prof. dr hab. – pedagog, dydaktyk
Urodził się 12 XI 1932 r. w Krzemieńcu, miejsco-wości, którą określano mianem Wołyńskich Aten.
O mieście swego urodzenia wypowiadał się zawsze z dużą atencją. Tam nad Ikwą profesor wiódł szczęś-liwe dzieciństwo do wybuchu II wojny światowej.
Wydarzenia wojenne już w pierwszych dniach za-mieniły jego życie w straszliwy koszmar. Jako sied-mioletnie dziecko stracił rodziców. Los stał się dla niego okrutny. Został, jak wiele polskich rodzin mieszkających na Kresach Wschodnich, deporto-wany przez Sowietów w głąb Rosji. Rozpoczęła się dla niego wojenna poniewierka, która niosła zagro-żenia, ale jednocześnie miała hartować jego osobo-wość i kształtować w przyspieszonym tempie jego dorosłość. Po powrocie do kraju, schorowany i wycieńczony, trafił do Kliniki Chorób Zakaźnych w Krakowie, gdzie przez prawie trzy miesiące lekarze wal-czyli o jego życie.
Wczesna młodość związana jest z Tczewem. Profesor darzył to miasto du-żym sentymentem i utrzymywał ścisłe kontakty zarówno z liceum, które tam ukończył, jak również z władzami tego nadwiślańskiego grodu. Na studia trafił w 1953 r. do Poznania, tu w 1957 r. ukończył ekonomię. Równocześnie w trybie fakultatywnym uzyskał uprawnienia nauczycielskie. Z Poznaniem związał dalsze swoje życie. Wielkopolskę i jej stolicę uważał za swoją drugą ojczyznę.
Działalność pedagogiczną rozpoczął od stanowiska nauczyciela w szkole średniej. Praca w niej umożliwiła mu zdobycie cennego doświadczenia, które, jak często wspominał, uczuliło go na wiele problemów, które nurtują ludzi mło-dych, i przydało się w późniejszej pracy z młodzieżą studencką. Na podstawie dysertacji Rola średniego szkolnictwa zawodowego Wielkopolski w przygotowaniu kadr fachowych dla potrzeb gospodarki narodowej w latach 1945–1960 otrzymał w 1965 r. stopień doktora pedagogiki. Koncentrował się w tym czasie na następu-jących kwestiach: nauczaniu programowanym i maszynach dydaktycznych oraz
– 101 –
DENEK KAZIMIERZ
filmach oświatowych. W tych latach teoretycy i praktycy zajmujący się edukacją pokładali w tej problematyce olbrzymie nadzieje, licząc na unowocześnienie procesu kształcenia. Zainteresowania filmem trwały kilka lat i zaowocowały ciekawym poznawczo opracowaniem Rola filmu w rozwoju umysłowym dzieci i młodzieży.
Habilitację uzyskał w 1971 r. na podstawie rozprawy Efektywność naucza-nia programowanego w szkole wyższej i po odbyciu kolokwium na Wydziale Filozoficzno-Historycznym UAM. Tytuły naukowe profesora nadzwyczajnego i zwyczajnego otrzymał odpowiednio w 1980 i 1989 r. Sukcesy osiągał dzięki swoim zainteresowaniom związanym z koncepcją nauczania programowanego.
Prowadził szeroko zakrojone badania, pokłosiem których były liczne opraco-wania w postaci artykułów i prac zwartych. Na szczególną uwagę zasługuje wspomniana już praca habilitacyjna. Ewolucja poglądów profesora dotyczą-cych nauczania programowanego znalazła swój wyraz w l. 90. w opracowaniu Obecność programowania w edukacji. Ważne miejsce w twórczości naukowej zajęły problemy dotyczące metrologii dydaktycznej, efektywności nauczania, ewaluacji wewnątrzszkolnej, treści i programów kształcenia. Tematyka ta zna-lazła swoje odzwierciedlenie w takich publikacjach, jak: Z zagadnień metrologii dydaktycznej, Pomiar efektywności kształcenia w szkole wyższej. W orbicie zainteresowań znalazła się również problematyka związana z optymalizacją struktur doboru treści kształcenia, strukturalizacji treści kształcenia, zasad doboru i strukturalizacji treści kształcenia w szkole wyższej, konstruowania planów i programów kształcenia na tym szczeblu edukacji, treści w przyszłoś-ciowym modelu edukacji, treści kształcenia ogólnego na przełomie drugiego i trzeciego tysiąclecia, przemian treści kształcenia w szkole wyższej. To tylko niektóre tytuły zaczerpnięte z bogatej twórczości profesora i dotyczące prob-lemów szeroko pojętej dydaktyki.
Znaczna część twórczości prof. K. Denka mieści się w zakresie zagadnień dotyczących szkolnictwa wyższego i zawodowego. Jego zainteresowania naukowe koncentrowały się wokół takich kwestii, jak:
1. Kontrola i ocena procesu dydaktycznego, a w szczególności sprawność i efektywność kształcenia oraz pomiar efektywności kształcenia, wskaź-niki efektywności kształcenia.
2. Wartości i cele kształcenia.
3. Nauczanie programowane i jego efektywność, w tym także podręczniki programowane i maszyny dydaktyczne.
4. Środki dydaktyczne i ich rola w procesie kształcenia.
5. Metody nauczania i uczenia się, sposoby aktywizacji uczniów i optyma-lizacji procesu kształcenia.
6. Technologia kształcenia i infrastruktura dydaktyczna.
DENEK KAZIMIERZ
7. Dydaktyka szkoły wyższej.
8. Kształcenie nauczycieli i kadr dla turystyki.
9. Przemiany edukacji, w tym także reforma edukacji w warunkach trans-formacji społeczno-ustrojowej i postępujących procesów globalizacji.
10. Metodologia dydaktyki.
11. Problemy gospodarki w aspektach polityki kadrowej, ekonomiki kształ-cenia i zatrudnienia absolwentów.
12. Treści i programy kształcenia.
13. Organizacja, planowanie, projektowanie procesu kształcenia.
14. Zarządzanie szkołą i innymi placówkami oświatowymi.
15. Zainteresowania, motywacja, myślenie, uwaga, ich rozwój w procesie kształcenia, kształtowanie pojęć.
16. Uczeń zdolny, a w szczególności praca szkół różnych szczebli z uczniem zdolnym.
17. Krajoznawstwo i turystyka w aspekcie teorii i praktyki uprawiania.
Zainteresowanie prof. Kazimierza Denka dydaktyką zaczęło się w 1958 r., kiedy jako nauczyciel opublikował artykuł Rola i zadania praktyk szkolnych.
Kolejne opracowania dotyczyły problemu ocen (1959), metod uczenia się (1960), kształcenia samodzielności myślenia uczniów (1961), niepowodzeń szkolnych (1961).
Prezentując własną myśl reformatorską, uważał, że „trzeba zniwelować i zli-kwidować brak kompatybilności między poznawczą, emocjonalną i motywacyjną stroną procesu dydaktyczno-wychowawczego”. W swych publikacjach z tego zakresu twierdził, iż powinnością szkoły jest aktywne włączanie się w przemiany ustrojowe, niezbędne zatem staje się jej zwrócenie do życia. Powinna ona też przywiązywać większą wagę do kształtowania umiejętności uczniów w zakresie dostrzegania aktualnych problemów, ich rozwiązywania oraz weryfikacji, włą-czania się uczniów w społeczne formy tworzenia wiedzy, korzystania z syste-mów komputerowo-informacyjnych, uczestniczenia w życiu publicznym kraju.
Uczestnictwo uczniów jako przyszłych obywateli w kształtowaniu społeczeństwa demokratycznego będzie możliwe, zdaniem profesora, tylko wtedy, jeśli rzetelnie poznają oni kraj ojczysty.
Osobne miejsce w jego twórczości naukowej zajmowały wartości i cele kształ-cenia. Problematykę tę, niezmiernie ważną dla rozwoju myśli o edukacji, a mało obecną w literaturze dydaktycznej, profesor zapoczątkował w l. 80., kiedy to na łamach czasopisma „Dydaktyka Szkoły Wyższej” opublikował artykuł O celach kształcenia w przyszłościowym modelu szkoły wyższej. Rozwinął ją w kolejnych publikacjach, takich jak: Wartościowanie jakości wiedzy studentów; Cele kształ-cenia akademickiego jako pedagogiczna dyrektywa doboru treści w programach studiów; Cele kształcenia jako kryteria kontroli oceny wiedzy uczniów
i ewalua-– 103 i ewalua-–
DENEK KAZIMIERZ
cji efektywności procesu dydaktyczno-wychowawczego; Wartościowanie jakości wiedzy studentów. W publikacjach tych akcentował konieczność poszerzenia dotychczasowej wiedzy o procesie kształcenia i wzbogacenia jej o nowe jakości.
Nie unikał zagadnień trudnych, dotyczących teoretycznych podstaw ustalania celów nauczania i uczenia się, celów edukacyjnych lekcji we współczesnej szkole, aksjologii i teleologii pedagogicznej. Zainteresowania poznawcze w zakresie tej tematyki zaowocowały kilkoma interesującymi publikacjami, takimi jak: Nadać wartościom i celom znaczący impuls w edukacji. O nową aksjologię i teleologię w edukacji szkolnej, Aksjologiczne aspekty edukacji szkolnej.
Szczególnie ważna była problematyka związana z procesem wychowania, którą łączył z krajoznawstwem i turystyką. Treść prac przepojona była miłością do kraju ojczystego, miłością do małych ojczyzn i niebywałą wręcz dbałością o stan ducha młodych pokoleń Polaków. Profesor Denek wniósł niekwestiono-wany wkład do rozwoju metodologicznych podstaw nauk o edukacji. Ten kieru-nek jego zainteresowań naukowych należy uznać za bardzo istotny, dotyczy on bowiem podstaw dyscypliny, której poświęcił wiele lat swego twórczego życia.
Refleksje metodologiczne przedstawił w wielu opracowaniach dotyczących ba-dań pedagogicznych.
Profesor pozostawił bogatą spuściznę naukową. Opublikował 1586 prac, w tym m.in. 38 zwartych, 19 współautorskich, 51 pod redakcją, 183 studia, 800 artykułów, 166 recenzji. Wziął udział w 36 przewodach habilitacyjnych, 85 przewodach doktorskich, sporządził 49 opinii dotyczących nadania tytu-łu naukowego profesora i stanowiska profesora zwyczajnego. Wypromował 480 magistrów i 24 doktorów. Ukoronowaniem bogatej twórczości profesora było trzytomowe dzieło: Uniwersytet w perspektywie społeczeństwa wiedzy, t. I: Uniwersytet. Nauka i edukacja w uniwersytecie XXI wieku, t. II: Uniwersytet.
Dydaktyka akademicka i jej efekty, t. III: Uniwersytet. Przyszłość kształcenia nauczycieli (Poznań 2011). Należy również wspomnieć o urzekającym eseju zatytułowanym Lider polskiej dydaktyki. Profesor oddał w nim cześć nestorowi polskiej dydaktyki, prof. Wincentemu Okoniowi.
Odbiór pedagogicznej twórczości prof. Kazimierza Denka zatoczył szerokie kręgi. Świadczą o tym liczne recenzje jego prac, częste powoływanie się na pre-zentowane poglądy i wyniki badań, trudna do policzenia liczba cytowań. O popu-larności profesora informują następujące fakty: dwukrotnie został Człowiekiem Roku, International Biographical Centre Cambridge (Wielka Brytania) nadało mu tytuł honorowy International Man of the Year for 1991/1992 and 1995/1996. The American Biographical Institute International Board Research (USA) przyznał mu wyróżnienie Man of the Year 1993–1994. Profesor zasiadał w licznych gre-miach i organizacjach społecznych oraz państwowych. W l. 1977–1983 pełnił zaszczytną funkcję przewodniczącego Rady Naukowej Instytutu Pedagogiki UAM. W l. 1986–1989 był wiceprezesem Zarządu Głównego Polskiego
Towa-DENEK KAZIMIERZ
rzystwa Pedagogicznego, a w l. 1993–1996 – członkiem Senatu i kierownikiem Studium Doktoranckiego na Wydziale Studiów Edukacyjnych UAM. W swojej karierze naukowej pełnił liczne funkcje w radach redakcyjnych. W r. 1981 został członkiem Komitetu Nauk Pedagogicznych, w którym w l. 1984–1986 sprawował funkcję sekretarza naukowego. Uzbierało się tych funkcji tyle, że trudno było-by je wszystkie wyliczyć. Za swą pracę naukową, dydaktyczno-wychowawczą i krajoznawczo-turystyczną otrzymał wiele różnych wyróżnień i odznaczeń, a mianowicie: Honorowy Dysk Wojewódzkiego Komitetu Kultury Fizycznej i Turystyki w Poznaniu (1965 i 1972), Medal Rady Postępu Pedagogicznego w Poznaniu (1965), Złotą Odznakę Związku Nauczycielstwa Polskiego (1969), Złotą Odznakę Polskiego Towarzystwa Schronisk Młodzieżowych (1970), Złotą Odznakę Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego (1997). W 1997 został honorowym członkiem Polskiego Towarzystwa Schronisk Młodzieżowych, w 1998 r. otrzymał tytuł Honorowego Obywatela Miasta Tczewa. W 1978 odzna-czono go Złotym Krzyżem Zasługi, a w 1981 r. – Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. Otrzymał również nagrody Ministra Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki (1974, 1978, 1981, 1983), w 1995 r. – Nagrodę Ministra Edukacji Narodowej oraz nagrody Rektora UAM (1969, 1972, 1980, 1984, 1986, 1990). Życie i działalność naukową prof. Kazimierza Denka charakteryzowały niesamowita pracowitość, odpowiedzialność, niespotykane otwarcie na ludzi i podejmowanie trudnych wyzwań.
Eugeniusz Piotrowski
– 105 –