FISIAK JACEK
prof. dr hab. – anglista
Rzadko się zdarza, by pojedynczy naukowiec wywarł tak decydujący wpływ na rozwój swojej dyscypliny. Gdy w 1965 r. młody docent Fisiak, wkrótce po uzyskaniu habilitacji, przyjechał do Poznania, by odbudować miejscową anglistykę, nikt nie mógł przypuszczać, że taki właśnie los będzie jego udziałem. Studia anglistyczne, funk-cjonujące na uczelniach w Poznaniu pod różny-mi postaciaróżny-mi od 1903 r., zostały zamknięte dla studentów dwanaście lat wcześniej i odrodziły się głównie dzięki wybitnym talentom organizacyj-nym profesora. Poznańska tradycja anglistyczna sięgała nie tylko początków Uniwersytetu, ale także dawniejszych czasów Kaiser-Wilhelms--Akademie zu Posen, gdzie przed I wojną światową filologię angielską wykładali Wilhelm Dibelius i Richard Jordan. Jak przystało na ich następcę, nowy szef szybko zasłynął pruską dyscypliną i bezlitosnym egzekwowaniem punktual-ności na podstawie „czasu uniwersalnego Fisiaka” (Fisiak Mean Time). Dzięki jego staraniom dary napływające wartkim strumieniem zaczęły wzbogacać księgozbiór pamiętający jeszcze czasy poznańskich bibliotek z początku wieku.
Podobne owoce przyniosła też intensywna współpraca z takimi instytucjami, jak British Council czy Konsulat USA w Poznaniu. Dzięki sprowadzonym tą drogą brytyjskim i amerykańskim lektorom – rodzimym użytkownikom języ-ka angielskiego – Instytut Filologii Angielskiej wkrótce stał się znany w kraju jako to miejsce, gdzie należy studiować anglistykę, by biegle opanować język.
Dodatkowy kontakt z językiem i kulturą krajów anglojęzycznych zapewniała funkcjonująca do końca l. 80. szkoła letnia, gromadząca w Poznaniu studentów wszystkich polskich anglistyk. Gdy zaś otwarte po 1989 r. granice uczyniły jej kontynuację bezprzedmiotową, za sprawą prof. Fisiaka zastąpiła ją wymiana studencka w ramach programu TEMPUS, umożliwiająca poznańskim studen-tom spędzenie semestru na uczelniach angielskich i irlandzkich.
FISIAK JACEK
W tym miejscu wypada też wspomnieć, że działalność prof. Fisiaka nie ograniczała się tylko do spraw lokalnych. Pod koniec l. 60. poza Poznaniem wspierał kadrowo siostrzane anglistyki w Łodzi i Warszawie, później zaś był niestrudzonym orędownikiem polskich studiów anglistycznych. Ukorono-waniem tego etapu jego życiowej drogi było stanowisko ministra Edukacji Narodowej, piastowane przez niego w l. 1988–1989. Brał też aktywny udział w pracach Państwowej Komisji Akredytacyjnej pierwszych kadencji. Odegrał też wielką rolę w zmianach polskiego systemu kształcenia nauczycieli języków obcych w odpowiedzi na wzrost zapotrzebowania na nauczycieli języków zachodnich po 1989 r.
Skoro już mowa o działalności prof. Fisiaka na polu współpracy z innymi instytucjami akademickimi, koniecznie trzeba tu wspomnieć, jak wiele jego osobistym i instytucjonalnym kontaktom zawdzięczali pracownicy Instytutu Filologii Angielskiej. W l. 70. i 80. mieli oni możliwość wyjazdu na współ-pracujące z Instytutem amerykańskie uczelnie w Kansas, Nowym Jorku, Mi-chigan czy na Florydzie. To również dzięki niemu polscy angliści korzystali z możliwości oferowanych przez Komisję Fulbrighta. Profesor sam był jednym z jej pierwszych stypendystów w l. 1963–1964. Ze szczególną troskliwością opiekował się językoznawcami historycznymi, najbliższymi jego sercu, o czym zaświadczyć mogą ci z nich, którzy dzięki profesorowi mogli prowadzić ba-dania pod okiem wybitnych specjalistów na uniwersytetach w Monachium, Bambergu czy Helsinkach.
Dbałość o rozwój młodej kadry naukowej zawsze leżała prof. Fisiakowi na sercu. Pod jego opieką powstało bardzo dużo rozpraw doktorskich i właściwie na każdej polskiej anglistyce znaleźć można jego wychowanków – bezpośrednich oraz w kolejnym pokoleniu. Podczas gdy zaledwie 0,5% mężczyzn na świecie ma wśród swoich przodków Dżyngis-chana, trudno o polskiego anglistę, który nie mógłby wywieść od profesora swoich naukowych korzeni. Choć słynął z groź-nych min i złowieszczych obietnic, nie można było odmówić mu bezinteresownej życzliwości i gotowości do pomocy, choćby i przez podzielenie się z zagubionym młodym adiunktem pomysłem na obiecujący temat badawczy.
Jedną z najważniejszych inicjatyw profesora, szczególnie cenną w czasach, gdy trudno było w Polsce o aktualną literaturę naukową (o kontaktach z jej au-torami nie wspominając), była organizacja serii konferencji naukowych, które przyciągały do kraju najwybitniejsze autorytety językoznawcze z całego świata.
Miejscowości, takie jak Karpacz, gdzie od 1970 r. odbywały się konferencje poświęcone językoznawstwu porównawczemu, kontynuowane do dziś jako Poznańskie Spotkania Językoznawcze (Poznań Linguistic Meetings), a także Błażejewko i Rydzyna, areny cyklicznych konferencji z zakresu językoznawstwa historycznego, kojarzą się jednoznacznie z prof. Fisiakiem. On też założył i przez wiele lat redagował dwa liczące się na arenie międzynarodowej czasopisma
– 137 –
FISIAK JACEK
wydawane przez UAM: „Studia Anglica Posnaniensia” (od 1967) i „Papers and Studies in Contrastive Linguistics” (od 1972, obecnie „Poznań Studies in Con-temporary Linguistics”). Na ich łamach debiutowały naukowo całe pokolenia polskich językoznawców anglistów, a obok nich swoje prace publikowali ich najwybitniejsi koledzy z zagranicy.
Ojciec założyciel poznańskiej anglistyki, ojciec chrzestny polskich anglistów, niestrudzony organizator... – nie sposób pominąć w tej krótkiej z konieczno-ści biografii dorobku naukowego profesora, także nietuzinkowego. Już swoim pierwszym artykułem, Emendacje polskiego przekładu tekstów staroangielskich w zbiorze A. Bielowskiego „Monumenta Poloniae Historica” (1961), wsadził kij w mrowisko, wytykając polskim historykom niestosowność opierania się na niemieckojęzycznych przekładach tekstów staroangielskich. W tym samym roku prof. Fisiak zapoczątkował jeden ze swoich ulubionych tematów badawczych – kwestię historii zapożyczeń angielskich w języku polskim (Depluralizacja niektó-rych rzeczowników zapożyczonych z języka angielskiego, 1961). Dał on początek całej serii publikacji na ten temat, a najnowszy rozdział, miejmy nadzieję, po-wstanie w niedalekiej przyszłości.
Kolejną przełomową publikacją była książka Morphemic structure of Chaucer’s English (1965), owoc jego pobytu na stypendium w Stanach Zjedno-czonych. W niej chyba po raz pierwszy w tak jednoznacznej formie na grunt polski przeszczepiona została metodologia badawcza amerykańskiego struktu-ralizmu, a sama książka, podobnie jak oparta na niej i wielokrotnie wznawiana A short grammar of Middle English (1968), przez dziesięciolecia służyła jako klasyczny podręcznik akademicki języka średnioangielskiego. Nie ona jedyna zresztą: wybory tekstów średnioangielskich i kolejne publikacje o charakterze przeglądowym (na przykład An outline history of the English language, 1993) stanowiły źródło wiedzy o historii języka angielskiego dla pokoleń polskich stu-dentów. Podobnie pionierską rolę, tym razem wobec składni transformacyjno--generatywnej, odegrał artykuł Transformacyjna składnia historyczna języka angielskiego (1970).
Kolejnymi nurtami badań profesora były zagadnienia gramatyki porównawczej polsko-angielskiej, której był prekursorem na gruncie polskim jako wieloletni kie-rownik Polish-English Contrastive Project (1971–1998), dialektologia historyczna języka angielskiego, a także leksykografia polsko-angielska. Jako redaktor lub współredaktor brał udział w przygotowaniu całej gamy mono- i bilingwalnych słowników języka angielskiego (np. English dictionary for speakers of Polish (1990), Słownik polski i polsko-angielski (1997), Podręczny słownik angielsko--polski i polsko-angielski (1999) i wiele innych). Językoznawcy historyczni za-wdzięczają mu redagowane przez niego zbiory artykułów poświęcone różnym aspektom historii języka, publikowane w wydawnictwie Mouton de Gruyter (np.
Historical linguistics and philology, 1990; Medieval dialectology, 1995; Typology
FISIAK JACEK
and linguistic reconstruction, 1997), oraz serie wydawnicze w wydawnictwie Peter Lang Verlag, gdzie swoje prace publikowało wielu polskich anglistów.
Nie sposób w tak krótkim tekście wymienić wszystkich osiągnięć prof. Fisiaka i jego zasług dla Uniwersytetu, którego był przecież rektorem w l. 1985–1988.
W ciągu swojej bogatej kariery naukowej odcisnął niezatarte piętno na kształcie polskiej anglistyki, sprawił, że Poznań stał się rozpoznawalny na naukowej mapie świata jako jeden z wiodących ośrodków badań anglistycznych i zbudował wokół siebie prawdziwą szkołę naukową w solidnym europejskim stylu.
Marcin Krygier
– 139 –