Usługi komercyjne i niekomercyjne

Zacznijmy od dość prostej operacji analitycznej, jaką jest określenie poję-cia „usługa” za pomocą definicji słownikowych. Zgodnie ze stosownymi hasłami w słowniku języka polskiego PWN usługa to pomoc okazana ko-muś, a usługi to działalność gospodarcza służąca do zaspokajania potrzeb ludzi¹⁰. Do powyższego należałoby dodać pojęcie usług publicznych, które

10 http://sjp.pwn.pl/sjp/uslugi;2533507.html [dostęp: 15.01.2018].

POJĘCIE USŁUG ORAZ JEGO UWIKŁANIE PRAWNE

• ²⁶ •

polegają na zaspokajaniu przez państwo potrzeb społecznych określonych w konstytucji. Te ostatnie jednak pomijam, albowiem wykraczają poza za-kres prowadzonej tu analizy¹¹.

Wróćmy jednak do usług niepublicznych. Oba ujęcia słownikowe wska-zują na dwa aspekty usług – pomocowy i komercyjny. Choć nie ma tu roz-dzielności, albowiem w każdym przypadku chodzi o zaspokajanie potrzeb.

Jest jednak znamienne, że cytowany wyżej słownik języka polskiego nie zna znaczenia słowa „usługa” w liczbie mnogiej, które nie byłoby powiązane z działalnością gospodarczą, a więc i komercyjną. A skoro tak, to przejdźmy na poziom języka prawnego, korzystając jednak z ukierunkowania słowniko-wego. Powyższe prowadzi nas do ustawy o swobodzie działalności gospodar-czej¹². I tak zgodnie z jej art. 2 działalnością gospodarczą jest m.in. zarobkowa działalność usługowa, a także działalność zawodowa, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły. Konsekwentnie, zgodnie z art. 4 ust. 1, przedsiębiorcą w rozumieniu ustawy jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organi-zacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną – wykonująca we własnym imieniu działalność gospodarczą.

W tym miejscu dotykamy bardzo krytycznego momentu dla oceny praktyki stosowania tzw. umów-zleceń w Polsce przez osoby fizyczne, a mianowicie pytania, czy osoby te z mocy samego prawa nie są jednak przedsiębiorcami. Wiemy już na pewno, że osoby takie muszą wykonywać usługi, a nie pracę. Nie ma też wątpliwości, że problem społeczny nie do-tyczy „umów-zleceń” mających na celu bezinteresowną pomoc. Nie cho-dzi więc o aktywność opartą na przesłankach altruistycznych, nawet jeśli towarzyszy temu jakiś finansowy gest ze strony osoby korzystającej z po-mocy. Nie sądzę, aby problem społeczny stanowiły przypadki okazjonal-nego zarobkowania, którego celem jest zaspokojenie potrzeb okresowych, jak choćby wakacyjnych potrzeb młodzieży. Problemem społecznym jest stosowanie nienazwanych umów o świadczenie usług w celu zaspokojenia stałych potrzeb człowieka oferującego usługi, w tym w szczególności po-trzeb materialnych. Innymi słowy, chodzi o to, czy działalność zarobkowa

11 Dodam zarazem, że instytucja usług publicznych w prawie pracy jest w moim przeko-naniu kluczowa dla tej dyscypliny, co było przedmiotem mojej analizy w monografii Państwo zakładów pracy, do której odsyłam.

12 Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej, Dz.U. z 2016 r.

poz. 1829, 1948, 1997, 2255.

USŁUGI KOMERCYJNE I NIEKOMERCYJNE

• ²⁷ •

w zakresie świadczenia usług może być wykonywana w formie niezareje-strowanej działalności gospodarczej.

Przeprowadźmy więc analizę przesłanek art. 2 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, poprzedziwszy ją jedynie dwiema wstępnymi uwagami.

Po pierwsze, czytelnik napotka zapewne trudność w akceptacji poniższych poglądów, z uwagi na posiadane doświadczenia ze współczesnej praktyki społecznej, w której tak zwane umowy-zlecenia są zawierane na skalę ma-sową. Tym samym zaakceptowanie twierdzenia, że wszyscy obecnie zatrud-nieni na umowach cywilnych są lub powinni być przedsiębiorcami, wzbudzi oczywisty opór emocjonalny. Zwłaszcza że wydaje się przecież niemożliwe, abyśmy się przez tyle lat mylili w naszych ocenach prawnych. Na powyższą obawę mam dwie odpowiedzi – jedną uspokajającą, a drugą kategoryczną.

Co do pierwszej, to sygnalizuję, że w dalszej części pracy będę dowo-dził, iż zjawisko wcale nie jest aż tak masowe, albowiem znakomita więk-szość tak zwanych zleceniobiorców okaże się pracownikami. Zanim jednak wskażę stosowną argumentację, muszę przyjąć, że jeśli dzisiejsza wykład-nia jest prawidłowa, czyli jeśli świadczenie usług na tak zwanym zleceniu na skalę tak masową – jak to dziś przyjmujemy – jest prawnie dopuszczalne, to mogą być one świadczone wyłącznie w formie działalności gospodarczej.

Podobną diagnozę stawia Anna Musiała w swej dogłębnej analizie samo-zatrudnienia¹³. Innymi słowy, nie różnimy się niczym od innych krajów europejskich, w których zarobkowanie możliwe jest albo w formie zatrud-nienia pracowniczego, albo w formie tak zwanego samozatrudzatrud-nienia. Samo zaś zjawisko nienazwanych umów o świadczenie usług bez zarejestrowanej działalności gospodarczej może istnieć zupełnie marginalnie i jedynie w re-lacjach okazjonalnych lub niekomercyjnych.

Co do odpowiedzi kategorycznej, to odnoszę ją do zjawiska niemożliwo-ści trwania w stanie powszechnego błędu. Odsyłam więc czytelnika do do-stępnego w sieci eksperymentu Milgrama (co zresztą już raz publicznie czy-niłem), który naukowo dowodzi mechanizmów trwałej akceptacji, a nawet racjonalizacji błędów¹⁴. Dlatego argument z poziomu powszechnej akceptacji

13 Por. A. Musiała, Zatrudnienie niepracownicze, Warszawa 2011.

14 Przypomnijmy, że eksperyment ten wykazał, iż w imię zaufania do autorytetów ludzie dostosowują swoje zachowania i poglądy, do których sami nie mają przekonania, czyniąc zało-żenie, że na pewno przeprowadzono krytyczną weryfikację poglądów naukowych.

POJĘCIE USŁUG ORAZ JEGO UWIKŁANIE PRAWNE

• ²⁸ •

danego zjawiska jest pomijany, a badacz ma prawo do weryfikacji poglądów zastanych. Zresztą od tego momentu zaczyna się w istocie nauka. Innymi jeszcze słowy, poniższy wywód jest tylko chłodną analizą regulacji prawnej oraz wypowiedzi doktryny. Czytelnikowi, który nie podziela wniosków wy-nikających z tej analizy, pozostaje przyjęcie „argumentacji powszechnej”.

Tyle że sama powszechność poglądów nie jest argumentem naukowym.

Druga uwaga poprzedzająca analizę art. 2 ustawy o swobodzie działal-ności gospodarczej odnosi się do wątku woldziałal-nościowego. Otóż trzeba pod-kreślić, że człowiek wykazujący aktywność zarobkową nie ma możliwości nieprowadzenia działalności gospodarczej. Innymi słowy, jeśli osoba taka spełnia kryteria ustawowe, to musi zarejestrować działalność gospodarczą, co wynika z art. 60¹ Kodeksu wykroczeń. Zgodnie z powyższym przepi-sem ten, kto wykonuje działalność gospodarczą bez wymaganego zgłosze-nia do ewidencji działalności gospodarczej, wpisu do rejestru działalności regulowanej lub bez wymaganej koncesji albo zezwolenia, podlega karze ograniczenia wolności bądź grzywny. Pojęcie prowadzenia działalności go-spodarczej jest bowiem kategorią obiektywną. Odmienne oświadczenie lub wola osoby faktycznie prowadzącej taką działalność są bez znaczenia¹⁵. Bez znaczenia jest także skala prowadzonej działalności, jak również niewielkie zaangażowanie finansowe¹⁶.

3. USŁUGI A POJĘCIE DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ