GAŁECKI ANTONI
prof. dr hab. – fizykochemik
Urodził się 13 V 1882 r. w miejscowości Arga w Ro-sji. Szkołę średnią ukończył w Lublinie w r. 1903.
W l. 1903–1905 uczęszczał na Wydział Przyrodni-czy Uniwersytetu Warszawskiego. Jesienią 1907 r.
wstąpił na Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, gdzie w 1910 r. uzyskał stopień doktora filozofii na podstawie rozprawy z elektrochemii. W l. 1910–
1913 studiował na Uniwersytecie w Getyndze, gdzie w l. 1912–1913 był asystentem prywatnym prof. R. Zsigmondy’ego (twórcy ultramikroskopu) w Instytucie Chemii Nieorganicznej. Miał też do-bry kontakt z Marią Skłodowską-Curie. Habilitował się w 1914 r. na Uniwersytecie Jagiellońskim u prof.
Karola Olszewskiego (współautora skroplenia azotu i tlenu) na podstawie rozprawy Metoda octanowa oddzielania ilościowego żelaza i glinu od manganu. Bezpośrednio po habilitacji wykładał chemię fizyczną na tym Uniwersytecie (po prof. L. Grunerze), a prace badawcze prowadził w Za-kładzie Fizycznym kierowanym przez prof. Mariana Smoluchowskiego (autora fundamentalnych prac z zakresu kinetyczno-molekularnej teorii materii i fizyki statystycznej). Pierwsza wojna światowa przerwała prof. A. Gałeckiemu na pewien czas pracę dydaktyczną i naukową. Dopiero w październiku 1915r. podjął dalsze badania w Krakowie, w Zakładzie Fizjologii Roślin kierowanym przez prof. Emila Godlewskiego. W roku akademickim 1918/1919 otrzymał prawie jednocześnie propozycje objęcia Katedry Chemii Farmaceutycznej w Krakowie, Katedry Che-mii Nieorganicznej w Wilnie i Zakładu/Katedry CheChe-mii Fizycznej w Poznaniu.
W październiku 1919 r. prof. A. Gałecki objął Zakład/Katedrę Chemii Fizycz-nej na UP, gdzie nieprzerwanie, aż do przejścia na emeryturę w 1961 r., pełnił służbę z całkowitym oddaniem się nauce i nauczaniu. Wyrazem tego były jego liczne dzieła naukowe w językach obcych i polskim (ponad 90 pozycji) oraz prace wielu wykształconych przez niego naukowców. Imieniem prof. Antoniego Gałe-ckiego została nazwana sala wykładowa nr XI w Collegium Chemicum UAM przy ul. Grunwaldzkiej 6 w Poznaniu.
– 145 –
GAŁECKI ANTONI
Profesor A. Gałecki był uczonym prowadzącym nie tylko liczne prace badaw-cze, ale posiadającym także dar przekazywania swoich myśli, poglądów i uczuć w sposób niezwykle głęboki i sugestywny. Każdy, kto znał dobrze profesora, wie, jak żywo reagował on na dobro i zło. Był nie tylko znakomitym fizykochemikiem, ale również doskonałym obserwatorem życia. Jako fizykochemik interesował się przede wszystkim chemią koloidów, która stała się głównym tematem jego wieloletnich badań. Z tej właśnie dziedziny ogłosił jedną z pierwszych swych prac dotyczącą wartościowości berylu. Rozstrzygnął w niej niewyjaśnioną wów-czas kwestię wartościowości tego pierwiastka. Sukces ten znalazł duże uznanie w nauce światowej, czego wyrazem było np. cytowanie wyników jego pracy w podręczniku chemii fizycznej znanego fizykochemika Walthera Nernsta (autora podstawowej zależności elektrochemicznej).
Duży wpływ na dalszą pracę badawczą prof. A. Gałeckiego miał jego kilkuletni pobyt (1910–1913) na Uniwersytecie w Getyndze u prof. Richarda Zsigmondy’ego, jednego z najwybitniejszych w tym czasie specjalistów z zakresu chemii koloidów, późniejszego laureata Nagrody Nobla. W tym też okresie prof. Gałecki wydał kilka prac z dziedziny koloidów, m.in. Studia nad koagulacją hydrozolu złota i O me-todach badania koagulacji roztworów koloidowych. Należy podkreślić, że wyniki tych prac stanowiły częściowo materiał rzeczowy dla znakomitego fizykochemika polskiego, prof. Mariana Smoluchowskiego, przy opracowaniu znanej i wciąż ak-tualnej kinetycznej teorii o koagulacji koloidów. W tych latach profesor sam i ze swoimi uczniami prowadził również badania nad zjawiskiem agregacji układów koloidowych, zarówno samorzutnej, jak i pod wpływem działania elektrolitów i innych koloidów oraz różnego promieniowania. Z tego też okresu pochodzi praca wykonana z uczniem M. Kastorskim, późniejszym profesorem w Tomsku (Rosja), dotycząca wzajemnego strącania się koloidów (1913 r.). Do badań z tej dziedziny należy również praca prof. A. Gałeckiego o działaniu promieni rentgenowskich na proces koagulacji złota, ogłoszona w 1912 r. Osobną grupę stanowią publikacje odnoszące się do preparatyki koloidowej, np. O redukcji kwasu chlorozłotowego eterowym roztworem fosforu. Profesor interesował się także badaniami związanymi z zastosowaniem techniki koloidowej w pracach analitycznych. Przykładem może być tu publikacja Zastosowanie błony kolodionowej jako sączka do niektórych oznaczeń wagowych (1912 r.) oraz praca dotycząca metody ilościowego oznaczania kwasu octowego w solach nieorganicznych (1913 r.). Ta ostatnia przyniosła nie tylko udoskonalenie procedury analitycznej, ale otworzyła również nowe perspek-tywy badań tlenków i wodorotlenków żelaza oraz glinu. Po habilitacji (1912 r.) prof. Gałecki prowadził m.in. prace dotyczące wpływu światła na fizykochemiczne właściwości roztworów koloidowych. W r. 1918 za cykl tych prac Polska Akademia Umiejętności przyznała mu Nagrodę im. Konstantego Simona.
Po objęciu Katedry Chemii Fizycznej na UP w r. 1919 prof. A. Gałecki opubliko-wał wiele dzieł z zakresu korozji, które miały duże znaczenie nie tylko teoretyczne,
GAŁECKI ANTONI
ale i praktyczne. Nie zarzucił jednak w tym okresie swych ulubionych badań fizy-kochemicznych właściwości układów koloidowych. Opracował ważną preparatykę hydrozoli srebra i złota, zarówno czystych, jak i chronionych, stosowaną do dziś.
Badania dotyczące wpływu światła na te układy stały się podstawą jego bliższego zainteresowania procesami fotochemicznymi z uwzględnieniem praktycznych zagadnień z zakresu fototechniki. Wybuch II wojny światowej i okupacja niemiecka w Polsce przerwały pracę badawczą. Będąc w tym czasie w Warszawie, brał udział w organizowaniu konspiracyjnego tajnego Uniwersytetu Ziem Zachodnich, na którym wykładał i prowadził ćwiczenia. Po wyzwoleniu w r. 1945 wrócił do Po-znania, gdzie przystąpił do odbudowy swojego zniszczonego warsztatu pracy, skupiając wokół siebie dawnych współpracowników i garstkę zapalonych jego entuzjazmem nowych ludzi. Z nimi też prowadził ponownie badania ekspery-mentalne, przede wszystkim z fizykochemii koloidów. Prace te wniosły wiele nowego materiału do wyjaśnienia mechanizmu działania ochronnego substancji liofilowych. Profesor A. Gałecki podjął też wspólnie z uczniami badania doty-czące światłoczułości związków miedzi. Wyniki wzbudziły duże zainteresowanie zarówno w kraju, jak i za granicą. Obraz działalności naukowej profesora byłby niepełny bez dużej liczby opublikowanych przez niego artykułów monograficz-no-referatowych, popularyzacyjnych oraz o tematyce dydaktycznej. Zwłaszcza te pierwsze, stanowiące wynik żmudnych studiów nad literaturą oryginalną, dały szeroki obraz postępów w dziedzinie fizykochemii. Odgrywały one ważną rolę w informowaniu szerokiego grona chemików i niechemików o wielu aktualnych zagadnieniach naukowych.
Oprócz działalności naukowej prof. A. Gałecki zajmował się intensywnie również zagadnieniami dydaktyki. Te ambicje dydaktyczne, które cechują każdego prawdziwego uczonego, nie ograniczały się tylko do stałej codziennej opieki nad gronem najbliższych uczniów, ale wyrażały się również w wielkiej sumienno-ści profesora w wypełnianiu obowiązku nauczania szerokich rzesz studentów.
W swoich wykładach umiejętnie, w jasny i zrozumiały sposób, przekazywał kolejne ważne zagadnienia, nie wdając się w zbyteczne szczegóły, więc studenci z przyjemnością i zainteresowaniem całkowicie wypełniali salę wykładową nr XI, aby wysłuchać tego, co mówi profesor, zwany przez nich Dziadkiem. Trzeba pod-kreślić, że Dziadka cechowała zawsze ogromna życzliwość w stosunku do każdego studenta, którego indywidualnie egzaminował w swoim gabinecie. Nie wykraczał z pytaniami poza materiał zawarty w wykładach i podany w podręczniku.
Przedstawione osiągnięcia prof. dr. hab. Antoniego Gałeckiego podczas wielo-letniej działalności odzwierciedlają w skrócie jego rozległe zainteresowania, choć zdecydowana większość z nich znajduje powiązanie z nauką o koloidach. Wielkie zasługi oraz wybitne osiągnięcia profesora w tej właśnie dziedzinie upoważniają do nazwania go pionierem nauki o koloidach w Polsce.
Maria Brzezińska
– 147 –