Perspektywa modyfikacji tradycji lowańskiej

W czasie studiów w Uniwersytecie Lowańskim Maréchal staje się za-tem, w sposób bezpośredni, żywym uczestnikiem neoscholastycznej trady-cji lowańskiej, wchodząc w kontakt z naukami przyrodniczymi pod kie-runkiem Victora Grégoire’a — człowieka o głębokiej kulturze i ogromnej umysłowej otwartości³⁸— który kieruje jego badaniami w Instytucie Car-noya³⁹. Milet podkreśla, że pod jego wpływem młody student biologii całkowicie oddaje się osobistym poszukiwaniom, a Grégoire orientuje jego zainteresowania w kierunku swych własnych prac, tak że obaj pasjo-nują się cytologicznym problemem podziału redukcyjnego i autonomii chromosomatycznej w ramach badań nad jądrem komórkowym⁴⁰. Wagę wpływu Grégoire’a akcentuje również sam Maréchal, pisząc, że został przezeń wprowadzony w metody badań biologicznych⁴¹, co więcej, co-dzienne kontakty oraz wspólna, czteroletnia praca w laboratoriach ucznia i profesora musiały silnie wpłynąć także na formację intelektualną tego pierwszego — do tego stopnia, że, w przekonaniu Mileta, to właśnie od Grégoire’a zaczerpnął Maréchal ową potrzebę syntezy i skrupulatną, na-ukową precyzję, przenikające późniejsze jego dzieła⁴². Trzeba jednak pod-kreślić, że naukowa opieka Grégoire’a w żaden sposób nie ograniczała autonomii indywidualnych poszukiwań Maréchala, a raczej poszukiwania te inspirowała. I tak, już w 1901 roku rozpoczyna on trwającą trzydzieści dziewięć lat współpracę z „Revue des Questions Scientifique”, dla którego przygotowuje recenzje rozmaitych publikacji naukowych⁴³. W jezuickim

38 Por. A. S a v i g n a n o: Joseph Maréchal filosofo della religione. Perugia 1978, s. 58—59.

39 Milet podaje, że Grégoire był bezpośrednim następcą Carnoya na Katedrze Botaniki i Cytologii, prowadząc także, w tym okresie, w którym w Louvain studiował Maréchal, labo-ratoria mikroskopii, cytologii oraz roślinnej histologii porównawczej. Por. A. M i l e t: L’oeu-vre philosophique du R.P. Joseph Maréchal S.J. ..., s. 10.

40 Por. ibidem.

41 Por. J. M a r é c h a l: Sources doctrinales, influences subies..., boîte 17.

42 Por. A. M i l e t: L’oeuvre philosophique du R.P. Joseph Maréchal S.J. ..., s. 10.

43 W ramach współpracy z „Revue des Questions Scientifiques” Maréchal recenzuje głównie pozycje z zakresu nauk przyrodniczych (botaniki, zoologii, biologii komórkowej), psychologii, psychologii religii, psychologii empirycznej i psychiatrii, ale także z obszaru fi-lozofii — z metafizyki, ontologii, historii fifi-lozofii i z fifi-lozofii nauki, a nawet prace poświę-cone Leonardowi da Vinci; prowadzi też badania nad zjawiskiem spirytyzmu. W okresie swych studiów w Louvain (1901—1905) J. M a r é c h a l pisze następujące recenzje: Psycho-logy empirical and rational, by Michael Maher. „Revue des Questions Scientifiques” 1901, t. 49, s. 646—648 [podpisane: H.L.]; Spiritualité et immortalité, par V. Bernies. „Revue des Questions Scientifiques” 1902, t. 51, s. 301—306 [podpisane: H.L.]; C.D. Sherborn: „Index animalium” (Cambridge 1902). „Revue des Questions Scientifiques” 1903, t. 53, s. 646; F. Le Dantec: „Les influences astrales” (Paris 1905). „Revue des Questions Scientifiques” 1905, t. 58, s. 338—341. Kompletną listę wszystkich Maréchalowskich recenzji — listę, którą sporządził sam Maréchal — podaje Albert Milet w pracy zbiorowej Mélanges Joseph Maréchal (por. A. M i l e t: Bibliographie du père Joseph Maréchal. In: Mélanges Joseph Maréchal. T. 1...,

kolegium przy ulicy Récollets naucza fizjologii niewiele młodszych od sie-bie uczniów⁴⁴; z głową obłożoną kompresami (permanentnie nawracające migreny) prowadzi obserwacje w laboratoriach Instytutu Carnoya⁴⁵, ale przede wszystkim publikuje własne artykuły: L’individualité dans la règne organique, wydany w 1903 roku, oraz Űber die morphologische Entwicklung der Chromosomen im Keimbläschen des Selachiereies (1904) i Űber die mor-phologische Entwicklung der Chromosomen im Teleostierei (1905)⁴⁶. Te dwie ostatnie prace stanowią fragmenty jego rozprawy doktorskiej, zatytułowa-nej L’ovogénèse des sélaciens et de quelques autres chordates (Oogeneza ryb spodoustych i kilku innych strunowców), którą przygotowuje pod kierownic-twem Grégoire’a i broni z wyróżnieniem w 1905 roku⁴⁷. Oczywiście, za-równo recenzje, jak i biologiczne prace Maréchala z tego okresu nie mają jeszcze jakiegoś wyjątkowego znaczenia dla późniejszego kształtu jego fi-lozofii⁴⁸, niemniej jednak zaczynają się w nich przewijać pewne wątki, które ostatecznie otworzą Maréchalowi drogę do autentycznej refleksji metafizycznej. Z tego też względu Milet podkreśla, że studia biologiczne angażują myślenie Maréchala w kierunku, którego już nigdy nie porzuci, i zwraca uwagę na ujawniającą się już w jego wczesnych pismach tenden-cję do akcentowania wewnętrznego dynamizmu form żyjących, a także ukazywania owego dynamizmu jako zmierzającego do swego najdoskonal-szego wypełnienia w najwyższych, substancjalnych przejawach aktywno-ści, a nawet otwierającego drogę do interpretacji metafizycznej⁴⁹. W kon-sekwencji wyniki eksperymentów i biologicznych obserwacji nie tylko zwracają uwagę Maréchala w stronę pogłębionego sposobu rozumienia dynamicznych praw rządzących światem przyrody, lecz także pomagają mu dookreślić właściwy, jego zdaniem, charakter relacji zachodzącej mię-dzy naukami przyrodniczymi a filozofią. Okazuje się bowiem, że badania Maréchala w obszarze biologii nie rozwijają się po linii postulowanego przez szkołę lowańską wiązania empirycznych faktów w celu dokonania

s. 55—64). Milet uwzględnia na tej liście również recenzje pisane w latach 1922—1937 dla

„Nouvelle Revue Théologique” oraz, sporadycznie, dla innych pism naukowych („Gregoria-num”, „Revue de Philosophie”, „Revue latin”, „La Femme belge”, „Revue des Auteurs et des Livres”, „The Week”, „Le Vanneur”). Por. A. M i l e t: Bibliographie du père Joseph Maré-chal..., s. 62—64.

44 Wykłady Maréchala obejmują cztery godziny tygodniowo. Por. A. M i l e t: L’oeuvre philosophique du R.P. Joseph Maréchal S.J. ..., s. 10.

45 Por. A. H a y e n: Le père Joseph Maréchal (1878—1944)..., s. 18.

46 Por.: J. M a r é c h a l: L’ individualité dans la règne organique. „Revue des Questions Scientifiques” 1903, t. 54, s. 378—439; I d e m: Űber die morphologische Entwicklung der Chromosomen im Keimbläschen des Selachiereies. „Anatomischer Anzeiger” 1904, Bd. 25, s. 383—398; I d e m: Űber die morphologische Entwicklung der Chromosomen im Teleostierei.

„Anatomischer Anzeiger” 1905, Bd. 26, s. 641—652.

47 Por. A. H a y e n: Le père Joseph Maréchal (1878—1944)..., s. 5.

48 Por. A. G r é g o i r e: In memoriam..., s. 88 (696).

49 Por. A. M i l e t: L’oeuvre philosophique du R.P. Joseph Maréchal S.J. ..., s. 205—206.

ich filozoficznej syntezy⁵⁰, ale zaczynają się koncentrować na systema-tycznym wykrywaniu konkretnego, fundamentalnego prawa, które dając podstawę do tłumaczenia kluczowych fenomenów witalnych zachodzących w świecie przyrody, mogłoby zarazem stanowić fundament realistycznej metafizyki. Z tej również perspektywy, ostatecznie, krytykował będzie Maréchal sposób, w jaki neoscholastycy lowańscy realizują swój program kontaktu filozofii z naukami szczegółowymi. „Wyobrażono sobie — pi-sze — na mocy nie wiem jakiego nieświadomego pozytywizmu, że kumula-cja faktów zapożyczonych od nauk, dostarczy bezpośredniego wkładu dla metafizyki. W głębi musiano ograniczyć się do stwierdzenia — i to jest już mimo wszystko coś — że żaden obserwowalny fakt nie przeczy tradycyj-nym schematom naszej filozofii lub nawet [...] że taka a taka tendencja naukowa wpisuje się łatwo w taki czy inny arystotelesowski punkt widze-nia. Jednak o to, co leży najbardziej na sercu prawdziwemu człowiekowi nauki [...], neoscholastycy, zbyt ufając potocznej nauce, nie wykazali nale-żytej troski”⁵¹. W konsekwencji Maréchal następująco dookreśla ów za-niedbany przez neoscholastyków obszar: „Jest całkiem naturalne, że doj-rzałe umysły, dbające zwłaszcza o dynamiczny aspekt rzeczy i krytykę procesów badawczych, transformują, słusznie czy też nie, to ogólne nasta-wienie w wymóg filozoficzny. Czy mamy zatem — pyta — czym je usatys-fakcjonować — my, których metafizyka sprawia nadmierne wrażenie pozo-stawania wciąż jeszcze w fazie statycznej i klasyfikacyjnej?”⁵². On sam szansy na sprostanie takiemu wyzwaniu upatruje w próbach dokonania fi-lozoficznej interpretacji kluczowych, dynamicznych procesów obserwo-walnych w obszarze nauk przyrodniczych⁵³, a zasadność takiego właśnie sposobu kształtowania relacji między filozofią a nauką potwierdzi się dlań w chwili, gdy w dynamicznym prawie rządzącym światem organicz-nym odkryje również zbieżność z metafizyczorganicz-nym fundamentem filozofii to-mistycznej. Wtedy jednak okaże się jeszcze wyraźniej, że Maréchal, choć podąża w kierunku wyznaczonym przez program Merciera, nie kopiuje jego rozwiązań, szukając w ogólnych ramach tego programu własnej dro-gi i własnych rozstrzygnięć.

50 Postulat ten wyraźnie formułuje sam Mercier, powołując się przy tym również na słowa kardynała Newmana. Por. D. M e r c i e r: Rapport sur les Études Supérieures de Philo-sophie. Louvain 1892, s. 19—20.

51 J. M a r é c h a l: Scolastique et Néo-scolastique..., s. 16—17, boîte 18. Choć oceny te zo-stały sformułowane w ramach wykładu datowanego na 1908 rok, to jednak, jak zauważa Mi-let, idee w nich wyartykułowane mają swą genezę w latach wcześniejszych (por. A. M i l e t:

L’oeuvre philosophique du R.P. Joseph Maréchal S.J. ..., s. 204, przypis 1), a dokładniej, opie-rają się na obserwacjach z okresu studiów przyrodniczych w Louvain.

52 J. M a r é c h a l: Scolastique et Néo-scolastique..., s. 20, boîte 18.

53 Taki właśnie zamiar ujawnia chociażby w zakończeniu swego artykułu z 1903 roku, pisząc: „Mam nadzieję, że pokazałem, iż teoria scholastyczna zamiast obawiać się faktów biologicznych — proponuje im jedyną formę metafizyczną, z którą wydają się dziś kompaty-bilne”. J. M a r é c h a l: L’ individualité dans la règne organique..., s. 397.