prof. dr hab. – botanik,
geobotanik, fitosocjolog, ekolog roślin, briolog, hydrobotanik, palinolog
Urodził się 24 VI 1912 r. w Kielcach. Tam też uczęszczał do Państwowego Gimnazjum im. Mi-kołaja Reja i w maju 1930 r. uzyskał świadectwo dojrzałości. W tym samym roku rozpoczął studia biologiczne na Wydziale Matematyczno-Przyrod-niczym UP. Jako student w listopadzie 1932 r. został asystentem wolontariuszem w Zakładzie Botaniki Ogólnej UP. W 1935 r. uzyskał stopień magistra filozofii w zakresie botaniki (praca magisterska z briologii pod kierunkiem prof. dr. A. Wodzicz-ki, nagrodzona medalem srebrnym UP w 1937 r.).
W styczniu 1936 został mianowany młodszym asystentem, a w lipcu 1937 r. starszym asystentem w Zakładzie Botaniki Ogólnej UP.
W czasie okupacji przebywał początkowo w Kielcach, następnie w Krakowie, gdzie brał udział w tajnym nauczaniu. W l. 1940–1944 razem z profesorami B. Pawłowskim, T. Sulmą i J. Walasem kartował zespoły roślinne doliny Wisły (od Spytkowic po ujście Dunajca) pod kierunkiem prof. dr. R. Tüxena. Od maja 1942 do stycznia 1945 r. pracował w Referacie Ochrony Przyrody Wydziału Głównego Lasów Generalnej Guberni w Krakowie, gdzie powierzono mu pracę nad zorganizowaniem szkółek-rozmnażalni rzadkich roślin i godnych ochrony.
W Referacie pracowało już troje Polaków: prof. dr Kazimierz Simm z UP (jako polski kierownik) oraz dwie byłe pracownice Biura Państwowej Rady Ochrony Przyrody. Zespół ten wykonał bardzo pożyteczną pracę, zapobiegając wielo-krotnie wycince cennych lasów i kontaktując się z polską administracją leśną.
Pracował też nad inwentarzem zabytków przyrody Polski. Przyczynił się rów-nież do uratowania przed zniszczeniem dokumentacji przedwojennego Biura Państwowej Rady Ochrony Przyrody, stopniowo przenoszonej do byłej siedziby Biura (przy ul. Ariańskiej 1).
– 81 –
CZUBIŃSKI ZYGMUNT
Po powrocie do Poznania, w kwietniu 1945 r., podjął pracę jako starszy asystent w Zakładzie Botaniki Ogólnej UP, a w lipcu tego roku uzyskał stopień doktora nauk ścisłych na podstawie rozprawy Szata roślinna torfowisk Pojezie-rza Brodnickiego. Promotorem rozprawy był prof. dr A. Wodziczko. W sierpniu 1945 r. Z. Czubiński został adiunktem w Zakładzie Ochrony Przyrody i Upraw Krajobrazu UP.
1 X 1946 r. został przeniesiony na stanowisko adiunkta w Katedrze Systema-tyki i Geografii Roślin UP. We wrześniu 1947 r. mianowano go zastępcą profesora i kierownikiem Katedry.
W trudnych warunkach powojennych profesor budował Katedrę od podstaw z zapałem. Pojawiły się jednak problemy kadrowe. Na przykład w roku akade-mickim 1949/1950 w Zakładzie poza dr. Zygmuntem Czubińskim, który pełnił obowiązki kierownika Zakładu, tylko mgr Aniela Krawiectwa miała ukończone studia wyższe. Pozostali członkowie byli studentami (wśród nich: Jerzy Szwey-kowski, Hanna Piotrowska, Maria Czerwiec-Filipiszynowa, Zygmunt Tobolewski, Izabela Dąmbska, Teresa Krotoska, Teofil Wojterski i Florian Celiński, którzy stopniowo awansowali w latach następnych na stanowiska zastępców asystenta, asystentów młodszych, asystentów starszych i adiunktów).
Habilitował się w maju 1951 r. na podstawie rozprawy Zagadnienia geobo-taniczne Pomorza (była to pierwsza problemowa monografia geobotaniczna, która stała się wzorem monografii regionalnej).
1 IX 1951 r. nastąpiła reorganizacja UP. Wydział Matematyczno-Przyrodni-czy podzielono na Wydział Matematyki, Fizyki i Chemii oraz Wydział Biologii i Nauk o Ziemi1. Na nowo utworzonym Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi zna-lazł się m.in. Zakład Systematyki i Geografii Roślin kierowany przez zastępcę prof. Zygmunta Czubińskiego (Collegium Chemicum, ul. Grunwaldzka 14).
W strukturze nowego Wydziału znajdował się także Ogród Botaniczny, rów-nież kierowany przez profesora. W 1954 r. dr hab. Z. Czubiński uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego.
Z inicjatywy prof. Czubińskiego (ówczesnego przewodniczącego Oddziału Poznańskiego Polskiego Towarzystwa Botanicznego) zorganizowano 12 XII 1964 r.
w sali posiedzeń PTPN uroczystą sesję naukową z okazji setnej rocznicy urodzin2 Józefa Paczoskiego, profesora UP. W trakcie sesji przedstawiono życie i działalność naukową profesora, a także jego zasługi na polu systematyki i geografii roślin, fitosocjologii, ewolucji oraz ochrony przyrody3. W części referatowej głos zabie-rali prelegenci z jego macierzystej Katedry Systematyki i Geografii Roślin UAM,
1 Wydział Biologii i Nauk o Ziemi funkcjonował przez 34 lata, do 1984 r.
2 Józef Paczoski urodził się 8 XII 1864 r.
3 Prof. Z. Czubiński poinformował, że Szkice fitosocjologiczne prof. dr. J. Paczoskiego zostały przez Komisję Bibliograficzną Ligi Narodów zaliczone do 20 najlepszych publikacji w piśmiennictwie polskim w 1925 r.
CZUBIŃSKI ZYGMUNT
a prof. Czubiński przedstawił dwa referaty: Życie i działalność naukowa Profesora Józefa Paczoskiego oraz Zasługi Profesora dr. Józefa Paczoskiego na polu systematyki i geografii roślin. Prof. Czubiński był także inicjatorem nadania sali wykładowej zakładów botanicznych UAM nazwy Audytorium im. Józefa Paczoskiego (parter, budynek Collegium Maius, pion botaniczny, wejście od al. Stalingradzkiej). Z okazji 100-lecia urodzin prof. dr. Józefa Paczoskiego ukazała się publikacja Józef Paczoski – w setną rocznicę urodzin, której redaktorem był prof. Z. Czubiński.
2 II 1966 r. nowym kierownikiem Katedry oraz Zakładu Systematyki Geo-grafii Roślin UAM został doc. dr hab. Teofil Wojterski. Zastąpił prof. Zygmunta Czubińskiego, który Katedrą i Zakładem kierował do 1 II 1966 r.
Wachlarz zainteresowań naukowych profesora był bardzo szeroki, od prac w dziedzinie briologii, po geografię roślin i ochronę przyrody, fitosocjologię, ekologię roślin, palinologię, hydrobotanikę. Najwięcej energii poświęcał jednak pracy związanej z ochroną przyrody. Uważany był za najlepszego znawcę szaty roślinnej Niżu Polskiego (szczególnie Pomorza i Wielkopolski) oraz rezerwatów przyrody w naszym kraju.
Pełnił liczne i odpowiedzialne funkcje. Był zastępcą pierwszego organiza-tora Wydziału i pierwszym prodziekanem Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi (1952–1953), następnie dziekanem (1953–1954) oraz delegatem Wydziału do Senatu (1955–1959). Od 1955 r. do śmierci pełnił funkcję przewodniczącego Sekcji Biologicznej Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi UAM.
Był członkiem wielu komitetów i placówek: członkiem korespondentem II Wydziału PAN, członkiem Komitetu Botanicznego PAN, członkiem Komi-tetu Ekologicznego PAN, KomiKomi-tetu Melioracji, Łąkarstwa i Torfoznawstwa PAN, członkiem Komitetu Naukowego Ochrony Przyrody i Jej Zasobów przy II Wydziale PAN, przewodniczącym Rady Naukowej Zakładu Dendrologii i Arboretum Kórnickiego PAN, zastępcą przewodniczącego Rady Naukowej Instytutu Botaniki PAN, przewodniczącym Rady Naukowej Zakładu Ochrony Przyrody i Jej Zasobów PAN w Krakowie, członkiem Sekcji Nauk Biologicz-nych, Medycznych i Rolniczych Komisji Kwalifikacji Pracowników Nauki PAN, członkiem Komisji PAN ds. Reformy Szkolnictwa, delegatem Ministerstwa Szkolnictwa Wyższego do Komitetu Botaniki PAN, członkiem Prezydium Państwowej Rady Ochrony Przyrody, przewodniczącym Komisji Parków Na-rodowych i Rezerwatów Państwowej Rady Ochrony Przyrody, członkiem Ko-mitetu Ochrony Przyrody przy Wojewódzkiej Radzie Narodowej w Poznaniu, zastępcą przewodniczącego Rady Naukowej Wielkopolskiego Parku Narodo-wego i Świętokrzyskiego Parku NarodoNarodo-wego, członkiem Komisji Biologicznej i Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego PTPN, wiceprzewodniczącym III Wydziału PTPN, członkiem Komitetu Fizjograficznego PTPN, członkiem Komisji Badań Fizjograficznych przy Komitecie Przestrzennego Zagospoda-rowania Kraju, członkiem Zespołu Rzeczoznawczego Biologii Ministerstwa
– 83 –
CZUBIŃSKI ZYGMUNT
Szkolnictwa Wyższego, członkiem Zarządu Kieleckiego Towarzystwa Nauko-wego, przewodniczącym Oddziału Poznańskiego Polskiego Towarzystwa Bota-nicznego i zastępcą przewodniczącego Zarządu Głównego tego Towarzystwa.
Był redaktorem „Badań Fizjograficznych nad Polską Zachodnią, „Prac Komisji Biologicznej” i „Arboretum Kórnickiego”.
Profesor był wspaniałym wychowawcą oraz nauczycielem młodzieży akade-mickiej i młodej kadry naukowej. Przy tym niezwykle pracowity, pełen zapału i inicjatyw, pogodny, dowcipny, powszechnie lubiany i szanowany. W Katedrze, którą kierował, stworzył znakomite warunki i atmosferę do intensywnej pracy naukowej. Wykształcił ok. 250 magistrów, 18 doktorów i 9 docentów.
Był wielokrotnie nagradzany przez ministra szkolnictwa wyższego. W 1952 r.
odebrał nagrodę za podnoszenie poziomu naukowego młodej kadry i organi-zowanie zespołowej pracy badawczej, w 1955 r. – za organizację zespołowych prac badawczych w zakresie briologii i geobotaniki ziem północno-zachodnich Polski oraz za własne badania naukowe, a w 1963 r. Nagrodę Indywidualną I Stopnia Ministerstwa Szkolnictwa Wyższego za szczególne osiągnięcia dydak-tyczno-wychowawcze. W 1964 r. otrzymał Odznakę Honorową Miasta Pozna-nia. W czerwcu 1965 r. przyznano mu Odznakę Tysiąclecia Państwa Polskiego, a w styczniu 1967 r. został odznaczony Krzyżem Oficerskim „Polonia Restituta”.
Prof. dr hab. Zygmunt Czubiński zmarł w Poznaniu 1 II 1967 r. w pełni sił twórczych. Miał 55 lat. Został pochowany na Junikowie (ul. Grunwaldzka 305).
Wydział Biologii i Nauk o Ziemi UAM stracił wybitnego uczonego, botanika, fitogeografa, fitosocjologa i działacza ochrony przyrody.
Pamięć o Mistrzu, Nauczycielu i Wielkim Człowieku przejawiała się w organi-zowaniu licznych konferencji naukowych, którym towarzyszyły wystąpienia jego uczniów. Pierwsza z takich konferencji, zorganizowana przez Oddział Poznański Polskiego Towarzystwa Botanicznego, odbyła się 28 I 1977 r. w dziesiątą rocznicę śmierci profesora. W programie zebrania znalazły się referaty: Życie i działalność dydaktyczna profesora Zygmunta Czubińskiego (doc. dr hab. Teresa Krotoska), Zasługi profesora Zygmunta Czubińskiego na polu ochrony przyrody (prof. dr hab.
Waldemar Żukowski), Działalność profesora Zygmunta Czubińskiego w dziedzinie geografii roślin (prof. dr hab. Jerzy Szweykowski), Problematyka gospodarki wodnej w działalności profesora Zygmunta Czubińskiego (prof. dr hab. Izabela Dąmbska), Profesor Zygmunt Czubiński jako organizator nauki i wychowawca (prof. dr Teofil Wojterski). Zebraniu towarzyszyła wystawa prac i pamiątek po profesorze w Ziel-niku Zakładu Geobotaniki UAM w Collegium Maius.
Kolejne spotkanie jego przyjaciół i uczniów miało miejsce 2 II 1987 r.
w dwudziestą rocznicę śmierci profesora. Po mszy w kościele Ojców Domini-kanów odbyła się sesja naukowa. Prof. dr Sergiusz Riabinin (Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie) skierował słowa wiersza z prośbą o odczytanie w trakcie sesji:
CZUBIŃSKI ZYGMUNT
Profesor Czubiński był jednym z najpiękniejszych ludzi, jakich miałem szczęście znać.
Był człowiekiem otwartym, pełnym dobroci, ciszy, skromności, niedostrzegającym siebie, widzącym innych, spieszącym im zawsze z radą, pomocą, rozmiłowanym w przyrodzie, jej badaczem, nauczycielem, propagatorem, tytanem pracy, społecznikiem, prawdziwym patriotą. Profesor Czubiński był bogatą mozaiką pięknych ludzkich cech; dawał radość, optymizm, wiarę w człowieka, prawdę, życie.
10 X 1987 r. Oddział Poznański i Oddział Kielecki Polskiego Towarzystwa Botanicznego, Komitet Ochrony Przyrody PAN oraz Kieleckie Towarzystwo Naukowe zorganizowały w Kielcach (mieście narodzin profesora) sympozjum mu poświęcone w związku z dwudziestą rocznicą jego śmierci. Przed rozpoczę-ciem uroczystości odsłonięto tablicę pamiątkową ku czci profesora na frontonie rodzinnego domu w Kielcach (ul. Sienkiewicza 42).
W trzydziestą rocznicę śmierci odbyła się na Wydziale Biologii UAM kolej-na sesja kolej-naukowa poświęcokolej-na twórczości profesora i jego działalności kolej-na polu ochrony przyrody (9–10 V 1997 r.). Zorganizowali ją pracownicy Wydziału wywodzący się z kierowanej przez niego Katedry Systematyki i Geografii Ro-ślin, a obecnie pracownicy z Zakładu Ekologii Roślin i Ochrony Środowiska, z Zakładu Taksonomii Roślin, z Zakładu Geobotaniki oraz z Ogrodu Botanicz-nego. Do zespołu wspaniałych botaników wykreowanych przez prof. Zygmunta Czubińskiego można zaliczyć następujących profesorów: w warstwie leśno--fitosocjologicznej – Teofila Wojterskiego (lasy niżowe i górskie oraz roślinność śródziemnomorska), Floriana Celińskiego (buczyny pomorskie i murawy kse-rotermiczne), Hannę Piotrowską (roślinność Pomorza i Pobrzeża Bałtyckiego) i Teresę Krotoską (grądy Wielkopolski i fenologia); w warstwie zielnej, florystycz-nej i fitogeograficzno-taksonomiczflorystycz-nej – Waldemara Żukowskiego; w bogatej warstwie roślin zarodnikowych – Stanisława Lisowskiego (mchy i flora Afryki), Jerzego Szweykowskiego (wątrobowce, genetyka i filogeneza), Zygmunta Tobo-lewskiego (porosty), Marię Lisiewską i Annę Bujakiewicz (grzyby); w warstwie hydrobiologicznej – Izabelę Dąmbską; w warstwie paleobotanicznej – Kazimie-rza Tobolskiego; w warstwie botaniczno-ogrodowej – Aleksandra Łukasiewicza.
W konferencji uczestniczyła siostra profesora – Irena Karska – z synem oraz mieszkająca we Francji córka – Marta Eon Duval. Podczas sesji jubileuszowej ustanowiono honorowe wyróżnienie – Medal im. Profesora Zygmunta Czubiń-skiego. Laureatami pierwszej edycji Medalu, który został zatwierdzony w 2000 r.
uchwałą Walnego Zebrania Członków Oddziału Poznańskiego Polskiego rzystwa Botanicznego, uhonorowanymi podczas 52. Zjazdu Polskiego Towa-rzystwa Botanicznego w Poznaniu we wrześniu 2001 r., kiedy po raz pierwszy wręczono 7 Medali im. Profesora Zygmunta Czubińskiego4, zostali botanicy z UAM: Bogdan Jackowiak i Teofil Wojterski.
4 Zgodnie z regulaminem Medal im. Profesora Zygmunta Czubińskiego (1912–1967) jest wy-różnieniem honorowym, przyznawanym za wybitne prace naukowe mające charakter regionalnych
CZUBIŃSKI ZYGMUNT
30 VI 1998 r. prof. Teresa Krotoska dokonała odsłonięcia tablicy pamiąt-kowej poświęconej prof. Zygmuntowi Czubińskiemu w Parku Krajobrazowym
„Promno”.
30 X 2006 r. w Ogrodzie Botanicznym w Poznaniu oddano do użytku nowy dwukondygnacyjny pawilon ekspozycyjno-dydaktyczny. Na parterze budyn-ku zlokalizowano Salę im. Zygmunta Czubińskiego. Pierwszą zorganizowaną wystawę poświęcono właśnie jemu. Zaprezentowano na niej fotografie, prace, koncepcje profesora, a na skrzypcach zagrała skomponowany na cześć ojca utwór córka Marta Czubińska-Eon Duval.
22 II 2017 r. Oddział Poznański Polskiego Towarzystwa Botanicznego zor-ganizował sesję wspomnieniową w 50. rocznicę śmierci profesora. W programie spotkania znalazły się trzy wystąpienia: Droga naukowa Profesora Zygmunta Czubińskiego (prof. UAM dr hab. Maria Wojterska), Szkoła geobotaniczna Pro-fesora Zygmunta Czubińskiego oraz jej wkład do nauki i ochrony przyrody (prof.
dr hab. Bogdan Jackowiak) oraz Wspomnienie ucznia (prof. dr hab. Waldemar Żukowski). Sesja odbyła się w Sali im. Zygmunta Czubińskiego.
Andrzej Nowosad
monografii geobotanicznych. Medal nadaje Oddział Poznański Polskiego Towarzystwa Botanicznego.
Pomysłodawcą był prof. dr Janusz B. Faliński, równocześnie członek Kapituły Medalu.