prof. dr hab. – geograf, geomorfolog
Urodził się 29 IX 1920 r. w miejscowości Gnin w po-wiecie nowotomyskim jako syn Stanisława, kierow-nika szkoły powszechnej w Gninie, oraz Kunegundy z d. Sulikowskiej. Szkołę powszechną ukończył w Granowie. W r. 1933 rozpoczął naukę w Gimna-zjum Ogólnokształcącym im. Ignacego Paderew-skiego w Poznaniu. Maturę zdał eksternistycznie w 1939 r.
W r. 1940 został wywieziony na roboty do Niemiec, gdzie pracował jako robotnik budow-lany i rolny. Po 5 latach powrócił do Poznania.
W l. 1945–1948 studiował geografię na UP. Sto-pień magistra filozofii w zakresie geografii uzyskał na podstawie pracy pt. Zasięg gospodarczy i kul-turalny Poznania. W grudniu 1945 r., będąc studentem, zaczął pracę zawodową, początkowo jako asystent wolontariusz, natomiast od stycznia 1946 do marca 1953 r. jako młodszy, a od 1948 r. starszy asystent w Instytucie Geograficznym.
W tym samym czasie rozpoczął również pracę naukową w Komitecie Fizjograficz-nym PTPN. Stopień doktora nauk matematyczno-przyrodniczych uzyskał 15 VI 1951 r. na podstawie pracy napisanej pod kierunkiem prof. Augusta Zierhoffera pt. Rozwój polodowcowej sieci hydrograficznej Wielkopolski Środkowej.
W lutym 1953 r. został kierownikiem Zespołu Fizjograficznego Przedsiębior-stwa „Miastoprojekt” w Poznaniu, a w r. 1954 przeszedł na to samo stanowisko do Pracowni Fizjograficznej Przedsiębiorstwa „Geoprojekt” – Oddział w Poznaniu.
We wrześniu 1958 r. wrócił do pracy w Instytucie Geograficznym UAM, obej-mując stanowisko adiunkta w Katedrze Geografii Fizycznej. Stopień naukowy doktora habilitowanego uzyskał w 1960 r. na podstawie prac: Budowa geologiczna a morfologia środkowego odcinka Wału Zielonogórskiego (1959) oraz Niektóre problemy geomorfologiczne, hydrograficzne i hydrogeologiczne dorzecza Złotej Łączy (1960). Tytuł naukowy profesora nadzwyczajnego otrzymał w r. 1969.
W l. 1971–1992 kierował Zakładem Geografii Regionalnej i Dydaktyki Geografii,
– 27 –
BARTKOWSKI TADEUSZ
który w 1972 r. przemianowano na Zakład Geografii Fizycznej Kompleksowej.
Tytuł naukowy profesora zwyczajnego otrzymał w r. 1975.
W r. 1955 Tadeusz Bartkowski zawarł związek małżeński z Janiną Teresą Ziegenhagen. Ze związku tego w 1958 urodził się syn Ziemowit, w 1959 córka Dobrosława, a w 1971 r. druga córka – Bogna Maria.
Bibliografia prac prof. Bartkowskiego obejmuje 395 pozycji, w tym 84 pozy-cje obcojęzyczne: 55 w języku angielskim, 15 w niemieckim, 10 we francuskim i 4 w rosyjskim. W jego twórczości naukowej można wyróżnić nurt fizyczno--geograficzny i nurt antropogeniczny. Oba splotły się w kompleksowej geografii fizycznej z naciskiem położonym na zastosowania planistyczne, kształtowanie i ochronę środowiska, ekologię krajobrazu oraz ekogeosystemologię miast.
Z publikacji T. Bartkowskiego należy wyróżnić studium pt. O formach strefy marginalnej na Nizinie Wielkopolskiej (1967) stanowiące syntetyczne ujęcie badań geomorfologii glacjalnej. Profesor zajmował się morfologią obszarów zaburzeń glacitektonicznych z udziałem utworów trzeciorzędowych na obszarze Poodrza. Prowadził badania nad tzw. rzeźbą linearną pochodzenia eolicznego.
Nowością w jego pracach było stwierdzenie, iż orientacja form rzeźby linearnej wykazuje zbieżność z orientacją przeważających wiatrów.
Aktywność naukowa T. Bartkowskiego wyrażała się także w nurcie badań antropogenicznych. Zajmował się „rekonstrukcją” pierwotnego krajobrazu na potrzeby studiów archeologicznych. Potwierdzeniem tego było opracowanie pt. O metodach rekonstrukcji pierwotnego środowiska geograficznego na obszarze Niziny Wielkopolskiej (1964).
Profesor Tadeusz Bartkowski zajmował się problematyką zastosowań fii fizycznej do celów praktycznych. Świadczy o tym skrypt Zastosowania geogra-fii fizycznej (1974, 1986). Analizował również problem regionalizacji fizyczno--geograficznej, o czym świadczy opracowanie Podział Polski północno-zachodniej na regiony fizyczno-geograficzne oraz monografia geograficzna Wielkopolska i środkowe Nadodrze (1970). Była to pierwsza tego typu monografia Wielkopolski i ziemi lubuskiej. W l. 60. profesor stał się prekursorem fizyczno-geograficznych badań stosowanych i kompleksowych w Polsce.
T. Bartkowski uważał, iż geografię fizyczną należy ujmować w dwóch podej-ściach badawczych – jako naukę o geokomponentach (podejście analityczne) i naukę o geokompleksach (podejście syntetyzujące). Pogląd ten został przedsta-wiony w wydanej pod jego redakcją książce Dyskusja nad pojęciem środowiska używanym w naukach biologicznych i naukach o Ziemi (1980). Ważna w dorobku naukowca stała się praca pt. Metody badań geografii fizycznej (1977).
Szczególną pozycję wśród syntez naukowych T. Bartkowskiego zajął pod-ręcznik akademicki wydany w 1991 r. pt. Kształtowanie i ochrona środowiska człowieka. Otworzył on geografom drogę do uznania ich kompetencji w dzie-dzinie kształtowania i ochrony środowiska przyrodniczego.
BARTKOWSKI TADEUSZ
Profesor T. Bartkowski brał udział w organizowaniu Wydziału Turysty-ki i Rekreacji Akademii Wychowania Fizycznego im. Eugeniusza PiasecTurysty-kiego w Poznaniu. Owocem tej działalności było wydanie skryptu Wypisy do geografii turystycznej.
Angażował się w rozwój nauki międzynarodowej. Brał udziału w pracach grupy roboczej Międzynarodowej Unii Geograficznej „Synteza Krajobrazowa”. Wygłaszał referaty z dziedziny geografii kompleksowej na sympozjach międzynarodowych w Smolenicach (CSSR) czy w Joensuu (Finlandia), a z dziedziny ekologii krajobrazu na międzynarodowych sympozjach w CSSR (1979, 1982), Holandii (1981), Danii (1984), a także na konferencjach roboczych w ramach programu międzynarodo-wego Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej w Poczdamie (1980), Sofii (1982) czy Płocku (1983). Na wyróżnienie zasługuje referat zaprezentowany w Veldhoven (Holandia) o ekogeosystemie miasta w krajobrazie rolniczym. W grudniu 1983 r.
zorganizował konferencję naukową w Poznaniu pt. Dyskusja nad pojęciem ekolo-gii krajobrazu, na której podjęto próbę zdefiniowania nowej dyscypliny na styku geografii fizycznej kompleksowej, nauk o człowieku i ekologii.
O ekogeosystemologii miast pisał w studium pt. Transurbacje miast Wiel-kopolski i niektóre zagadnienia przestrzenno-planistyczne ich rozwoju oraz za-stosowanie do nich niektórych metod fizjografii urbanistycznej (1981).
Pozycja międzynarodowa profesora wiązała się z jego działalnością w Mię-dzynarodowej Asocjacji Ekologii Krajobrazu (IALE – International Association for Landscape Ecology), której był współzałożycielem i członkiem władz oraz założycielem oddziału polskiego.
Należał do Polskiego Towarzystwa Geograficznego od 1946 r., Polskiego To-warzystwa Geofizycznego, Polskiego ToTo-warzystwa Balneologii, Bioklimatologii i Medycyny Fizykalnej, PTPN, Polskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk o Ziemi.
Był też członkiem Komitetu Ochrony Środowiska PAN, Komitetu Nauk Geo-graficznych PAN, Komisji Badań FizjoGeo-graficznych i Problematyki Przestrzennej Rolnictwa, Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju PAN, Komitetu Naukowego „Człowiek i Środowisko” PAN, Sekcji Kształtowania Środowiska Komisji Planowania Przestrzennego i Kształtowania Środowiska Oddziału PAN w Poznaniu oraz Rady Naukowej Wielkopolskiego Parku Narodowego.
Wykształcił ponad 200 magistrów geografii wyspecjalizowanych w komplek-sowym ujmowaniu geokomponentów, jak i geokompleksów, był promotorem 12 prac doktorskich, patronował 5 habilitacjom.
Profesor Tadeusz Bartkowski zmarł 27 IV 1992 r. w Poznaniu. Został pocho-wany w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Junikowskim w Poznaniu.
Biogram przygotowany na podstawie: S. Żynda, L. Kozacki, Tadeusz Bartkowski, w: Dzieje nauk geograficz-nych i geologiczgeograficz-nych na Uniwersytecie w Poznaniu, t. II: Biografie, praca zbiorowa, Poznań 2012, s. 159–164.
Wanda Stępska
– 29 –