do wejścia do drugiej tury zabrakło niespełna 200 tysięcy. Zob. D. Hanley, op. cit., s. 83–84.
Poparcie udzielone w pierwszej turze kandydatom umiarkowanej prawicy – wynoszące 36,1% oddanych głosów – oznaczało najgorszy rezultat uzyskany przez ugrupowania centroprawicowe od początku istnienia V Republiki50. Przegra-na była tym dotkliwsza, że w ukonstytuowanym po wyborach Zgromadzeniu Na-rodowym RPR i UDF miały aż o przeszło dwieście mandatów mniej w porównaniu z dotychczasowym stanem posiadania51. Oznaczało to utratę niespełna połowy do-tychczasowej liczby głosów, którymi ugrupowania te dysponowały w izbie niższej.
Urzędującego od 1995 r. premiera Alaina Juppégo społeczeństwo nie darzyło już kredytem zaufania. Jeszcze przed drugą turą ogłosił on dymisję ze stanowiska szefa rządu bez względu na ostateczny rezultat wyborów. Pierwszoplanowymi postacia-mi kampanii wyborczej RPR i UDF zostali Philippe Séguin i Alain Madelin, którzy mieli tworzyć szkielet nowego rządu. Politycy ci reprezentowali odmienne nurty polityczne: pierwszy – ukierunkowany społecznie, a drugi – zdecydowanie bardziej liberalny. Poczynione zmiany personalne nie stanowiły jednak czynnika na tyle silnego, by w sposób znaczący zmodyfi kować wynik wyborczy52. Powierzenie obu tym politykom głównej roli w prowadzeniu kampanii sprawiało przy tym wrażenie koncepcji opracowanej przede wszystkim na potrzeby rywalizacji wyborczej53.
Przyczyn utraty wpływów przez ugrupowania, które zdominowały scenę po-lityczną w latach 1993–1997 należy także szukać w stosunkowo wysokim – jak na standardy francuskie – odsetku osób, które nie wzięły udziału w głosowaniu, wynoszącym w 1997 r. 32%, a także w znaczącym wyniku wyborczym FN (14,9%
w pierwszej turze). Wysoka absencja wyborcza zadziałała generalnie na niekorzyść dotychczasowej większości w Zgromadzeniu Narodowym54. W wypadku ugrupo-wania J.-M. Le Pena ze względu na specyfi kę systemu wyborczego, promującego największe formacje polityczne, nie przełożyło się to jednak na mandaty w izbie niższej parlamentu55, mimo że kandydaci Frontu w 132 okręgach wyborczych prze-szli do drugiej tury56. W praktyce oznaczało to jednak, że w znaczącej liczbie okrę-gów wyborczych centroprawica znalazła się w sytuacji nierokującej nadziei na
uzy-50 P. Bréchon, op. cit., s. 103. O przegranej formacji centroprawicowych w trakcie wyborów parlamen-tarnych z 1997 r. zob. szerzej: R. Ponceyri, L’étrange défaite de la droite, „Revue Politique et Parlementaire”
1997, nr 989, s. 26–49.
51 P. Bréchon., B. Cautrès, La cuisante défaite de la droite modérée, [w:] P. Perrineau, C. Ysmal (red.), op. cit., s. 225.
52 P. Bréchon, op. cit., s. 103.
53 A. Hall, op. cit., s. 358.
54 Zob. szerzej: J. Chiche, É. Dupoirier, L’abstention aux élections législatives de 1997, [w:] P. Perrineau, C. Ysmal (red.), op. cit., s. 151–159.
55 J-L. Quermonne, L’alternance au pouvoir, Montchrestien, Paris 2003, s. 119. Jedynym deputowanym wybranym z ramienia FN był mer Tulonu Jean-Marie Chevallier. Charakterystyczne jest przy tym, że tylko w 23 departamentach poparcie udzielone kandydatom FN nie przekroczyło 10%. Istniała wyraźna korelacja pomiędzy poparciem dla Frontu a poparciem udzielanym klasycznej prawicy. Prawica skrajna zyskiwała tym bardziej, im bardziej traciła umiarkowana. Oczywiste było więc, że głosy na rzecz FN stanowiły wyraz rozczarowania wyborców rządami koalicji RPR-UDF. W trakcie wyborów z 1997 r. odbiło się to negatywnie na wyniku wyborczym prawicy tradycyjnej. Zob. P. Bréchon, op. cit., s. 74; P. Perrineau, La lente ascension électorale du Front National, [w:] P. Perrineau, C. Ysmal (red.), op. cit., s. 254, 261; R. Kilar, op. cit., s. 47–48.
56 G. Ivaldi, Th e FN split: party system change and electoral prospects, [w:] J.A.J. Evans (red.), op. cit., s. 138.
skanie mandatu. FN stał się więc swego rodzaju arbitrem w grze, która okazała się korzystna głównie dla kandydatów lewicy. Partia J.-M. Le Pena zademonstrowała, że strategia izolacji Frontu na prawej stronie sceny politycznej może być dla ugru-powań umiarkowanej prawicy niezwykle kosztowna57.